民話資料

Энмэн, Эмэмӄут пэнин арычгытвальатылыьн откынтагнык.

ænmæn, æmæmqut pænin arəsɣətwalʔatələʔn otkəntaɣnək.

Эмэмкут всё время лежал в углу полога.

Ememkut was lying all the time in the corner of the sleeping chamber.

Авалёмкыльэн ӈэвъэнэ тэнилюльыӈык эмъэӄывикивэ, рыпэт увэкӄал гэйигэтлин.

awalomkəlʔæn ŋæwʔænæ tænilulʔəŋək æmʔæqəwikiwæ, rəpæt uwækqal ɣæjiɣætlin.

Жена не могла его расшевелить, что бок у него заплесневел.

His wife couldn’t rouse him. He was lying so long that one side of his body grew moldy.

Эмэмӄутын чакыгэт ытри Эмэмӄутын ӈэвъэн ӄол итгъэт аймыгъат.

æmæmqutən sakəɣæt ətri æmæmqutən ŋæwʔæn qol itɣʔæt ajməɣʔat.

Однажды сестра Эмэмкута с его женой пошли за водой.

One day a sister of Ememkut and his wife went to draw water.

Ынръам Эмэмӄутын ӈэвъэнэ нинэгитэйвыӄинэт ӄытгал- гат.

ənrʔam æmæmqutən ŋæwʔænæ ninæɣitæjwəqinæt qətɣal- ɣat.

Жена Эмэмкута смотрела на улетающих птиц.

The wife of Ememkut was looking at the birds flying away.

Чакэтта Эмэмӄутын нэналваӄэн ивкы ынтэ:

sakætta æmæmqutən nænalwaqæn iwkə əntæ:

Сестра говорит его:

The sister said to her:

― Ынӈэ эгитэйвыкэ галгат, эквэтыльыт ӄоленотагты.

― ənŋæ æɣitæjwəkæ ɣalɣat, ækwætəlʔət qolenotaɣtə.

― Не смотри на отлетающих птиц.

― Don’t look at the birds flying away!

Э’квырга авалёмкыльэн ынтэ, вэнлыги нинэгитэйвыӄинэт галгат.

æ’kwərɣa awalomkəlʔæn əntæ, wænləɣi ninæɣitæjwəqinæt ɣalɣat.

Но она всёравно смотрела на них, не отрываясь.

But she couldn’t help staring at them.

Галгат-ым камэйгатгъат аймынвык ынкъам каврантатэты гачанаӈкы нэпиригъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн.

ɣalɣat-əm kamæjɣatɣʔat ajmənwək ənkʔam kawrantatætə ɣasanaŋkə næpiriɣʔæn æmæmqutən ŋæwʔæn.

А гуси, полетав над озером, схватили жену Эмэмкута.

When flying over a lake, the geese seized Ememkut’s wife.

Э’э’нныматтагнык рымагтэты нэнриӈэквъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн, аролкэта вальын.

æ’æ’nnəmattaɣnək rəmaɣtætə nænriŋækwʔæn æmæmqutən ŋæwʔæn, arolkæta walʔən.

На край небес унесли птицы непослушную женшину.

They carried away the disobedient woman to the end of the skies.

Эмэмӄутын чакыгэт амынан рагтыгъэ.

æmæmqutən sakəɣæt amənan raɣtəɣʔæ.

Одна сестра пошла домой.

The sister went home alone.

Ынинэльын ивнин:

əninælʔən iwnin:

Брату говорит:

She said to her brother:

― Амарычгытвальатык, ӄынвэр ӈэвъэн галгата нэнэквэтэквъэн.

― amarəsɣətwalʔatək, qənwær ŋæwʔæn ɣalɣata nænækwætækwʔæn.

― Ты всё лежишь, а твою жену унесли птицы.

― While you were lying here, your wife was carried away by the birds.

Лыгэн эвыр тэнмавыӈӈогъэ Эмэмӄут.

ləɣæn æwər tænmawəŋŋoɣʔæ æmæmqut.

Тут же Эмэмкут стал собираться в дорогу.

Ememkut immediately started preparing for the road.

Эквэтгъи аӈӄаӈӄачагты.

ækwætɣʔi aŋqaŋqasaɣtə.

Отправился в сторону моря.

He went in the direction of the sea.

Аӈӄачормык пыкиргъи.

aŋqasormək pəkirɣʔi.

Пришел, увидел старичка.

Having arrived (there),

Льунин лыгиӄуймэвириӄэй ынпыначгы- ӄай.

lʔunin ləɣiqujmæwiriqæj ənpənasɣə- qaj.

Говорит ему старичок:

he saw an old man.

Ынпыначгыӄая нинъэйвынин.

ənpənasɣəqaa ninʔæjwənin.

― Возьми сухой листочек, кинь в море и садись на него.

Ивнин:

iwnin:

Эмэмкут так и сделал, и поехал по морю.

The old man told him:

― Кыкватвытвытлыӈын ӄыпиригын, аӈӄаткынык ӄытрилгын, ынкъам ӈанӄэн ӄэквэтги аӈӄаеквэ.

― kəkwatwətwətləŋən qəpiriɣən, aŋqatkənək qətrilɣən, ənkʔam ŋanqæn qækwætɣi aŋqaekwæ.

Доехал до края неба и увидел жену, сидящую в гнезде.

― Pick up a dry leaf, put it on the sea and get into it.

Э’э’нныматтагнык пыкиргъи Эмэмӄут ынкъам ынкы льунин кытчытвальын ӈэвъэн.

æ’æ’nnəmattaɣnək pəkirɣʔi æmæmqut ənkʔam ənkə lʔunin kətsətwalʔən ŋæwʔæn.

Присел.

Ememkut did just as he was told and went by sea. Having reached the end of the skies, he saw his wife sitting on a nest.

Ытлён виин пирӄыгъи.

ətlon wiin pirqəɣʔi.

Как только жена отошла от гнезда, он поставил петлю.

He sat down.

Этчи кытчынвэпы рултыгъи ӈэвъэн, льотываннэн кытчынвын ӈэвъэнин.

ætsi kətsənwæpə rultəɣʔi ŋæwʔæn, lʔotəwannæn kətsənwən ŋæwʔænin.

Снова пошел на прежнее место.

As soon as his wife left the nest, he fixed a loop of rope in place.

Нэмэ ӄытгъи панэнкытчынвэты.

næmæ qətɣʔi panænkətsənwætə.

Когда жена села в гнездо, увидела аркан мужа, узнала.

He went again to his former place.

Эвын гакытчылен, люур льунин Эмэмӄутын чаат.

æwən ɣakətsəlen, luur lʔunin æmæmqutən saat.

Сказала:

When his wife sat down on the nest, she saw her husband’s lasso and recognized [it].

Элкылнин ӈэвъэнэ чаат, иквъи:

ælkəlnin ŋæwʔænæ saat, ikwʔi:

― Да это же аркан Эмэмкута!?

She said:

― Ок-кой!

― ok-koj!

Когда жена стала вставать, Эмэмкут дернул аркан и вытянул её.

― This is Ememkut’s lasso!

Ынраӄ вай малямамамӄотийӈынэн чаат?!

ənraq waj malamamamqotijŋənæn saat?!

Жена говорит ему:

When his wife started up, Ememkut pulled lasso and drew her out.

Эчги ӄотымгогъэ ӈэвъэн, Эмэмӄутынэ тиӈусӄыченнин чаат ынкъам тиӈунин ӈэвъэн.

æsɣi qotəmɣoɣʔæ ŋæwʔæn, æmæmqutənæ tiŋusqəsennin saat ənkʔam tiŋunin ŋæwʔæn.

― Отпусти меня к детям!?

Ӈэвъэнэ ивнин:

ŋæwʔænæ iwnin:

Эмэмкуту говорит ей:

The wife said to him:

― Ев-ев, аны ӄинэтрилги!

― jew-ew, anə qinætrilɣi!

― Это же не дети, а яйца.

― Let me go to the children!

Нэнэнэт мыйъонат.

nænænæt məjʔonat.

(Эту женшину родила птица и она высидела яйца).

Эмэмӄутынэ ӈэвъэнэ ивнин:

æmæmqutənæ ŋæwʔænæ iwnin:

Эмэмкут пришлось связать её и нести домой.

Ememkut said to her:

― Вынэ ӄырымэнат итык ынӄэнат нэнэнэт.

― wənæ qərəmænat itək ənqænat nænænæt.

По пути опять встретили старика.

― But they are not children,

Ынӄэн лиглигыт.

ənqæn liɣliɣət.

Говорит Эмэмкуту:

they are just eggs!

(Ынӄэн ӈэвысӄэт галгата йытоё, ымы ынан лиглигыт гагтоленат) .

(ənqæn ŋæwəsqæt ɣalɣata jətojo, əmə ənan liɣliɣət ɣaɣtolenat) .

― Знай, что птицы придут мстить.

This woman was born from a bird and was hatching the eggs.

Ӈэвъэн кавтычгольын, ӄынвэр кылтынин ынкъам рырагтаннэн.

ŋæwʔæn kawtəsɣolʔən, qənwær kəltənin ənkʔam rəraɣtannæn.

Когда придёте в ярангу, забей двух оленей:

Ememkut had to tie her up and carry her home.

Рагтэты нэмэ ынпыначгыӄай тылянво нэлгыгъэн.

raɣtætə næmæ ənpənasɣəqaj təlanwo nælɣəɣʔæn.

серо-белую важенку с коричневой отметиной на глазу, не дающую приплода, и серо-белого производителя тоже с отметиной на глазу.

On the way back they met the old man again.

Ынпыначгыӄая нэмэ нинъэйвынин Эмэмӄут.

ənpənasɣəqaa næmæ ninʔæjwənin æmæmqut.

Это было летом, но вдруг кругом потемнело.

Ивнин:

iwnin:

Оказывается, это огромная стая птиц прилетела отомстить Эмэмкуту.

He said to Ememkut:

― Митъэлыги рарынносӄэвӈыт галгат.

― mitʔæləɣi rarənnosqæwŋət ɣalɣat.

Вдруг ударил сильный мороз и птицы замёрзли.

― You should know that the birds are planning a raid.

Ярак рэпкирӈытык ынкъам ӄэймитгыткы элгыплыльасӄаӄо, ытри элгыплылятыркыл- ьык.

jarak ræpkirŋətək ənkʔam qæjmitɣətkə ælɣəpləlʔasqaqo, ətri ælɣəpləlatərkəl- ʔək.

А почему это произошло?

When you come to your yaranga , slaughter two reindeer – a gray-white doe with a brown mark on her eye who didn’t produce a calf and a gray-white breeding reindeer also with a mark on [his] eye.

Ырыткугъэт.

ərətkuɣʔæt.

По совету старика Эмэмкут вызвал сильный мороз и птицы замёрзли.

― Алымы ынӄэн элек нытваӄэн, люур ӄынур восӄийӈын тыляӈӈогъэ.

― aləmə ənqæn ælek nətwaqæn, luur qənur wosqijŋən təlaŋŋoɣʔæ.

Все до единого попадали.

It was summer, but suddenly all around it became dark.

Ӄытлыги, галгамкийӈын рынносӄэвыльыт.

k’ətləɣi, ɣalɣamkijŋən rənnosqæwəlʔət.

Всё.

It turned out that a huge flock of birds had come to fight with Ememkut.

Люур чьачаӈӄэралгыръочгатгъэ, ынкъам галгамкийӈын-рынносӄэвыльыт таӈымыльо ӄитувъигъэт.

luur sʔasaŋqæralɣərʔosɣatɣʔæ, ənkʔam ɣalɣamkijŋən-rənnosqæwəlʔət taŋəməlʔo qituwʔiɣʔæt.

-

Suddenly a strong frost came and the birds froze to death.

Иа’м-ым инӄун гэӄитувъиткулинэт галгат?

ia’m-əm inqun ɣæqituwʔitkulinæt ɣalɣat?

-

Why was that?

Ӄэлюӄ-ым Эмэмӄут ынпыначгыӄая нэнъайвыеквэ гачьачаӈытватлен, ынӄэната ынкъам галгат рынносӄэвыльыт гэпӄэтлинэт.

k’æluq-əm æmæmqut ənpənasɣəqaa nænʔajwəjekwæ ɣasʔasaŋətwatlen, ənqænata ənkʔam ɣalɣat rənnosqæwəlʔət ɣæpqætlinæt.

-

Following the old man’s advice, Ememkut called forth a hard frost

Гэӄитувъиткулинэт.

ɣæqituwʔitkulinæt.

-

and all the birds froze to death.

Таӈымыльо эрэтыткугъэт.

taŋəməlʔo ærætətkuɣʔæt.

-

One and all fell down.

Пляк.

plak.

-

The end.

Эмэмӄутын чакыгэт ытри Эмэмӄутын ӈэвъэн ӄол итгъэт аймыгъат.

æmæmqutən sakəɣæt ətri æmæmqutən ŋæwʔæn qol itɣʔæt ajməɣʔat.

-

One day a sister of Ememkut and his wife went to draw water.

Ынръам Эмэмӄутын ӈэвъэнэ нинэгитэйвыӄинэт ӄытгал- гат.

ənrʔam æmæmqutən ŋæwʔænæ ninæɣitæjwəqinæt qətɣalɣat.

-

The wife of Ememkut was looking at the birds flying away.

Чакэтта Эмэмӄутын нэналваӄэн ивкы ынтэ:

sakætta æmæmqutən nænalwawqæn iwkə əntæ:

-

The sister said to her:

― Ынӈэ эгитэйвыкэ галгат, эквэтыльыт ӄоленотагты.

― ənŋæ æɣitæjwəkæ ɣalɣat, ækwætəlʔət qolʲjenotaɣtə.

-

― Don’t look at the birds flying away!

Э’квырга авалёмкыльэн ынтэ, вэнлыги нинэгитэйвыӄинэт галгат.

ʔækwərɣa awalomkəlʔæn əntæ, wænləɣi ninæɣitæjwəqinæt ɣalɣat.

-

But she couldn’t help staring at them.

Галгат-ым камэйгатгъат аймынвык ынкъам каврантатэты гачанаӈкы нэпиригъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн.

ɣalɣat-əm kamæjɣatɣʔat ajmənwək ənkʔam kawrantatætə ɣasanaŋkə næpiriɣʔæn æmæmqutən ŋæwʔæn.

-

When flying over a lake, the geese seized Ememkut’s wife.

Э’э’нныматтагнык рымагтэты нэнриӈэквъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн, аролкэта вальын.

ʔæʔænnəmattaɣnək rəmaɣtætə nænriŋækwʔæn æmæmqutən ŋæwʔæn, arolkæta walʔən.

-

They carried away the disobedient woman to the end of the skies.

Эмэмӄутын чакыгэт амынан рагтыгъэ.

æmæmqutən sakəɣæt amənan raɣtəɣʔæ.

-

The sister went home alone.

Ынинэльын ивнин:

əninælʔən iwnin:

-

She said to her brother:

― Амарычгытвальатык, ӄынвэр ӈэвъэн галгата нэнэквэтэквъэн.

― amarəsɣətwalʔatək, qənwær ŋæwʔæn ɣalɣata nænækwætækwʔæn.

-

― While you were lying here, your wife was carried away by the birds.

Лыгэн эвыр тэнмавыӈӈогъэ Эмэмӄут.

ləɣæn æwər tænmawəŋŋoɣʔæ æmæmqut.

-

Ememkut immediately started preparing for the road.

Эквэтгъи аӈӄаӈӄачагты.

ækwætɣʔi aŋqaŋqasaɣtə.

-

He went in the direction of the sea.

Аӈӄачормык пыкиргъи.

aŋqasormək pəkirɣʔi.

-

Having arrived (there),

Льунин лыгиӄуймэвириӄэй ынпыначгы- ӄай.

lʔunin ləɣiqujmæwiriqæj ənpənasɣəqaj.

-

he saw an old man.

Ынпыначгыӄая нинъэйвынин.

ənpənasɣəqaja ninʔæjwənin.

-

Ивнин:

iwnin:

-

The old man told him:

― Кыкватвытвытлыӈын ӄыпиригын, аӈӄаткынык ӄытрилгын, ынкъам ӈанӄэн ӄэквэтги аӈӄаеквэ.

― kəkwatwətwətləŋən qəpiriɣən, aŋqatkənək qətrilɣən, ənkʔam ŋanqæn qækwætɣi aŋqajekwæ.

-

― Pick up a dry leaf, put it on the sea and get into it.

Э’э’нныматтагнык пыкиргъи Эмэмӄут ынкъам ынкы льунин кытчытвальын ӈэвъэн.

ʔæʔænnəmattaɣnək pəkirɣʔi æmæmqut ənkʔam ənkə lʔunin kətsətwalʔən ŋæwʔæn.

-

Ememkut did just as he was told and went by sea. Having reached the end of the skies, he saw his wife sitting on a nest.

Ытлён виин пирӄыгъи.

ətlon wiin pirqəɣʔi.

-

He sat down.

Этчи кытчынвэпы рултыгъи ӈэвъэн, льотываннэн кытчынвын ӈэвъэнин.

ætsi kətsənwæpə rultəɣʔi ŋæwʔæn, lʔootəwannæn kətsənwən ŋæwʔænin.

-

As soon as his wife left the nest, he fixed a loop of rope in place.

Нэмэ ӄытгъи панэнкытчынвэты.

næmæ qətɣʔi panænkətsənwætə.

-

He went again to his former place.

Эвын гакытчылен, люур льунин Эмэмӄутын чаат.

æwən ɣakətsəlʲjen, lʲjuur lʔunin æmæmqutən saat.

-

When his wife sat down on the nest, she saw her husband’s lasso and recognized [it].

Элкылнин ӈэвъэнэ чаат, иквъи:

ælkəlnin ŋæwʔænæ saat, ikwʔi:

-

She said:

― Ок-кой! Ынраӄ вай малямамамӄотийӈынэн чаат?!

― ok-koj! ənraq waj malʲjamamamqotijŋənæn saat?!

-

― This is Ememkut’s lasso!

Эчги ӄотымгогъэ ӈэвъэн, Эмэмӄутынэ тиӈусӄыченнин чаат ынкъам тиӈунин ӈэвъэн.

æsɣi qotəmɣoɣʔæ ŋæwʔæn, æmæmqutənæ tiŋusqəsʲjennin saat ənkʔam tiŋunin ŋæwʔæn.

-

When his wife started up, Ememkut pulled lasso and drew her out.

Ӈэвъэнэ ивнин:

ŋæwʔænæ iwnin:

-

The wife said to him:

― Ев-ев, аны ӄинэтрилги! Нэнэнэт мыйъонат.

― jew-jew, anə qinætrilɣi! nænænæt məjʔonat.

-

― Let me go to the children!

Эмэмӄутынэ ӈэвъэнэ ивнин:

æmæmqutənæ ŋæwʔæn iwnin:

-

Ememkut said to her:

― Вынэ ӄырымэнат итык ынӄэнат нэнэнэт.

― wənæ qərəmænat itək ənqænat nænænæt.

-

― But they are not children,

Ынӄэн лиглигыт.

ənqæn liɣliɣət.

-

they are just eggs!

(Ынӄэн ӈэвысӄэт галгата йытоё, ымы ынан лиглигыт гагтоленат) .

(ənqæn ŋæwəsqæt ɣalɣata jətoo, əmə ənan liɣliɣət ɣaɣtolʲjenat).

-

This woman was born from a bird and was hatching the eggs.

Ӈэвъэн кавтычгольын, ӄынвэр кылтынин ынкъам рырагтаннэн.

ŋæwʔæn kawtəsɣolʔən qənwær kəltənin ənkʔam rəraɣtannæn.

-

Ememkut had to tie her up and carry her home.

Рагтэты нэмэ ынпыначгыӄай тылянво нэлгыгъэн.

raɣtætə næmæ ənpənasɣəqaj təlʲjanwo nælɣəɣʔæn.

-

On the way back they met the old man again.

Ынпыначгыӄая нэмэ нинъэйвынин Эмэмӄут.

ənpənasɣəqaja næmæ ninʔæjwənin æmæmqut.

-

He said to Ememkut:

Ивнин:

iwnin:

-

― Митъэлыги рарынносӄэвӈыт галгат.

― mitʔæləɣi rarənnosqæwŋət ɣalɣat.

-

― You should know that the birds are planning a raid.

Ярак рэпкирӈытык ынкъам ӄэймитгыткы элгыплыльасӄаӄо, ытри элгыплылятыркыл- ьык.

jarak ræpkirŋətək ənkʔam qæjmitɣətkə ælɣəpləlʔasqaqo ətri ælɣəpləlʲjatərkəlʔək.

-

When you come to your yaranga , slaughter two reindeer – a gray-white doe with a brown mark on her eye who didn’t produce a calf and a gray-white breeding reindeer also with a mark on [his] eye.

Ырыткугъэт.

ərətkuɣʔæt.

-

― Алымы ынӄэн элек нытваӄэн, люур ӄынур восӄийӈын тыляӈӈогъэ.

― aləmə ənqæn ælʲjek nətwaqæn, lʲjuur qənur wosqijŋən təlʲjaŋŋoɣʔæ.

-

It was summer, but suddenly all around it became dark.

Ӄытлыги, галгамкийӈын рынносӄэвыльыт.

qətləɣi, ɣalɣamkijŋən rənnosqæwəlʔət.

-

It turned out that a huge flock of birds had come to fight with Ememkut.

Люур чьачаӈӄэралгыръочгатгъэ, ынкъам галгамкийӈын-рынносӄэвыльыт таӈымыльо ӄитувъигъэт.

lʲjuur sʔasaŋqæralɣərʔosɣatɣʔæ, ənkʔam ɣalɣamkijŋən-rənnosqæwəlʔət taŋəməlʔo qituwʔiɣʔæt.

-

Suddenly a strong frost came and the birds froze to death.

Иа’м-ым инӄун гэӄитувъиткулинэт галгат?

iʔam-əm inqun ɣæqituwʔitkulinæt ɣalɣat?

-

Why was that?

Ӄэлюӄ-ым Эмэмӄут ынпыначгыӄая нэнъайвыеквэ гачьачаӈытватлен, ынӄэната ынкъам галгат рынносӄэвыльыт гэпӄэтлинэт.

qælʲjuq-əm æmæmqut ənpənasɣəqaja nænʔajwəjekwæ ɣasʔasaŋətwatlʲjen, ənqænata ənkʔam ɣalɣat rənnosqæwəlʔət ɣæpqætlinæt.

-

Following the old man’s advice, Ememkut called forth a hard frost

Гэӄитувъиткулинэт.

ɣæqituwʔitkulinæt.

-

and all the birds froze to death.

Таӈымыльо эрэтыткугъэт.

taŋəməlʔo ærætətkuɣʔæt.

-

One and all fell down.

Пляк.

plʲjak.

-

The end.