|
Folk tale of Ewen
by Natajmina, Ekaterina Lukinichna
Source
|
|
этикэндүлэ атiкандула-да њарудутын бисин
|
этикэкэкэн атiкаӈын-да хағдiл тар хүтэтын бисин хүркэмкыр.
бүjүсыз̌з̌өөттын. тарбыч эjэ хүркэн ӈээлым ӈаалук хiiкутiч өмныкээн-ты.
тар өөрып хүркэкэjэ тарбыттакканнi
арiчувры-да jаар-да.
өөлбэњүн ооднi.
үндэ бимнин тарбыт-та бэjүв эмүлрын.
"тавур jааду эмүнри?" "з̌эбдээj њэкрым."
хэӈүлыдды, "эррө," гөөнни, "маӈiса-кына.
jаандавунрi,"
эсни њаан
амтiлбi элэснэ энни-дэ төөрэвээтты.
өмныкээн-ты ӈээлым ӈаалук эсипчи бисин.
тиэк. өмныкээн-ты. jаав тиэк? гөөнни ануча,
атыкаӈчаантакij гөөнни, "эр-тыкэн ӈээлым мүт-лү," гөөнни,
"бэилү маанз̌iн эрэк." "ооныч-та," гөөнни, "њэкрыкыт, аj,"
гөөнни, "аманнi хии-дэ муулгысчiлi,
аачча-дамур оосоо-дамур-ла хiiлус-мыда? мүтү-дэ,"
гөөнни, "мүт-кэл хағдiл бисып. хөөнтылбү," гөөнни,
"эр ӈаалукын-да jаак дэӈњикчин хiiкутiч."
"бидээн," гөөнни, "үӈни, үӈдээкү. муулгыдааку.
эсымэ," гөөнни, "өлээкчидӈэв." тар бэиӈынз̌этын эмрэн-ыси.
"өлээз̌ гору биғрэкил-ээ." энни-дэ төөрэвээтты. өөрэм ооднi өлбээ-ккы энни, тиињиврын-кы, гөөнни jааду-да арiсаврын. ноӈан аj-да ӈээлым бисин. өмнэ... бүjүм-дэ энни бүjүссы. тарiт-такан бэит-тэкэн гүргэвчирын. "тиэк," гөөнни, "хулi-а, эмчис гэлнэсчиры?" гөөнни, "jаав?" гөөнни, "үӈөө, тиитэл," өлээкчин, "бии бэғын бисив, мин ӈiнгаку," гөөнни, "бөөритын з̌элгынкы хэргэғвэн. тарав," гөөнни, "тiмiна газ̌iӈаанрi. бүjүсми-дэ хии ӈiннаачiнрi. тар." "тар илэ бивээттын?" гөөнни, "үӈнэ үрээкчээм эгз̌эм иччинри, тар хэрдэлэн," гөөнни, "тоғычiз̌з̌ооттын. утiка-да гэрбын. ээ!" өмныкээн-ты хөрыддiн-ыси. jаав њаан, хiiкутiч, үӈрын jааву-тта хэлү куjургав-гу бакрын-ы тарроочiканнi арiсағ ооча. хiiкутiч түттын эр jаамi з̌элгынкы тоғычiддын. күчүкээкээкэн ӈiн диикэкээнни. өмныкээн-ты эрэj њэкылривэн өмныкээн-ты куjурганз̌аз̌i маавутлан. өмныкээн-ты хөтылрыкын хiаттан-тыкаанiн iiлкан. тарбыт-тыкаан-да ӈээлылрын. тар элгэн хiiкутiч. њаан атiкаjакаан њөөмi иттын, jаамi эр з̌элгынкэв элгын з̌убынукааннi. "амыннi-а," гөөнни, "көкэрып. њаан з̌элгынкы хэргэғвэн эмүн, эр-тэкэн," гөөнни, "хiiлус-ысi. оон-ысi, ноӈан-ысiн-да ӈээлрын." гөөнни, элгын хiiкутiч. өсэми хэткээттын. "амаа," гөөнни, "тиэк ӈiнур эмүрэм-үллэ! "эрэ! ээ тиэк, аiнрi эмүнри-э! тиэк-э! тиили мээнкээн тиэк-эл хаамул омӈырiн з̌ууғаj. тиэк хаамалкан-ысi," гөөнни, "удлiс-та эмгырэз̌ин мээнкээн," њаан тиинэкын jааз̌iн њоонни хiiкутiч.
тар њаан-да бэин өөтэл эмүчэj элкы өлээтыз̌илрин. "тиэк, њаан-да тiмiна чiiдалан њаан-да," гөөн, "өлээчидӈэв өмныкээн-ты." гөөнни. "тиитэ～л," гөөнни, "көөрбэлкэн-дэ бисивү. бисивүн," гөөнни, "элэкыс хин аачча бисикыс. хэлэч," гөөнни, "таӈњалааттын. тарав," гөөнни, "гэлнэли." "тарбыч, илэ бинни?" "асыпар," гөөнни, "њоомрiву," гөөнни. "биднэкээчими хооjал орондула," гөөнни, "бодаснiн орорњун. тарав," гөөнни, "даалiла," бэил гөөвээтти, "би... хин көөрбэс эч көкэр тачiн-ты бинни." өмныкээн-ты өөрыпыз̌и-ттэ куjургаӈынз̌i иныснын хiiкутiч. иттин, эгз̌экэjэ, jааку-тта үрээкчээн амты хэрдэлэн эз̌эз̌эj! көөрбэӈэ, тоғiчiддiван, бүлниниддивэн-э. хiiкутiч таӈњалiн ээjдү бэj эвтын оокырып хаанда котiнча өмнэкээн-ты ӈүүныч хэл таӈњан габалан, хiiкутiч типкир үрээчин. бэjкэjэ њурмасынз̌iддын өмнэкээн-ты амаргiч мэлүӈчимнин таӈњаз̌iн эчин хiакiт... үӈнэ төөрлэ ӈэнүлэвкэнни хiаттан биӈөсөткэн. хiаттан-тыкээнiн өмнэкээн-ты. куjургаӈынз̌аз̌i үӈрын элгыснын. элэкэс-тэ эчин ичисныкын хiiкутiч тэғэдүкүт хэпкывээттын. тачiкын ӈээлүлүкээнни. бағаттыр хiiкутiч. тиэк. з̌уулаj њаан ӈэнүн, њаан атiкаjакаан њаан ӈэнриси њөөн. "амыннi-jа," гөөнни, "көкэрып тиэк. мөөнмыкэн көөрбэвэн эмүн-э." "оон эмүн-нүү, эрөj jаарiз̌iн-мыкан ноӈанусiн-да арiсағ көөрбэн энни... ӈээлрын-ы." тачiн иттын гөөнни элгын. "амаа, тиэк, көөрбэвүр эмүрым." "эррөj, аiсыснынрi-а." "тиэк оон њэкчим," гөөнни "бидээн тиинсөли оӈканадаан мээнкээн тiмiна, эсимэ-дэ эмз̌ин. тиэк-кыл хаанiм амтан-асi, хаамылказ̌iн." тар jааз̌з̌iн њаан, тииникын-ты њөөннi.
тiмiна њаан-да толрығдын-тыкан бивээттэн. "тиэк," гөөн, "оон њаан њэкчин? эчин њэкмыврүкэн," гөөнни, "хии-дэ муулгытли, атiкаjакаан. тиэк," гөөнни, "эсимэ," гөөнни, "эмрыкын гөөнз̌ивү, тiмiна газ̌iдаан хээрүккээн-дэ бөөӈээнри. таддала," гөөнни, "илэ-вүттэ даалiла-чукан эрэк намыӈыт анчiндулан чөлэрээр бивээтты арiсағыл бэjү хiiкутiч арын ичисчирил тарылдувусун тарылдула ӈэндээн." тар эсымэ эмрын-ыси. "ама, оон-такан?" гөөнни, "аiт-та-ғыл асуклi ӈэнынри, "тэғэли," гөөнни. "үрилилбү-дэ иттым." "бидээн," гөөнни, "jаағаj үрилилбү њэкынри. тиэк, гөөндээкү, хин аачча бисыкыс," гөөнни, эњмүс-тэ эрэв эдлэj гад, бэғын," гөөнни, "бисив. хүркэӈэлбү биситын. эр хооjачакам," гөөнни, "анӈану налогул эстын тамра. тиэк," гөөнни, "бии эрэғлэ анӈiнтан налоглi таматыддым. тарав тиэк налогу гөөвээттын, нiмкаан-да налогу таматтiн. тиитэл," гөөнни, "өөсыл-дэ," гөөнни, "өөсылти-дэ налогу таматтiтын. њаан мүт," гөөн, "бии њаан," гөөнни, "бэисылдү гэлэтэлүвгэм-ыси." гөөн, "налогу-дэ хүркэӈэлби, бэиӈылби налогутын эчис бөөр. тиэк," гөөнни, "тiмiна газ̌iӈаанрi." "тарбыч, илэ ӈэнз̌им?" гөөнни, "эгз̌эн нам хөөлилэн, эгз̌э～н тэӈкы. тар тала," гөөнни, "үүтэндүлэ бивээттын тарылдула," гөөнни, "њаадуњ эсым ӈэннөөтты хаалiӈ-гул," гөөнни, "тiiнапаан хааӈ-гыл бөөритын, эчин гөөнз̌инри. дiлiвмур налогу ээ, газ̌iдааj. тарбыч jаав гөө... њаан гөөнни, ноӈартан jаав-да бөөннэвүтын њаан налогылбур хулiчаам-да бөөвээтты, копеjка в-дэ. ноӈартан," гөөнни, "jаав-да бөөннэр тиитэл-гү," гөөнни, "хулiчаам-да бөөр." өлээкчин jаавмiч, "чөлэрээ арiсағал налогу хаан." өмнэкээн-ты хөррын эгз̌экэjэ хээрүккээн, "эдү," гөөнни, "налогу бөөрыкытын хiнгалраз̌iнрi. бөөрэкэтын-дэ эмикээн тикүкээнры, хээриз̌икылты." гэ, jаак таракамыт хэтэкэнни. "jаак аiӈан-да њэкчис." "њаан, тарбыч оон гөөнз̌им? " гөөнни, "тэғэнүк куунiсанз̌iнрi. гөөнз̌инри, 'маатал-а! налогул эмүлрэ! амму гөөнни, хооjав анӈану эсыс тамра-а! ээjдү абалавз̌iка хооjа эӈ хаавнiбулз̌iкалсын-iэ!' " тар ӈэнрын эгз̌эндүлэ намна ӈэнрын. њаан иттын эгз̌э～н тэӈкэ хiiкутiч, jаалры үрээчин. тар тала түттын хiiкутiч. иттын jаамi тэӈкэ доон эгз̌экэjэ, аач мудна үүтэн. тала даалiлатан ӈэнриз̌и хiiкутiч куунiлрын, "маатал-аа～! њөөлилрэ-э! үӈү налогул тамдаавур-а дiлiвмур-а, амму гөөнни." эрэj! чөрэлээл арiсағыл элгы дииз̌ин остыз̌iур. эррөj! "тиэк-тэкэн мээнкэмэл-тыттэ эмрын хаакыӈгат аjрын-ылра. тиэк-кэ." "үӈыл дiлiвмур эмүлрэ! дiлiвмур хооjа анӈын ооднi эчээткисын тамры. хаавнiбулз̌iкылсын." jаак-та хiiкутiч хөчилры, "хээjэк хаакман њэкыс-э, дiлiвум бөөлилрэ налогу. нiмкаан-да налогу тар иӈэ," гөөн, "тиитэл амтiлтi-да гөөвээтты налогу бөөривүтын-э." "аjз̌iт эчилты тамры. бүү эсү эчилбүн оон такiч ниидү-дэ тамра. "мин-нү амму гөөнни бөөтэмнэ. jааву бөөз̌ирү өмнэкын-ты. хаактiдаакун-да," гаасiмiч-та осiн. өмнэкээн-ты эгз̌экэjэ ирэтү тачiн мэрэкинникэн чалумувчiмаатнiкан дэбгыс тааннi. хiiкутiч хiакiтала оокын, күчүкэн оокын бағакрын. хөөчүлүдды-си өмнэ иттөөттын-тыкээнин ӈааллатан хаанда тiбамыкан. "эмүлры," гөөнни, "налогу, jаак-мыкан хаакман њэкыс, илэ хаакам көjээс? эр, хээрүкү-ткэн. тарбыттакан-да ӈээлылры. эрэj, хаанда мунрукааскакаам эмүр эрээ, "хэлэки элэ нээлры, хiнмач, хiнмач." ээjдү ... уртав-да, хаанда асыпар jаав-такаан-да, тукаркаакам. "тиэк, элэкэн, милтырээнни. тиэк, бидлилры. эдүк њаан-да эмгырэз̌им." "иӈэ, з̌үлэски чакаткараз̌iру з̌үлдэтки-дэ! маата." тиэк бидээн њаан түркүр, jаав мааз̌iр. тачiн мүкүчиддэнникэн, тарiз̌iт-та нiмкамiз̌i күүз̌илиэӈчин. эмрын-ыси, "амаа," тиэк, гөөнни, "үӈрыми-э! эмүрым-ыси." "тиэк, таравур," гөөнни, "нээли таравур," гөөнни "бүjүсыл эмрыкытын таравур тачiмур-ты бөөз̌ип тiмiнак бүjүрыкыс таӈаз̌з̌iм адi-да бэj бөөчэвүн." "хооjа," гөөнни, "порох үрээчин. хаакым ээjдү асукут-та з̌эбыврым. њэкмыр," гөөнни, "хооjав анӈану эчил бэjү көjээр. эстын з̌эбысчир." тавур өлээкчин ӈээлылриз̌и.
"гэ, тиэк. тиэк оон њэкчим?" њаан хөррин-ыси. "тиэк," гөөнни, "тiмiнамак эмз̌им. өмнэкээн-ты. бидээн," гөөнни, "оон њэкчим?" эр jаамi хоотурундулiн үӈрын хоотурундулiн шатүн гiркавааччан. өмнэкээн-ты гөөнни. энинни гөөнни, "тиэк-ыси оон њэкчип-мыкэн. эрэв үрилим маныз̌iлрын. элэ," гөөнни, "эмэсээндүлэн бэркэм тээвдээкү. бэркэндээкү, тар уучакчаалбур хэпкыӈээнри. тар," гөөнни, тарак-та оонкаан хиргээчиз̌илрын, гөөнни, "касағыч бэлэсӈээнри-э." өмнэкээн-ты инүддын үӈыддын өмнэкээн-ты тала гiркалмi өөрэпэӈын-дэ, "эњээ! амаа! нiмкакаан тар эмрын-и-э! өмнэкээн-ты хiiкутiч аач-та jаала-да бэjкэjэ өөрып. өмнэкээн-ты өмнэкээн инүз̌илрын өөрып атiкаjакаан з̌уувур-да маӈiн. "эњээ," гөөнни, "тавур хүү-вүсын гордаастала ӈэндээвүр дэрислилрэ! эрэк jаакав ӈiн." "тавур эвин-иэ! өмнэкээн-ты эрэв з̌өөривэн бөөдылин бэркэндүлэ эчин хөррын ӈаалз̌i-ткан, хөттыкын хэпкэриз̌и нүгдээли тэғэлэ үӈӈөөтын үсиӈдэвээттэн. нүүз̌из̌ээнры iркунтын-тыкээнин мiасамачин иинни тар, тэғэлэ экит-лэ эрығлэ долбан-њун нүүдды дэрисэмнин. тар тиэк тиэрэнүл тар тадудмар үӈыз̌ээнрын-ыси. тар адiв-да үӈрын инэӈү ӈэнриз̌үр њаан хөөнтыл үӈрын дағрiт эчин дүмассооттын, "эрығлэ аурулумнiн-ты үӈрын нүүлгэз̌илритын-ыси этикэjэкээн атiкаjакаан-да эстын-дэ iiлкан хағдiл бис. бэjкэкэн, њаан амаргiч тар уурiн нүүлгэчээтын нүүлгы... хөөнтэл-њүн бүjүссил ӈэнры эр, jаамi з̌укча. jаамi тэтиккээн, дэсчин. jаамi шатүн үӈчээн нүгдэ тачiн үӈырыччэн өөрыпү тар үӈэ... хэткын-мэк үӈ көjээз̌ээнрын-ыси. көjээттын jаамi бэj-гэ њүүриччээрни дэсчин њаан, өөрыпли хоотлi эрэк jаакаву? њаан тар тэғэлэ экит-лэ адiв-да з̌укчав ӈэнриз̌и өөрып њаан эрығлэ хөлүз̌илрин. "эр jаамi бэjкэкээн нүүлгын." њаан тар гөөнни атiкаӈчаннi, "аманнi тар амаргiт-та бэj, эмгүњ њамнiн. энни хүтыт њэкры." гөөнни, "этимдэс. jаак ноӈан эмгүњ-дэ њамнiвааттын." иттын jаамi, бэj-э, гөөнни "jаадук эмэнри-э?" гөөнни, "бии бүjүсси бисым-иэ." "аускi хөрыз̌инри? jаалi њэкынры?" "эр," гөөнни, "з̌укчакакаандулi ӈэнрым, эмрым талi. з̌укча, өмынтыњүн-да з̌укчал-иэ!" "мин з̌укчав эсэнри њэкрэ?" "iрукаан-да," гөөнни, "тала хорчiн." "тарбыч jаав талi ичинри?" "jаак-та," гөөнни, "нүгдэм-иэ," гөөнни, "уз̌iн эливүн хөөкычээн. тарбыч тарак, тала jаакта аачча-сi," гөөнни "jаакав њаан," гөөнни, "тала?" "бэркэ～н-дэ," гөөнни, "түлүтти. тарбыч бэj-дэ оjчаарнi дэсчин, њүүриччээрни." "ээ," гөөнни, "бидээн тиэк тачiн-њун бисивүн үүн тавур," гөөнни, "мүн хүтүн. ӈээлимыч," гөөнни, "хiiлулрiз̌ур, үрилилым манаддын. "тар-лу," гөөнни, "үрилил гөөнни элэ бэjдү эмүввөөтты. хiiкутiч дiлнiккооттын, хүрүвээттын асыпар аускi." гөөнни, "ииғысынз̌иддын тавура." "бии," гөөнни, "иjээлкырым күрыњ," гөөнни, "ӈээлылриз̌и гөөным бэj төөр бэjjөн манымнан. иини бэj њэкылрыкын jаакта экичин төөрлэн. түркүрив," гөөнни, гэрбытээӈдү хээнүттив экич, њаан з̌элгынкы хэргэвэн, з̌элгынкы ӈаалукуӈӈон эмүн хiiкутiч элгывээттын. њаан бүjүми, арiсағ көөрбэвэн эмүз̌ин. чөлэрээлдү-дэ түркүрив өлээкчирив налогу таманмаj. jаак," гөөнни, "њаан ээjдү эмүрин тар уртав, асыпар jаав-тыкан-да." гөөнни, "тиэк-кыл эз̌и ӈээлры." њаан тар үрилил биз̌илритын-эси. тар өөрыпылдүлэ њаан, өөрып этикэjэкээн өөрып бэj, гөөнни, "бидээн, эдээj өмыккээн бис. мүндүлэ нүүлгысөөли." њаан тар ӈэнритын. тала аiч биз̌илритын-эси. "тиэк эмикээн дэвсэн этэн jаак-та эмры. шатүн-да," гөөнни, "этэн," гөөнни, "тарак хоомi мээнкээн iлранз̌iн этэн њэкры. хөрз̌ин. тар биз̌илчэтын-тыкэн муднан њаан өөрып бэjjэкэн тарбыч-та тиэк jаакаву, jаакаву, тиэк бивээттын.
"өлээз̌ гору биғрэкил-ээ." энни-дэ төөрэвээтты. өөрэм ооднi өлбээ-ккы энни, тиињиврын-кы, гөөнни jааду-да арiсаврын. ноӈан аj-да ӈээлым бисин. өмнэ... бүjүм-дэ энни бүjүссы. тарiт-такан бэит-тэкэн гүргэвчирын. "тиэк," гөөнни, "хулi-а, эмчис гэлнэсчиры?" гөөнни, "jаав?" гөөнни, "үӈөө, тиитэл," өлээкчин, "бии бэғын бисив, мин ӈiнгаку," гөөнни, "бөөритын з̌элгынкы хэргэғвэн. тарав," гөөнни, "тiмiна газ̌iӈаанрi. бүjүсми-дэ хии ӈiннаачiнрi. тар." "тар илэ бивээттын?" гөөнни, "үӈнэ үрээкчээм эгз̌эм иччинри, тар хэрдэлэн," гөөнни, "тоғычiз̌з̌ооттын. утiка-да гэрбын. ээ!" өмныкээн-ты хөрыддiн-ыси. jаав њаан, хiiкутiч, үӈрын jааву-тта хэлү куjургав-гу бакрын-ы тарроочiканнi арiсағ ооча. хiiкутiч түттын эр jаамi з̌элгынкы тоғычiддын. күчүкээкээкэн ӈiн диикэкээнни. өмныкээн-ты эрэj њэкылривэн өмныкээн-ты куjурганз̌аз̌i маавутлан. өмныкээн-ты хөтылрыкын хiаттан-тыкаанiн iiлкан. тарбыт-тыкаан-да ӈээлылрын. тар элгэн хiiкутiч. њаан атiкаjакаан њөөмi иттын, jаамi эр з̌элгынкэв элгын з̌убынукааннi. "амыннi-а," гөөнни, "көкэрып. њаан з̌элгынкы хэргэғвэн эмүн, эр-тэкэн," гөөнни, "хiiлус-ысi. оон-ысi, ноӈан-ысiн-да ӈээлрын." гөөнни, элгын хiiкутiч. өсэми хэткээттын. "амаа," гөөнни, "тиэк ӈiнур эмүрэм-үллэ! "эрэ! ээ тиэк, аiнрi эмүнри-э! тиэк-э! тиили мээнкээн тиэк-эл хаамул омӈырiн з̌ууғаj. тиэк хаамалкан-ысi," гөөнни, "удлiс-та эмгырэз̌ин мээнкээн," њаан тиинэкын jааз̌iн њоонни хiiкутiч.
тар њаан-да бэин өөтэл эмүчэj элкы өлээтыз̌илрин. "тиэк, њаан-да тiмiна чiiдалан њаан-да," гөөн, "өлээчидӈэв өмныкээн-ты." гөөнни. "тиитэ～л," гөөнни, "көөрбэлкэн-дэ бисивү. бисивүн," гөөнни, "элэкыс хин аачча бисикыс. хэлэч," гөөнни, "таӈњалааттын. тарав," гөөнни, "гэлнэли." "тарбыч, илэ бинни?" "асыпар," гөөнни, "њоомрiву," гөөнни. "биднэкээчими хооjал орондула," гөөнни, "бодаснiн орорњун. тарав," гөөнни, "даалiла," бэил гөөвээтти, "би... хин көөрбэс эч көкэр тачiн-ты бинни." өмныкээн-ты өөрыпыз̌и-ттэ куjургаӈынз̌i иныснын хiiкутiч. иттин, эгз̌экэjэ, jааку-тта үрээкчээн амты хэрдэлэн эз̌эз̌эj! көөрбэӈэ, тоғiчiддiван, бүлниниддивэн-э. хiiкутiч таӈњалiн ээjдү бэj эвтын оокырып хаанда котiнча өмнэкээн-ты ӈүүныч хэл таӈњан габалан, хiiкутiч типкир үрээчин. бэjкэjэ њурмасынз̌iддын өмнэкээн-ты амаргiч мэлүӈчимнин таӈњаз̌iн эчин хiакiт... үӈнэ төөрлэ ӈэнүлэвкэнни хiаттан биӈөсөткэн. хiаттан-тыкээнiн өмнэкээн-ты. куjургаӈынз̌аз̌i үӈрын элгыснын. элэкэс-тэ эчин ичисныкын хiiкутiч тэғэдүкүт хэпкывээттын. тачiкын ӈээлүлүкээнни. бағаттыр хiiкутiч. тиэк. з̌уулаj њаан ӈэнүн, њаан атiкаjакаан њаан ӈэнриси њөөн. "амыннi-jа," гөөнни, "көкэрып тиэк. мөөнмыкэн көөрбэвэн эмүн-э." "оон эмүн-нүү, эрөj jаарiз̌iн-мыкан ноӈанусiн-да арiсағ көөрбэн энни... ӈээлрын-ы." тачiн иттын гөөнни элгын. "амаа, тиэк, көөрбэвүр эмүрым." "эррөj, аiсыснынрi-а." "тиэк оон њэкчим," гөөнни "бидээн тиинсөли оӈканадаан мээнкээн тiмiна, эсимэ-дэ эмз̌ин. тиэк-кыл хаанiм амтан-асi, хаамылказ̌iн." тар jааз̌з̌iн њаан, тииникын-ты њөөннi.
тiмiна њаан-да толрығдын-тыкан бивээттэн. "тиэк," гөөн, "оон њаан њэкчин? эчин њэкмыврүкэн," гөөнни, "хии-дэ муулгытли, атiкаjакаан. тиэк," гөөнни, "эсимэ," гөөнни, "эмрыкын гөөнз̌ивү, тiмiна газ̌iдаан хээрүккээн-дэ бөөӈээнри. таддала," гөөнни, "илэ-вүттэ даалiла-чукан эрэк намыӈыт анчiндулан чөлэрээр бивээтты арiсағыл бэjү хiiкутiч арын ичисчирил тарылдувусун тарылдула ӈэндээн." тар эсымэ эмрын-ыси. "ама, оон-такан?" гөөнни, "аiт-та-ғыл асуклi ӈэнынри, "тэғэли," гөөнни. "үрилилбү-дэ иттым." "бидээн," гөөнни, "jаағаj үрилилбү њэкынри. тиэк, гөөндээкү, хин аачча бисыкыс," гөөнни, эњмүс-тэ эрэв эдлэj гад, бэғын," гөөнни, "бисив. хүркэӈэлбү биситын. эр хооjачакам," гөөнни, "анӈану налогул эстын тамра. тиэк," гөөнни, "бии эрэғлэ анӈiнтан налоглi таматыддым. тарав тиэк налогу гөөвээттын, нiмкаан-да налогу таматтiн. тиитэл," гөөнни, "өөсыл-дэ," гөөнни, "өөсылти-дэ налогу таматтiтын. њаан мүт," гөөн, "бии њаан," гөөнни, "бэисылдү гэлэтэлүвгэм-ыси." гөөн, "налогу-дэ хүркэӈэлби, бэиӈылби налогутын эчис бөөр. тиэк," гөөнни, "тiмiна газ̌iӈаанрi." "тарбыч, илэ ӈэнз̌им?" гөөнни, "эгз̌эн нам хөөлилэн, эгз̌э～н тэӈкы. тар тала," гөөнни, "үүтэндүлэ бивээттын тарылдула," гөөнни, "њаадуњ эсым ӈэннөөтты хаалiӈ-гул," гөөнни, "тiiнапаан хааӈ-гыл бөөритын, эчин гөөнз̌инри. дiлiвмур налогу ээ, газ̌iдааj. тарбыч jаав гөө... њаан гөөнни, ноӈартан jаав-да бөөннэвүтын њаан налогылбур хулiчаам-да бөөвээтты, копеjка в-дэ. ноӈартан," гөөнни, "jаав-да бөөннэр тиитэл-гү," гөөнни, "хулiчаам-да бөөр." өлээкчин jаавмiч, "чөлэрээ арiсағал налогу хаан." өмнэкээн-ты хөррын эгз̌экэjэ хээрүккээн, "эдү," гөөнни, "налогу бөөрыкытын хiнгалраз̌iнрi. бөөрэкэтын-дэ эмикээн тикүкээнры, хээриз̌икылты." гэ, jаак таракамыт хэтэкэнни. "jаак аiӈан-да њэкчис." "њаан, тарбыч оон гөөнз̌им? " гөөнни, "тэғэнүк куунiсанз̌iнрi. гөөнз̌инри, 'маатал-а! налогул эмүлрэ! амму гөөнни, хооjав анӈану эсыс тамра-а! ээjдү абалавз̌iка хооjа эӈ хаавнiбулз̌iкалсын-iэ!' " тар ӈэнрын эгз̌эндүлэ намна ӈэнрын. њаан иттын эгз̌э～н тэӈкэ хiiкутiч, jаалры үрээчин. тар тала түттын хiiкутiч. иттын jаамi тэӈкэ доон эгз̌экэjэ, аач мудна үүтэн. тала даалiлатан ӈэнриз̌и хiiкутiч куунiлрын, "маатал-аа～! њөөлилрэ-э! үӈү налогул тамдаавур-а дiлiвмур-а, амму гөөнни." эрэj! чөрэлээл арiсағыл элгы дииз̌ин остыз̌iур. эррөj! "тиэк-тэкэн мээнкэмэл-тыттэ эмрын хаакыӈгат аjрын-ылра. тиэк-кэ." "үӈыл дiлiвмур эмүлрэ! дiлiвмур хооjа анӈын ооднi эчээткисын тамры. хаавнiбулз̌iкылсын." jаак-та хiiкутiч хөчилры, "хээjэк хаакман њэкыс-э, дiлiвум бөөлилрэ налогу. нiмкаан-да налогу тар иӈэ," гөөн, "тиитэл амтiлтi-да гөөвээтты налогу бөөривүтын-э." "аjз̌iт эчилты тамры. бүү эсү эчилбүн оон такiч ниидү-дэ тамра. "мин-нү амму гөөнни бөөтэмнэ. jааву бөөз̌ирү өмнэкын-ты. хаактiдаакун-да," гаасiмiч-та осiн. өмнэкээн-ты эгз̌экэjэ ирэтү тачiн мэрэкинникэн чалумувчiмаатнiкан дэбгыс тааннi. хiiкутiч хiакiтала оокын, күчүкэн оокын бағакрын. хөөчүлүдды-си өмнэ иттөөттын-тыкээнин ӈааллатан хаанда тiбамыкан. "эмүлры," гөөнни, "налогу, jаак-мыкан хаакман њэкыс, илэ хаакам көjээс? эр, хээрүкү-ткэн. тарбыттакан-да ӈээлылры. эрэj, хаанда мунрукааскакаам эмүр эрээ, "хэлэки элэ нээлры, хiнмач, хiнмач." ээjдү ... уртав-да, хаанда асыпар jаав-такаан-да, тукаркаакам. "тиэк, элэкэн, милтырээнни. тиэк, бидлилры. эдүк њаан-да эмгырэз̌им." "иӈэ, з̌үлэски чакаткараз̌iру з̌үлдэтки-дэ! маата." тиэк бидээн њаан түркүр, jаав мааз̌iр. тачiн мүкүчиддэнникэн, тарiз̌iт-та нiмкамiз̌i күүз̌илиэӈчин. эмрын-ыси, "амаа," тиэк, гөөнни, "үӈрыми-э! эмүрым-ыси." "тиэк, таравур," гөөнни, "нээли таравур," гөөнни "бүjүсыл эмрыкытын таравур тачiмур-ты бөөз̌ип тiмiнак бүjүрыкыс таӈаз̌з̌iм адi-да бэj бөөчэвүн." "хооjа," гөөнни, "порох үрээчин. хаакым ээjдү асукут-та з̌эбыврым. њэкмыр," гөөнни, "хооjав анӈану эчил бэjү көjээр. эстын з̌эбысчир." тавур өлээкчин ӈээлылриз̌и.
"гэ, тиэк. тиэк оон њэкчим?" њаан хөррин-ыси. "тиэк," гөөнни, "тiмiнамак эмз̌им. өмнэкээн-ты. бидээн," гөөнни, "оон њэкчим?" эр jаамi хоотурундулiн үӈрын хоотурундулiн шатүн гiркавааччан. өмнэкээн-ты гөөнни. энинни гөөнни, "тиэк-ыси оон њэкчип-мыкэн. эрэв үрилим маныз̌iлрын. элэ," гөөнни, "эмэсээндүлэн бэркэм тээвдээкү. бэркэндээкү, тар уучакчаалбур хэпкыӈээнри. тар," гөөнни, тарак-та оонкаан хиргээчиз̌илрын, гөөнни, "касағыч бэлэсӈээнри-э." өмнэкээн-ты инүддын үӈыддын өмнэкээн-ты тала гiркалмi өөрэпэӈын-дэ, "эњээ! амаа! нiмкакаан тар эмрын-и-э! өмнэкээн-ты хiiкутiч аач-та jаала-да бэjкэjэ өөрып. өмнэкээн-ты өмнэкээн инүз̌илрын өөрып атiкаjакаан з̌уувур-да маӈiн. "эњээ," гөөнни, "тавур хүү-вүсын гордаастала ӈэндээвүр дэрислилрэ! эрэк jаакав ӈiн." "тавур эвин-иэ! өмнэкээн-ты эрэв з̌өөривэн бөөдылин бэркэндүлэ эчин хөррын ӈаалз̌i-ткан, хөттыкын хэпкэриз̌и нүгдээли тэғэлэ үӈӈөөтын үсиӈдэвээттэн. нүүз̌из̌ээнры iркунтын-тыкээнин мiасамачин иинни тар, тэғэлэ экит-лэ эрығлэ долбан-њун нүүдды дэрисэмнин. тар тиэк тиэрэнүл тар тадудмар үӈыз̌ээнрын-ыси. тар адiв-да үӈрын инэӈү ӈэнриз̌үр њаан хөөнтыл үӈрын дағрiт эчин дүмассооттын, "эрығлэ аурулумнiн-ты үӈрын нүүлгэз̌илритын-ыси этикэjэкээн атiкаjакаан-да эстын-дэ iiлкан хағдiл бис. бэjкэкэн, њаан амаргiч тар уурiн нүүлгэчээтын нүүлгы... хөөнтэл-њүн бүjүссил ӈэнры эр, jаамi з̌укча. jаамi тэтиккээн, дэсчин. jаамi шатүн үӈчээн нүгдэ тачiн үӈырыччэн өөрыпү тар үӈэ... хэткын-мэк үӈ көjээз̌ээнрын-ыси. көjээттын jаамi бэj-гэ њүүриччээрни дэсчин њаан, өөрыпли хоотлi эрэк jаакаву? њаан тар тэғэлэ экит-лэ адiв-да з̌укчав ӈэнриз̌и өөрып њаан эрығлэ хөлүз̌илрин. "эр jаамi бэjкэкээн нүүлгын." њаан тар гөөнни атiкаӈчаннi, "аманнi тар амаргiт-та бэj, эмгүњ њамнiн. энни хүтыт њэкры." гөөнни, "этимдэс. jаак ноӈан эмгүњ-дэ њамнiвааттын." иттын jаамi, бэj-э, гөөнни "jаадук эмэнри-э?" гөөнни, "бии бүjүсси бисым-иэ." "аускi хөрыз̌инри? jаалi њэкынры?" "эр," гөөнни, "з̌укчакакаандулi ӈэнрым, эмрым талi. з̌укча, өмынтыњүн-да з̌укчал-иэ!" "мин з̌укчав эсэнри њэкрэ?" "iрукаан-да," гөөнни, "тала хорчiн." "тарбыч jаав талi ичинри?" "jаак-та," гөөнни, "нүгдэм-иэ," гөөнни, "уз̌iн эливүн хөөкычээн. тарбыч тарак, тала jаакта аачча-сi," гөөнни "jаакав њаан," гөөнни, "тала?" "бэркэ～н-дэ," гөөнни, "түлүтти. тарбыч бэj-дэ оjчаарнi дэсчин, њүүриччээрни." "ээ," гөөнни, "бидээн тиэк тачiн-њун бисивүн үүн тавур," гөөнни, "мүн хүтүн. ӈээлимыч," гөөнни, "хiiлулрiз̌ур, үрилилым манаддын. "тар-лу," гөөнни, "үрилил гөөнни элэ бэjдү эмүввөөтты. хiiкутiч дiлнiккооттын, хүрүвээттын асыпар аускi." гөөнни, "ииғысынз̌иддын тавура." "бии," гөөнни, "иjээлкырым күрыњ," гөөнни, "ӈээлылриз̌и гөөным бэj төөр бэjjөн манымнан. иини бэj њэкылрыкын jаакта экичин төөрлэн. түркүрив," гөөнни, гэрбытээӈдү хээнүттив экич, њаан з̌элгынкы хэргэвэн, з̌элгынкы ӈаалукуӈӈон эмүн хiiкутiч элгывээттын. њаан бүjүми, арiсағ көөрбэвэн эмүз̌ин. чөлэрээлдү-дэ түркүрив өлээкчирив налогу таманмаj. jаак," гөөнни, "њаан ээjдү эмүрин тар уртав, асыпар jаав-тыкан-да." гөөнни, "тиэк-кыл эз̌и ӈээлры." њаан тар үрилил биз̌илритын-эси. тар өөрыпылдүлэ њаан, өөрып этикэjэкээн өөрып бэj, гөөнни, "бидээн, эдээj өмыккээн бис. мүндүлэ нүүлгысөөли." њаан тар ӈэнритын. тала аiч биз̌илритын-эси. "тиэк эмикээн дэвсэн этэн jаак-та эмры. шатүн-да," гөөнни, "этэн," гөөнни, "тарак хоомi мээнкээн iлранз̌iн этэн њэкры. хөрз̌ин. тар биз̌илчэтын-тыкэн муднан њаан өөрып бэjjэкэн тарбыч-та тиэк jаакаву, jаакаву, тиэк бивээттын.
Translation
おじいさんとおばあさんとその息子がいる
老いたおじいさんとその妻のおばあさんがいて、息子と一緒に暮らしていた。この若者はとても力強かった。狩りをしていた。しかしその若者は幽霊に関係してしまったために、魔法にかけられて頭がおかしくなってしまった。それから人を捕まえて来るようになった。なぜ連れて来るのか訊くと、「食べてしまおうと思っている、」と答えた。老夫婦は恐しくなった。おじいさんはなんとかして息子を騙して、殺してしまおうと考えた。おじいさんは息子に、「以前私は小さな長だった、昔人々は私の犬の代わりに獣の下半身をくれた。それを明日取って来ておくれ。狩りをする時、おまえはそれを犬の代わりに使えるだろう、」と言った。「それでどこにいるのか？」言う、「山の下に休んでいるのだ。」息子は鉄の鎖を見つけて、それを持って出発した。獣が休んでいるのを見つけて、鎖を投げ縄のように使ってそれを捕らえた。獣が襲いかかって来ると、鎖で激しく打った。ついに獣は恐れ始め、そうして連れて戻った。おばあさんは外へ出ると見た、息子が獣を連れて来る。「父さん、」と息子が言う、「今我らの犬を連れて来たぜ。」「えらいぞ、連れて来たか、ありがとう。では放せ、獣はもう自分の家がここであることを理解しただろう、おまえの足跡に沿って、自分でやって来るだろう、」と言う。ところが放すやいなや、獣は逃げ去ってしまった。
次に父は、「昔私には雄の乗用トナカイがいた、おまえがまだ生まれていなかった頃だ。鉄で角としているトナカイだ。それを捕まえに行け。」鎖を肩に掛けて再び息子は出発した。大きな山の下の所に、野生の雄トナカイが横になってあたりを見まわしているのを見た。その角には人間の肺がくっついていて、あるものは乾いて固くなっていた。彼は忍び寄り、後ろから飛びかかるやいなや、角が地面にめり込むようにして動けなくしてから、鎖で叩いた。長いこと打ち続けてから、またもこれを連れて来た。
次におじいさんはおばあさんに言った、「皮製の袋を彼に与えろ、」と。息子には、「どこかこの近くの海のそばに怪物チョルルーたちが住んでいる。彼らから税を取って来い、」と言った。「彼らはそこの半地下式の家にいつもいる。長いこと私は行っていないが、彼らは税を知っている。自分たちの税にキツネをくれるかもしれない、」と言って息子を騙そうとする。息子は袋を持って出発した。大きな海へ行った。見ると大きな木があった、炭のように真っ黒だ。その木は中が洞になっていて、とても大きな半地下式の家だった。そこに行って彼は叫び出した、「出て来い！税を払うようにせよ、一人ずつ頭数分の税を、私の父がそう言ったのだ、」と。チョルルーは銛のように長い爪を持った、人間の肝臓を喰う魔物である。彼らは肝臓が自分で歩いてやって来たと喜んだ。しかし彼は強く、大きな若いカラマツの枝でチョルルーたちを叩いて叩きまくった。カラマツが小さくなるまで彼は叩いた。いく人かは逃げ出し、皆恐れ始めた。そうしてある者はウサギの皮を持って来た。皆それぞれの税を持ってきた。それを袋に詰めて今度もおじいさんのもとへ持って帰って来た。
おばあさんは言う、「さあ今や私たちはどうしたらいいのか。ここに定住している人々を息子が全て食べ尽くしてしまう、」と。穴ごもりをせず冬もうろついているクマが道に沿って歩き回っていた。おじいさんは、「息子が戻って来る所に自動弓を私は仕掛けよう。そうして自動弓で撃とう。そして騎乗用トナカイに乗って逃げよう。」おじいさんはトナカイや橇に荷袋をつけた。息子は二本の足を自動弓に射られ、クマに襲われた。両親は数日間遊牧して逃げた。夜中もずっとトナカイで逃げて行った。するとある男が、後ろからトナカイでやって来るのに気づいた。おばあさんは、「父さんよ、ああして後ろから人が、トナカイに乗ってすばやくやって来るよ。もしかすると私らの息子が来ているのじゃないかしら、」と言う。「いや、彼じゃないだろう。どうして奴がトナカイに乗って来るだろうか。」見ると、別の人であった。おじいさんは言う、「おまえはどこから来たのか。」「私は狩りをしているのです。」「どこへ行くのか。何をしているのか。」「ある家を通り過ぎて私はやって来ました。小さな家がたった一軒だけありました。」「私の家のことを言っているんじゃないのか。そこで何を見たか？」「クマの足跡を見た。冬にも穴に入らずにうろついているクマだ。自動弓と、人の服の切れ端が落ちていた、髪の毛も落ちていた。」「ああ、そこに私たちは暮らしていたんだ、そしてそれが我々の子供なんだ。恐ろしいことに、そこに定住していた者たちを食い尽くしてしまった。彼は獣の下半身を、獣の強い奴さえ持って来たんだ。狩りに行けば、魔物のトナカイを持って来る。チョララーの所でも、私は騙すことができなかった。全て持って来た、」と言う。やって来た男はおじいさんに言った、「今はもう恐れるな。我々の所へトナカイで来い、一緒に暮らそう、」と。彼らは行った。そこで良く暮らし始めた。「今やもう誰も来ないよ。良い霊が守ってくれるから、何も起こらない。悪い者は去るよ、」と男は言う。そうして暮らし始めた。終わり。