|
2-02 Men and Beasts
Folk tale of Chukchi
by Kerginto, Alla
Source
|
|
2-02 О’равэтльат ынкъам гынникыт
|
Ганымытвален Нотанто эмнуӈкы амынан.
Наӄам ынӈатал ынин ӈэлвыл нымэйыӈӄин.
Таӈамынан ныялгытӄэн, нытараӈӄэн рэвивык.
Ынӈин галягъэ льэлеӈит.
Ытлён нычимгъуӄин:
“Мэӈӄо гым мыӈавынрагтатык?”
Люур вай мэнӄо пинтыӄэтгъи ӈэвкэйӈыӈ:
— Гым ӈэвъэну ӄинэлгыги гынан опопы, нэмыӄэй гым уйӈэ аӄлявылка.
Нотанто чимгъугъи ӄээӄын ынкъан иквъи:
— Гыт гымык ӄыпэлятгэ.
Кэйӈыӈэвэ ивнин:
—Ӄыӄорантагэ, ынан гымнан тырэтэйкыӈын яраӈы.
Нотагты ӄорагты чейвыгъи, ӄэлюӄ энмэч а’ӄагакаӈыльатыӈ – ымыльэт гэлгылин.
Кэйӈыӈэв-ым тараӈымгогъэ, эчги Нотанто ӈэйык рымагтыгъэ, кэйӈыӈэв ынӈатал ныгтиӈӄин ӈэвысӄэт- ӄэю нъэлгъи.
Ытлён эӄылпэ увигъи ынкъам чайпатгъэ, пылыткук ынан а’тчаӈӈонэн Нотанто ӈалвыльэпы.
Эчги ӄлявыл вытрэтгъи, ӈэвысӄэтӄэй нэмэ кэйӈыӈэву нъэлгъи.
(Ытлён, гытиӈӈэвысӄэтӄэй кэйӈу итыльылӄыл.
Кэльэтэ ытлён кэйӈу гэтчылин, э’нӄэтыльын ыныкы нъэлык ӈэвъэну.)
Нотантона льунин яраӈы, эвыр ымыльо етъаӈ рытчыё.
Ынӈин галягъат ӈыроӄ ы’лёӈэттэ.
Ӄол итык кыевкы ынан льунин ӈэвысӄэтӄэй, рыгъевнин ынкъан пынлёнэн:
— Мэӈӄокэнайгыт?
— Энмэн-ым вай кэйӈыӈэвигым, – гынинэйгым ӈэвъэнигым.
Гивиӈит галягъэ ынкъам у’рэттгъи нэнэны, нэтэнынныӈын ытлён Таӈвагыргыно.
Ынӈатал-ым пэтле нымэйӈэтӄин.
Гырокы энмэч ӄылявылё нъэлгъи, чинит ӄорагты ӄытыӈӈогъэ.
Наӄам ытлён кэйӈык рээн нылейвыӄин ӈэлвылекы вама.
Ӄол рыннин валёмнэн вэтгав Таӈвагыргына, кэйӈыт ӈирэӄ нивӄинэт:
— Мыниткэгъэн Нотантон ӈэвъэн, мынынрагтатын.
Ынӄэн валёмык, Таӈвагыргын ярак пыкирык ытльагты иквъи:
— Вай-ым кылгынкэн ы’лёӈэт галяк, кэйӈырэмкын морыкы рамаравысӄэвы, а’тав мынтэнмавыркын.
Кэйӈыӈэвыт иквъи:
— Тиӈурти, пойгыт, эвиръыт ымылъо мынынтэнмавынат!
Нотанто ытри Таӈвагыргын ынӈатал мытлёо’равэтльано гитлинэт.
Ырыкмынгык пойгыт лыгэн ӄынур уттытъулти.
Пойгыльанма льэлеӈкы.
Пойгыльанма ыргин пойгыт амйыӄытчота нывъёпчаӄэ- нат, ӄынур тивыт гакаӈыльанма льэл’еӈкы.
Пойгычыэӈыткынтэ ыргынан нэтэӈымнэнэт ынкъам намытӄыркэленат, иӈӄун авнамотлыкыкватка пойгыльанма.
Кэйӈыӈэвыт нэмыӄэй нытэнмавӄэн.
Тиӈур ынкъам тиӈур- мъэмит ымыльо тэӈгитэнинэт.
Ытлён ынӈатал гэйгулетлин тиӈурыткук.
Тааӈыткома кэйӈыӈэвытынэ тиӈурнин рэвымрэв э’ӈыткынык вальын, лыгэнэвыр эрэтгъи – уйӈэ элевтыкэ.
—Ӄорагты ӄылӄытгытык ынкъам ӈыраӄ ӄорат ӄэймитгыткы, ымыльо ӈанӄо ӄырэтгыткы, – иквъи Кэйӈыӈэвыт.
Нотанто ытри Таӈвагыргын ӄорантатгъэ.
Нэймитынэт ӈыраӄ ӄорат, пэлӄынтэтгъэт ярагты.
Кэйӈыӈэвытынэ ымыльо ынӄэнат ыпаннэнат, ёрочыко нэлгэ энаръэнэнат ынкъам иквъи:
Гытъэвкы тури ӄырэсӄивыркынитык эмыннэнъюну.
—А’мын мынтаӈӄамэтвамык, юрэӄ армаӈ мытрэнъэлгъэ.
Ымыльо ы’ттъыт эвнэквуткэ мынынтынэт ынкъам мынрэӈэтынэт, э’птэ нэрмэвынэт, – иквъэт ӄлявылтэ.
Ы’ттъыт ымыльо рэсӄивыльыт нэрэӈэтынэт, ынӄоры нантавынат нотагты.
Ытри-ым ымыльо а’тчамгогъат гэрвыма.
Кэйӈыӈэвытынэ эйпы- нин яракэн рыногыргын.
Вай люур тэкэм инъэ, еп атэркыгырголятка ы’ттъыт тавтавръогъат.
Кэйӈыӈэвытынэ льунин кэйӈылевыт, лылепыльын чоттагнэты, тиӈурнин.
Рыпыткэвнин, гаӄолема кэйӈын ралегъэ яраткынэпы.
Нотанто ытри Таӈвагыргын ныпойгыльатӄэнат тытлык ӄача, наӄам ынӈатал акавкэгты.
Ӄынвэр-ым ымыльо ӈытогъат ярайпы, ӈаргын ытри кэйӈэ напэнрынат.
Ӄытлыги-ым ӈалвыльийӈын кэйнин гэпкитлин.
Моогъат.
Кэйӈырэмкын таӈамалваӈ ныӄули- льэтӄин.
Вай-ым вайыӈӄэн ныпойгыльатӄэн Таӈвагыргын, ынык киткит мыранӄач Нотанто.
Ыннанпойга амӈыроёно ыргынан нынмыӄэнат кэйӈыт.
Кэйӈыӈэвытынэ-ым расӄыткынгыпы нинэтиӈурӄинэт.
Тыттэттылельыт эмӈирэюнут нинэнпыткэвӄинэт, лыгэн яраткынэпы ныкувлыткуӄинэт.
Ытлён тэнлымынкыри ныкавранчеӄэй ынкъам нырыткуӄин.
А’мын ынин мынгыт гэпэӈъивэтлинэт.
Лылепык льунин – ынан ӈэгны гэтэйкылин кайӈэпы.
Тъэрӄин нъэлгъи кэйнын, ытри гынтавыӈӈогъат нотагты.
Кэйӈыӈэвыт, Нотанто ынкъам Таӈвагыргын тиӈурэ нъэлгъэт.
Нырӄинэт гынтэвыльыт кэйӈыт, рыпыткавъёттэ лыгэнэвыр ныпэӄэтатӄэнат.
Ыргынан гэмо нэлгыгъэн, тъэр ы’лёӈэт пойгыльатгъат.
Ярагты тыляма ыргынан нэльун:
вэлвэ ыргынан тымыткоёт кэйныт нылылюӄинэт.
А’мын мынпаӈъэвӈытосӄэв ярагты ынкъам эргатык мынъял- гыт алвагты, ӈутку омавкы рапагыткэӈӈоӈыт, – иквъи Нотанто.
Инъэ ытри ялгытгъат амноӈэты.
Вулӄытвик ытри тараӈгъат энмычыко.
Ыргин ӄулит нэнатааӈӄэнат урвиле.
— Мэй, мэӈин ӈутку варкын?
й, кто здесь находится?
— Варкын-ым мэӈин-ым – татлыӈыткогъэ энмэпы.
Люур Таӈвагыргына льунин ӈэвысӄэтӄэй, эймэквъи ыныкагты.
— А’мын етти!
– ивнин ӈэвысӄэтӄэй.
— Ии!
– очыткогъэ.
Ынӄъом пынлёнэн етыльын:
— Гыт-ым микигыт?
—Энмэн Таӈвагыргэгым, чымче вайыӈкы гымнин яраӈы варкын.
— Ээ-эй.
Гым-ым Турӈэвынин ӈээккэйгым.
Нотанто ытри Кэйӈыӈэвыт гакоргавленат ӈавысӄатӄаеты, пэлятгъэ ырыграк, ӈэвъэну нъэлгъи Таӈвагыргынэн.
Ӄол итгъи Таӈвагыргын ӈалвылъэты ӄытыӈӈок иквъи:
— Нэмэ рэвынвык вама нэнавалёмэгым ӄулит и’гин ынкъам кэйӈин.
— А’мын-ым нэмэ мынтэнмавмык маравынвэты, – иквъи Нотанто.
— Ӈээкык Турӈэвынин тэргыӈӈогъэ, эчги валёмыӈӈонэнат ӄулит и’гин ынкъам кэйӈин, еп ыяа вальыт.
Ынин энмэч гивиӈит гэнъэтлин.
Ныкитэ Таӈвагыргын ӈытогъэ ӈаргыногты, пиринин тиӈур ынкъам нотагты ӄытгъи.
Нутэк ынан льунин нылгинымкыӄин пэнъёлгын ӈылетыльын.
Ытлён нычимгъуӄин:
“Этааны о’равэтльат элвэнутэкинэт етгъэт ынкъам паӈъэвӈыторкыт”.
Ытлён эймэквъи ынкъам валёмнэн вэтгав:
— Миӈкэтэ мытрата мури, чамъам энмэпы мытрэвири, – иквъи ынпычьын и’ны.
Кэйӈын-ым иквъи:
— Ынан моргынан тури мытрэвинрэнӈытык вирик энмэпы.
Ынӄэн валёмык, Таӈвагыргын апаӄатля ярагты эквэтгъи, мэсӄээӄын ынӈин тылек, ӄутгъи ынкъам кытгынтатгъэ о’раярагты.
Ярак пыкирык ытлён йылӄэтгъи Турӈэвынэ рээн, рэты вай льунин ӄлявыл.
Ӄлявыл иквъи ыныкы:
— Гым гынинэйгым тумгигым, нъэйӈэвигым энмэн Йъилкээвыну, ӄинэпириги рэтэпы ынкъам титэ нарапэнрыгыт э’ӄэльэ, ӄинэтрилги ынкъам ӄиквъи:
“А’тав ӄымгогэ, тумгигыт!”
Ынӈин ивыплыткук ытлён тэлпыгъи.
Кыеквъи ытлён, ытлыгэты иквъи:
— Тури ынӈэ атэнмавка, ымы гым ӄырым мытэнмавык маравын- вэты.
— Миӈкыри-ым мытриты, нэмэ вай напэнрыркынэмык, энмэч ӈаан ӈалвыльийӈын тылеркын!
— Мачынан нылеркынэт, нэймэвынэт ӄээӄын ынкъам гымыгтум- гэ ытри нынмытконэнат инэнтэрмэчьыӈэвыльыт!
Эймэквъи ӈалвыльийӈын энмэты.
Таӈвагыргын ӈытогъэ ӈаргыногты ынкъам иквъи:
— А’тав ӄымгогэ, тумгытум!
— Люур вай выргыргыръугъи, мэчыӄэргыръогъэ, йъилкээвръугъи гыролмакы, ымыльоргэн гынникин нэлгыт ӈылятыӈӈогъат.
Ӄулитэ йыръэтгъи нутэнут.
Ынкатагнэпы кэйӈыт ынкъам и’гыт паагъат о’равэтльагты пэнрыткок.
Йъилкээв виригъи нотасӄэты, Таӈвагыргын ивнин:
— Ӈоткатагнэпы гыт Таӈвагырго рэнъэлы варатэты.
Ынӈин ивыплыткук ытлён риӈэгъи.
Ытръэч.
-
— Гым н’эвъэну к’инэлгыги гынан опопы, нэмык’эй гым уйн’э ак’лявылка.
Нотанто чимгъугъи к’ээк’ын ынкъан иквъи:
— Гыт гымык к’ыпэлятгэ.
Кэйн’ын’эвэ ивнин:
— К’ык’орантагэ, ынан гымнан тырэтэйкын’ын яран’ы.
Нотагты к’орагты чейвыгъи, к’элюк’ энмэч а’к’агакан’ыльатын’ – ымыльэт гэлгылин.
Кэйн’ын’эв-ым таран’ымгогъэ, эчги Нотанто н’эйык рымагтыгъэ, кэйн’ын’эв ынн’атал ныгтин’к’ин н’эвыск’эт- к’эю нъэлгъи.
Ытлён эк’ылпэ увигъи ынкъам чайпатгъэ, пылыткук ынан а’тчан’н’онэн Нотанто н’алвыльэпы.
Эчги к’лявыл вытрэтгъи, н’эвыск’этк’эй нэмэ кэйн’ын’эву нъэлгъи.
(Ытлён, гытин’н’эвыск’этк’эй кэйн’у итыльылк’ыл.
Кэльэтэ ытлён кэйн’у гэтчылин, э’нк’этыльын ыныкы нъэлык н’эвъэну.)
Нотантона льунин яран’ы, эвыр ымыльо етъан’ рытчыё.
Ынн’ин галягъат н’ырок’ ы’лён’эттэ.
К’ол итык кыевкы ынан льунин н’эвыск’этк’эй, рыгъевнин ынкъан пынлёнэн:
— Мэн’к’окэнайгыт?
— Энмэн-ым вай кэйн’ын’эвигым, – гынинэйгым н’эвъэнигым.
Гивин’ит галягъэ ынкъам у’рэттгъи нэнэны, нэтэныннын’ын ытлён Тан’вагыргыно.
Ынн’атал-ым пэтле нымэйн’этк’ин.
Гырокы энмэч к’ылявылё нъэлгъи, чинит к’орагты к’ытын’н’огъэ.
Нак’ам ытлён кэйн’ык рээн нылейвык’ин н’элвылекы вама.
К’ол рыннин валёмнэн вэтгав Тан’вагыргына, кэйн’ыт н’ирэк’ нивк’инэт:
— Мыниткэгъэн Нотантон н’эвъэн, мынынрагтатын.
Ынк’эн валёмык, Тан’вагыргын ярак пыкирык ытльагты иквъи:
— Вай-ым кылгынкэн ы’лён’эт галяк, кэйн’ырэмкын морыкы рамаравыск’эвы, а’тав мынтэнмавыркын.
Кэйн’ын’эвыт иквъи:
Нотанто ытри Тан’вагыргын ынн’атал мытлёо’равэтльано гитлинэт.
Ырыкмынгык пойгыт лыгэн к’ынур уттытъулти.
Пойгыльанма льэлен’кы.
Пойгыльанма ыргин пойгыт амйык’ытчота нывъёпчак’э- нат, к’ынур тивыт гакан’ыльанма льэл’ен’кы.
Пойгычыэн’ыткынтэ ыргынан нэтэн’ымнэнэт ынкъам намытк’ыркэленат, ин’к’ун авнамотлыкыкватка пойгыльанма.
Кэйн’ын’эвыт нэмык’эй нытэнмавк’эн.
Тин’ур ынкъам тин’ур- мъэмит ымыльо тэн’гитэнинэт.
Ытлён ынн’атал гэйгулетлин тин’урыткук.
Таан’ыткома кэйн’ын’эвытынэ тин’урнин рэвымрэв э’н’ыткынык вальын, лыгэнэвыр эрэтгъи – уйн’э элевтыкэ.
— К’орагты к’ылк’ытгытык ынкъам н’ырак’ к’орат к’эймитгыткы, ымыльо н’анк’о к’ырэтгыткы, – иквъи Кэйн’ын’эвыт.
Нотанто ытри Тан’вагыргын к’орантатгъэ.
Нэймитынэт н’ырак’ к’орат, пэлк’ынтэтгъэт ярагты.
Кэйн’ын’эвытынэ ымыльо ынк’энат ыпаннэнат, ёрочыко нэлгэ энаръэнэнат ынкъам иквъи:
Гытъэвкы тури к’ырэск’ивыркынитык эмыннэнъюну.
—А’мын мынтан’к’амэтвамык, юрэк’ арман’ мытрэнъэлгъэ.
Ымыльо ы’ттъыт эвнэквуткэ мынынтынэт ынкъам мынрэн’этынэт, э’птэ нэрмэвынэт, – иквъэт к’лявылтэ.
Ы’ттъыт ымыльо рэск’ивыльыт нэрэн’этынэт, ынк’оры нантавынат нотагты.
Ытри-ым ымыльо а’тчамгогъат гэрвыма.
Кэйн’ын’эвытынэ эйпы- нин яракэн рыногыргын.
Вай люур тэкэм инъэ, еп атэркыгырголятка ы’ттъыт тавтавръогъат.
Кэйн’ын’эвытынэ льунин кэйн’ылевыт, лылепыльын чоттагнэты, тин’урнин.
Рыпыткэвнин, гак’олема кэйн’ын ралегъэ яраткынэпы.
Нотанто ытри Тан’вагыргын ныпойгыльатк’энат тытлык к’ача, нак’ам ынн’атал акавкэгты.
К’ынвэр-ым ымыльо н’ытогъат ярайпы, н’аргын ытри кэйн’э напэнрынат.
К’ытлыги-ым н’алвыльийн’ын кэйнин гэпкитлин.
Моогъат.
Кэйн’ырэмкын тан’амалван’ нык’ули- льэтк’ин.
Вай-ым вайын’к’эн ныпойгыльатк’эн Тан’вагыргын, ынык киткит мыранк’ач Нотанто.
Ыннанпойга амн’ыроёно ыргынан нынмык’энат кэйн’ыт.
Кэйн’ын’эвытынэ-ым раск’ыткынгыпы нинэтин’урк’инэт.
Тыттэттылельыт эмн’ирэюнут нинэнпыткэвк’инэт, лыгэн яраткынэпы ныкувлыткук’инэт.
Ытлён тэнлымынкыри ныкавранчек’эй ынкъам нырыткук’ин.
А’мын ынин мынгыт гэпэн’ъивэтлинэт.
Лылепык льунин – ынан н’эгны гэтэйкылин кайн’эпы.
Тъэрк’ин нъэлгъи кэйнын, ытри гынтавын’н’огъат нотагты.
Кэйн’ын’эвыт, Нотанто ынкъам Тан’вагыргын тин’урэ нъэлгъэт.
Нырк’инэт гынтэвыльыт кэйн’ыт, рыпыткавъёттэ лыгэнэвыр ныпэк’этатк’энат.
Ыргынан гэмо нэлгыгъэн, тъэр ы’лён’эт пойгыльатгъат.
Ярагты тыляма ыргынан нэльун: вэлвэ ыргынан тымыткоёт кэйныт нылылюк’инэт.
А’мын мынпан’ъэвн’ытоск’эв ярагты ынкъам эргатык мынъял- гыт алвагты, н’утку омавкы рапагыткэн’н’он’ыт, – иквъи Нотанто.
Инъэ ытри ялгытгъат амнон’эты.
Вулк’ытвик ытри таран’гъат энмычыко.
Ыргин к’улит нэнатаан’к’энат урвиле.
— Мэй, мэн’ин н’утку варкын? – к’улильэтгъи Тан’вагыргын.
— Варкын-ым мэн’ин-ым – татлын’ыткогъэ энмэпы.
Люур Тан’вагыргына льунин н’эвыск’этк’эй, эймэквъи ыныкагты.
— А’мын етти! – ивнин н’эвыск’этк’эй.
— Ии! – очыткогъэ.
Ынк’ъом пынлёнэн етыльын:
— Гыт-ым микигыт?
—Энмэн Тан’вагыргэгым, чымче вайын’кы гымнин яран’ы варкын.
— Ээ-эй.
Гым-ым Турн’эвынин н’ээккэйгым.
Нотанто ытри Кэйн’ын’эвыт гакоргавленат н’авыск’атк’аеты, пэлятгъэ ырыграк, н’эвъэну нъэлгъи Тан’вагыргынэн.
К’ол итгъи Тан’вагыргын н’алвылъэты к’ытын’н’ок иквъи:
— Нэмэ рэвынвык вама нэнавалёмэгым к’улит и’гин ынкъам кэйн’ин.
— А’мын-ым нэмэ мынтэнмавмык маравынвэты, – иквъи Нотанто.
— Н’ээкык Турн’эвынин тэргын’н’огъэ, эчги валёмын’н’онэнат к’улит и’гин ынкъам кэйн’ин, еп ыяа вальыт.
Ынин энмэч гивин’ит гэнъэтлин.
Ныкитэ Тан’вагыргын н’ытогъэ н’аргыногты, пиринин тин’ур ынкъам нотагты к’ытгъи.
Нутэк ынан льунин нылгинымкык’ин пэнъёлгын н’ылетыльын.
Ытлён нычимгъук’ин:“Этааны о’равэтльат элвэнутэкинэт етгъэт ынкъам пан’ъэвн’ыторкыт”.
Ытлён эймэквъи ынкъам валёмнэн вэтгав:
— Мин’кэтэ мытрата мури, чамъам энмэпы мытрэвири, – иквъи ынпычьын и’ны.
Кэйн’ын-ым иквъи:
— Ынан моргынан тури мытрэвинрэнн’ытык вирик энмэпы.
Ынк’эн валёмык, Тан’вагыргын апак’атля ярагты эквэтгъи, мэск’ээк’ын ынн’ин тылек, к’утгъи ынкъам кытгынтатгъэ о’раярагты.
Ярак пыкирык ытлён йылк’этгъи Турн’эвынэ рээн, рэты вай льунин к’лявыл.
К’лявыл иквъи ыныкы:
— Гым гынинэйгым тумгигым, нъэйн’эвигым энмэн Йъилкээвыну, к’инэпириги рэтэпы ынкъам титэ нарапэнрыгыт э’к’эльэ, к’инэтрилги ынкъам к’иквъи:“А’тав к’ымгогэ, тумгигыт!”Ынн’ин ивыплыткук ытлён тэлпыгъи.
Кыеквъи ытлён, ытлыгэты иквъи:
— Тури ынн’э атэнмавка, ымы гым к’ырым мытэнмавык маравын- вэты.
— Мин’кыри-ым мытриты, нэмэ вай напэнрыркынэмык, энмэч н’аан н’алвыльийн’ын тылеркын!
— Мачынан нылеркынэт, нэймэвынэт к’ээк’ын ынкъам гымыгтум- гэ ытри нынмытконэнат инэнтэрмэчьын’эвыльыт!
Эймэквъи н’алвыльийн’ын энмэты.
Тан’вагыргын н’ытогъэ н’аргыногты ынкъам иквъи:
— А’тав к’ымгогэ, тумгытум!
— Люур вай выргыргыръугъи, мэчык’эргыръогъэ, йъилкээвръугъи гыролмакы, ымыльоргэн гынникин нэлгыт н’ылятын’н’огъат.
К’улитэ йыръэтгъи нутэнут.
Ынкатагнэпы кэйн’ыт ынкъам и’гыт паагъат о’равэтльагты пэнрыткок.
Йъилкээв виригъи нотаск’эты, Тан’вагыргын ивнин:
— Н’откатагнэпы гыт Тан’вагырго рэнъэлы варатэты.
Ынн’ин ивыплыткук ытлён рин’эгъи.
Ытръэч.
---
---
---
---
Ганымытвален Нотанто эмнуӈкы амынан.
Наӄам ынӈатал ынин ӈэлвыл нымэйыӈӄин.
Таӈамынан ныялгытӄэн, нытараӈӄэн рэвивык.
Ынӈин галягъэ льэлеӈит.
Ытлён нычимгъуӄин:
“Мэӈӄо гым мыӈавынрагтатык?”
Люур вай мэнӄо пинтыӄэтгъи ӈэвкэйӈыӈ:
— Гым ӈэвъэну ӄинэлгыги гынан опопы, нэмыӄэй гым уйӈэ аӄлявылка.
Нотанто чимгъугъи ӄээӄын ынкъан иквъи:
— Гыт гымык ӄыпэлятгэ.
Кэйӈыӈэвэ ивнин:
—Ӄыӄорантагэ, ынан гымнан тырэтэйкыӈын яраӈы.
Нотагты ӄорагты чейвыгъи, ӄэлюӄ энмэч а’ӄагакаӈыльатыӈ – ымыльэт гэлгылин.
Кэйӈыӈэв-ым тараӈымгогъэ, эчги Нотанто ӈэйык рымагтыгъэ, кэйӈыӈэв ынӈатал ныгтиӈӄин ӈэвысӄэт- ӄэю нъэлгъи.
Ытлён эӄылпэ увигъи ынкъам чайпатгъэ, пылыткук ынан а’тчаӈӈонэн Нотанто ӈалвыльэпы.
Эчги ӄлявыл вытрэтгъи, ӈэвысӄэтӄэй нэмэ кэйӈыӈэву нъэлгъи.
(Ытлён, гытиӈӈэвысӄэтӄэй кэйӈу итыльылӄыл.
Кэльэтэ ытлён кэйӈу гэтчылин, э’нӄэтыльын ыныкы нъэлык ӈэвъэну.)
Нотантона льунин яраӈы, эвыр ымыльо етъаӈ рытчыё.
Ынӈин галягъат ӈыроӄ ы’лёӈэттэ.
Ӄол итык кыевкы ынан льунин ӈэвысӄэтӄэй, рыгъевнин ынкъан пынлёнэн:
— Мэӈӄокэнайгыт?
— Энмэн-ым вай кэйӈыӈэвигым, – гынинэйгым ӈэвъэнигым.
Гивиӈит галягъэ ынкъам у’рэттгъи нэнэны, нэтэнынныӈын ытлён Таӈвагыргыно.
Ынӈатал-ым пэтле нымэйӈэтӄин.
Гырокы энмэч ӄылявылё нъэлгъи, чинит ӄорагты ӄытыӈӈогъэ.
Наӄам ытлён кэйӈык рээн нылейвыӄин ӈэлвылекы вама.
Ӄол рыннин валёмнэн вэтгав Таӈвагыргына, кэйӈыт ӈирэӄ нивӄинэт:
— Мыниткэгъэн Нотантон ӈэвъэн, мынынрагтатын.
Ынӄэн валёмык, Таӈвагыргын ярак пыкирык ытльагты иквъи:
— Вай-ым кылгынкэн ы’лёӈэт галяк, кэйӈырэмкын морыкы рамаравысӄэвы, а’тав мынтэнмавыркын.
Кэйӈыӈэвыт иквъи:
— Тиӈурти, пойгыт, эвиръыт ымылъо мынынтэнмавынат!
Нотанто ытри Таӈвагыргын ынӈатал мытлёо’равэтльано гитлинэт.
Ырыкмынгык пойгыт лыгэн ӄынур уттытъулти.
Пойгыльанма льэлеӈкы.
Пойгыльанма ыргин пойгыт амйыӄытчота нывъёпчаӄэ- нат, ӄынур тивыт гакаӈыльанма льэл’еӈкы.
Пойгычыэӈыткынтэ ыргынан нэтэӈымнэнэт ынкъам намытӄыркэленат, иӈӄун авнамотлыкыкватка пойгыльанма.
Кэйӈыӈэвыт нэмыӄэй нытэнмавӄэн.
Тиӈур ынкъам тиӈур- мъэмит ымыльо тэӈгитэнинэт.
Ытлён ынӈатал гэйгулетлин тиӈурыткук.
Тааӈыткома кэйӈыӈэвытынэ тиӈурнин рэвымрэв э’ӈыткынык вальын, лыгэнэвыр эрэтгъи – уйӈэ элевтыкэ.
—Ӄорагты ӄылӄытгытык ынкъам ӈыраӄ ӄорат ӄэймитгыткы, ымыльо ӈанӄо ӄырэтгыткы, – иквъи Кэйӈыӈэвыт.
Нотанто ытри Таӈвагыргын ӄорантатгъэ.
Нэймитынэт ӈыраӄ ӄорат, пэлӄынтэтгъэт ярагты.
Кэйӈыӈэвытынэ ымыльо ынӄэнат ыпаннэнат, ёрочыко нэлгэ энаръэнэнат ынкъам иквъи:
Гытъэвкы тури ӄырэсӄивыркынитык эмыннэнъюну.
—А’мын мынтаӈӄамэтвамык, юрэӄ армаӈ мытрэнъэлгъэ.
Ымыльо ы’ттъыт эвнэквуткэ мынынтынэт ынкъам мынрэӈэтынэт, э’птэ нэрмэвынэт, – иквъэт ӄлявылтэ.
Ы’ттъыт ымыльо рэсӄивыльыт нэрэӈэтынэт, ынӄоры нантавынат нотагты.
Ытри-ым ымыльо а’тчамгогъат гэрвыма.
Кэйӈыӈэвытынэ эйпы- нин яракэн рыногыргын.
Вай люур тэкэм инъэ, еп атэркыгырголятка ы’ттъыт тавтавръогъат.
Кэйӈыӈэвытынэ льунин кэйӈылевыт, лылепыльын чоттагнэты, тиӈурнин.
Рыпыткэвнин, гаӄолема кэйӈын ралегъэ яраткынэпы.
Нотанто ытри Таӈвагыргын ныпойгыльатӄэнат тытлык ӄача, наӄам ынӈатал акавкэгты.
Ӄынвэр-ым ымыльо ӈытогъат ярайпы, ӈаргын ытри кэйӈэ напэнрынат.
Ӄытлыги-ым ӈалвыльийӈын кэйнин гэпкитлин.
Моогъат.
Кэйӈырэмкын таӈамалваӈ ныӄули- льэтӄин.
Вай-ым вайыӈӄэн ныпойгыльатӄэн Таӈвагыргын, ынык киткит мыранӄач Нотанто.
Ыннанпойга амӈыроёно ыргынан нынмыӄэнат кэйӈыт.
Кэйӈыӈэвытынэ-ым расӄыткынгыпы нинэтиӈурӄинэт.
Тыттэттылельыт эмӈирэюнут нинэнпыткэвӄинэт, лыгэн яраткынэпы ныкувлыткуӄинэт.
Ытлён тэнлымынкыри ныкавранчеӄэй ынкъам нырыткуӄин.
А’мын ынин мынгыт гэпэӈъивэтлинэт.
Лылепык льунин – ынан ӈэгны гэтэйкылин кайӈэпы.
Тъэрӄин нъэлгъи кэйнын, ытри гынтавыӈӈогъат нотагты.
Кэйӈыӈэвыт, Нотанто ынкъам Таӈвагыргын тиӈурэ нъэлгъэт.
Нырӄинэт гынтэвыльыт кэйӈыт, рыпыткавъёттэ лыгэнэвыр ныпэӄэтатӄэнат.
Ыргынан гэмо нэлгыгъэн, тъэр ы’лёӈэт пойгыльатгъат.
Ярагты тыляма ыргынан нэльун:
вэлвэ ыргынан тымыткоёт кэйныт нылылюӄинэт.
А’мын мынпаӈъэвӈытосӄэв ярагты ынкъам эргатык мынъял- гыт алвагты, ӈутку омавкы рапагыткэӈӈоӈыт, – иквъи Нотанто.
Инъэ ытри ялгытгъат амноӈэты.
Вулӄытвик ытри тараӈгъат энмычыко.
Ыргин ӄулит нэнатааӈӄэнат урвиле.
— Мэй, мэӈин ӈутку варкын?
— ӄулильэтгъи Таӈвагыргын.
— Варкын-ым мэӈин-ым – татлыӈыткогъэ энмэпы.
Люур Таӈвагыргына льунин ӈэвысӄэтӄэй, эймэквъи ыныкагты.
— А’мын етти!
– ивнин ӈэвысӄэтӄэй.
— Ии!
– очыткогъэ.
Ынӄъом пынлёнэн етыльын:
— Гыт-ым микигыт?
—Энмэн Таӈвагыргэгым, чымче вайыӈкы гымнин яраӈы варкын.
— Ээ-эй.
Гым-ым Турӈэвынин ӈээккэйгым.
Нотанто ытри Кэйӈыӈэвыт гакоргавленат ӈавысӄатӄаеты, пэлятгъэ ырыграк, ӈэвъэну нъэлгъи Таӈвагыргынэн.
Ӄол итгъи Таӈвагыргын ӈалвылъэты ӄытыӈӈок иквъи:
— Нэмэ рэвынвык вама нэнавалёмэгым ӄулит и’гин ынкъам кэйӈин.
— А’мын-ым нэмэ мынтэнмавмык маравынвэты, – иквъи Нотанто.
— Ӈээкык Турӈэвынин тэргыӈӈогъэ, эчги валёмыӈӈонэнат ӄулит и’гин ынкъам кэйӈин, еп ыяа вальыт.
Ынин энмэч гивиӈит гэнъэтлин.
Ныкитэ Таӈвагыргын ӈытогъэ ӈаргыногты, пиринин тиӈур ынкъам нотагты ӄытгъи.
Нутэк ынан льунин нылгинымкыӄин пэнъёлгын ӈылетыльын.
Ытлён нычимгъуӄин:
“Этааны о’равэтльат элвэнутэкинэт етгъэт ынкъам паӈъэвӈыторкыт”.
Ытлён эймэквъи ынкъам валёмнэн вэтгав:
— Миӈкэтэ мытрата мури, чамъам энмэпы мытрэвири, – иквъи ынпычьын и’ны.
Кэйӈын-ым иквъи:
— Ынан моргынан тури мытрэвинрэнӈытык вирик энмэпы.
Ынӄэн валёмык, Таӈвагыргын апаӄатля ярагты эквэтгъи, мэсӄээӄын ынӈин тылек, ӄутгъи ынкъам кытгынтатгъэ о’раярагты.
Ярак пыкирык ытлён йылӄэтгъи Турӈэвынэ рээн, рэты вай льунин ӄлявыл.
Ӄлявыл иквъи ыныкы:
— Гым гынинэйгым тумгигым, нъэйӈэвигым энмэн Йъилкээвыну, ӄинэпириги рэтэпы ынкъам титэ нарапэнрыгыт э’ӄэльэ, ӄинэтрилги ынкъам ӄиквъи:
“А’тав ӄымгогэ, тумгигыт!”
Ынӈин ивыплыткук ытлён тэлпыгъи.
Кыеквъи ытлён, ытлыгэты иквъи:
— Тури ынӈэ атэнмавка, ымы гым ӄырым мытэнмавык маравын- вэты.
— Миӈкыри-ым мытриты, нэмэ вай напэнрыркынэмык, энмэч ӈаан ӈалвыльийӈын тылеркын!
— Мачынан нылеркынэт, нэймэвынэт ӄээӄын ынкъам гымыгтум- гэ ытри нынмытконэнат инэнтэрмэчьыӈэвыльыт!
Эймэквъи ӈалвыльийӈын энмэты.
Таӈвагыргын ӈытогъэ ӈаргыногты ынкъам иквъи:
— А’тав ӄымгогэ, тумгытум!
— Люур вай выргыргыръугъи, мэчыӄэргыръогъэ, йъилкээвръугъи гыролмакы, ымыльоргэн гынникин нэлгыт ӈылятыӈӈогъат.
Ӄулитэ йыръэтгъи нутэнут.
Ынкатагнэпы кэйӈыт ынкъам и’гыт паагъат о’равэтльагты пэнрыткок.
Йъилкээв виригъи нотасӄэты, Таӈвагыргын ивнин:
— Ӈоткатагнэпы гыт Таӈвагырго рэнъэлы варатэты.
Ынӈин ивыплыткук ытлён риӈэгъи.
Ытръэч.
Ганымытвален Нотанто эмнуӈкы амынан.
Наӄам ынӈатал ынин ӈэлвыл нымэйыӈӄин.
Таӈамынан ныялгытӄэн, нытараӈӄэн рэвивык.
Ынӈин галягъэ льэлеӈит.
Ытлён нычимгъуӄин:
“Мэӈӄо гым мыӈавынрагтатык?”
Люур вай мэнӄо пинтыӄэтгъи ӈэвкэйӈыӈ:
— Гым ӈэвъэну ӄинэлгыги гынан опопы, нэмыӄэй гым уйӈэ аӄлявылка.
Нотанто чимгъугъи ӄээӄын ынкъан иквъи:
— Гыт гымык ӄыпэлятгэ.
Кэйӈыӈэвэ ивнин:
—Ӄыӄорантагэ, ынан гымнан тырэтэйкыӈын яраӈы.
Нотагты ӄорагты чейвыгъи, ӄэлюӄ энмэч а’ӄагакаӈыльатыӈ – ымыльэт гэлгылин.
Кэйӈыӈэв-ым тараӈымгогъэ, эчги Нотанто ӈэйык рымагтыгъэ, кэйӈыӈэв ынӈатал ныгтиӈӄин ӈэвысӄэт- ӄэю нъэлгъи.
Ытлён эӄылпэ увигъи ынкъам чайпатгъэ, пылыткук ынан а’тчаӈӈонэн Нотанто ӈалвыльэпы.
Эчги ӄлявыл вытрэтгъи, ӈэвысӄэтӄэй нэмэ кэйӈыӈэву нъэлгъи.
(Ытлён, гытиӈӈэвысӄэтӄэй кэйӈу итыльылӄыл.
Кэльэтэ ытлён кэйӈу гэтчылин, э’нӄэтыльын ыныкы нъэлык ӈэвъэну.)
Нотантона льунин яраӈы, эвыр ымыльо етъаӈ рытчыё.
Ынӈин галягъат ӈыроӄ ы’лёӈэттэ.
Ӄол итык кыевкы ынан льунин ӈэвысӄэтӄэй, рыгъевнин ынкъан пынлёнэн:
— Мэӈӄокэнайгыт?
— Энмэн-ым вай кэйӈыӈэвигым, – гынинэйгым ӈэвъэнигым.
Гивиӈит галягъэ ынкъам у’рэттгъи нэнэны, нэтэнынныӈын ытлён Таӈвагыргыно.
Ынӈатал-ым пэтле нымэйӈэтӄин.
Гырокы энмэч ӄылявылё нъэлгъи, чинит ӄорагты ӄытыӈӈогъэ.
Наӄам ытлён кэйӈык рээн нылейвыӄин ӈэлвылекы вама.
Ӄол рыннин валёмнэн вэтгав Таӈвагыргына, кэйӈыт ӈирэӄ нивӄинэт:
— Мыниткэгъэн Нотантон ӈэвъэн, мынынрагтатын.
Ынӄэн валёмык, Таӈвагыргын ярак пыкирык ытльагты иквъи:
— Вай-ым кылгынкэн ы’лёӈэт галяк, кэйӈырэмкын морыкы рамаравысӄэвы, а’тав мынтэнмавыркын.
Кэйӈыӈэвыт иквъи:
— Тиӈурти, пойгыт, эвиръыт ымылъо мынынтэнмавынат!
Нотанто ытри Таӈвагыргын ынӈатал мытлёо’равэтльано гитлинэт.
Ырыкмынгык пойгыт лыгэн ӄынур уттытъулти.
Пойгыльанма льэлеӈкы.
Пойгыльанма ыргин пойгыт амйыӄытчота нывъёпчаӄэ- нат, ӄынур тивыт гакаӈыльанма льэл’еӈкы.
Пойгычыэӈыткынтэ ыргынан нэтэӈымнэнэт ынкъам намытӄыркэленат, иӈӄун авнамотлыкыкватка пойгыльанма.
Кэйӈыӈэвыт нэмыӄэй нытэнмавӄэн.
Тиӈур ынкъам тиӈур- мъэмит ымыльо тэӈгитэнинэт.
Ытлён ынӈатал гэйгулетлин тиӈурыткук.
Тааӈыткома кэйӈыӈэвытынэ тиӈурнин рэвымрэв э’ӈыткынык вальын, лыгэнэвыр эрэтгъи – уйӈэ элевтыкэ.
—Ӄорагты ӄылӄытгытык ынкъам ӈыраӄ ӄорат ӄэймитгыткы, ымыльо ӈанӄо ӄырэтгыткы, – иквъи Кэйӈыӈэвыт.
Нотанто ытри Таӈвагыргын ӄорантатгъэ.
Нэймитынэт ӈыраӄ ӄорат, пэлӄынтэтгъэт ярагты.
Кэйӈыӈэвытынэ ымыльо ынӄэнат ыпаннэнат, ёрочыко нэлгэ энаръэнэнат ынкъам иквъи:
Гытъэвкы тури ӄырэсӄивыркынитык эмыннэнъюну.
—А’мын мынтаӈӄамэтвамык, юрэӄ армаӈ мытрэнъэлгъэ.
Ымыльо ы’ттъыт эвнэквуткэ мынынтынэт ынкъам мынрэӈэтынэт, э’птэ нэрмэвынэт, – иквъэт ӄлявылтэ.
Ы’ттъыт ымыльо рэсӄивыльыт нэрэӈэтынэт, ынӄоры нантавынат нотагты.
Ытри-ым ымыльо а’тчамгогъат гэрвыма.
Кэйӈыӈэвытынэ эйпы- нин яракэн рыногыргын.
Вай люур тэкэм инъэ, еп атэркыгырголятка ы’ттъыт тавтавръогъат.
Кэйӈыӈэвытынэ льунин кэйӈылевыт, лылепыльын чоттагнэты, тиӈурнин.
Рыпыткэвнин, гаӄолема кэйӈын ралегъэ яраткынэпы.
Нотанто ытри Таӈвагыргын ныпойгыльатӄэнат тытлык ӄача, наӄам ынӈатал акавкэгты.
Ӄынвэр-ым ымыльо ӈытогъат ярайпы, ӈаргын ытри кэйӈэ напэнрынат.
Ӄытлыги-ым ӈалвыльийӈын кэйнин гэпкитлин.
Моогъат.
Кэйӈырэмкын таӈамалваӈ ныӄули- льэтӄин.
Вай-ым вайыӈӄэн ныпойгыльатӄэн Таӈвагыргын, ынык киткит мыранӄач Нотанто.
Ыннанпойга амӈыроёно ыргынан нынмыӄэнат кэйӈыт.
Кэйӈыӈэвытынэ-ым расӄыткынгыпы нинэтиӈурӄинэт.
Тыттэттылельыт эмӈирэюнут нинэнпыткэвӄинэт, лыгэн яраткынэпы ныкувлыткуӄинэт.
Ытлён тэнлымынкыри ныкавранчеӄэй ынкъам нырыткуӄин.
А’мын ынин мынгыт гэпэӈъивэтлинэт.
Лылепык льунин – ынан ӈэгны гэтэйкылин кайӈэпы.
Тъэрӄин нъэлгъи кэйнын, ытри гынтавыӈӈогъат нотагты.
Кэйӈыӈэвыт, Нотанто ынкъам Таӈвагыргын тиӈурэ нъэлгъэт.
Нырӄинэт гынтэвыльыт кэйӈыт, рыпыткавъёттэ лыгэнэвыр ныпэӄэтатӄэнат.
Ыргынан гэмо нэлгыгъэн, тъэр ы’лёӈэт пойгыльатгъат.
Ярагты тыляма ыргынан нэльун:
вэлвэ ыргынан тымыткоёт кэйныт нылылюӄинэт.
А’мын мынпаӈъэвӈытосӄэв ярагты ынкъам эргатык мынъял- гыт алвагты, ӈутку омавкы рапагыткэӈӈоӈыт, – иквъи Нотанто.
Инъэ ытри ялгытгъат амноӈэты.
Вулӄытвик ытри тараӈгъат энмычыко.
Ыргин ӄулит нэнатааӈӄэнат урвиле.
— Мэй, мэӈин ӈутку варкын?
— ӄулильэтгъи Таӈвагыргын.
— Варкын-ым мэӈин-ым – татлыӈыткогъэ энмэпы.
Люур Таӈвагыргына льунин ӈэвысӄэтӄэй, эймэквъи ыныкагты.
— А’мын етти!
– ивнин ӈэвысӄэтӄэй.
— Ии!
– очыткогъэ.
Ынӄъом пынлёнэн етыльын:
— Гыт-ым микигыт?
—Энмэн Таӈвагыргэгым, чымче вайыӈкы гымнин яраӈы варкын.
— Ээ-эй.
Гым-ым Турӈэвынин ӈээккэйгым.
Нотанто ытри Кэйӈыӈэвыт гакоргавленат ӈавысӄатӄаеты, пэлятгъэ ырыграк, ӈэвъэну нъэлгъи Таӈвагыргынэн.
Ӄол итгъи Таӈвагыргын ӈалвылъэты ӄытыӈӈок иквъи:
— Нэмэ рэвынвык вама нэнавалёмэгым ӄулит и’гин ынкъам кэйӈин.
— А’мын-ым нэмэ мынтэнмавмык маравынвэты, – иквъи Нотанто.
— Ӈээкык Турӈэвынин тэргыӈӈогъэ, эчги валёмыӈӈонэнат ӄулит и’гин ынкъам кэйӈин, еп ыяа вальыт.
Ынин энмэч гивиӈит гэнъэтлин.
Ныкитэ Таӈвагыргын ӈытогъэ ӈаргыногты, пиринин тиӈур ынкъам нотагты ӄытгъи.
Нутэк ынан льунин нылгинымкыӄин пэнъёлгын ӈылетыльын.
Ытлён нычимгъуӄин:
“Этааны о’равэтльат элвэнутэкинэт етгъэт ынкъам паӈъэвӈыторкыт”.
Ытлён эймэквъи ынкъам валёмнэн вэтгав:
— Миӈкэтэ мытрата мури, чамъам энмэпы мытрэвири, – иквъи ынпычьын и’ны.
Кэйӈын-ым иквъи:
— Ынан моргынан тури мытрэвинрэнӈытык вирик энмэпы.
Ынӄэн валёмык, Таӈвагыргын апаӄатля ярагты эквэтгъи, мэсӄээӄын ынӈин тылек, ӄутгъи ынкъам кытгынтатгъэ о’раярагты.
Ярак пыкирык ытлён йылӄэтгъи Турӈэвынэ рээн, рэты вай льунин ӄлявыл.
Ӄлявыл иквъи ыныкы:
— Гым гынинэйгым тумгигым, нъэйӈэвигым энмэн Йъилкээвыну, ӄинэпириги рэтэпы ынкъам титэ нарапэнрыгыт э’ӄэльэ, ӄинэтрилги ынкъам ӄиквъи:
“А’тав ӄымгогэ, тумгигыт!”
Ынӈин ивыплыткук ытлён тэлпыгъи.
Кыеквъи ытлён, ытлыгэты иквъи:
— Тури ынӈэ атэнмавка, ымы гым ӄырым мытэнмавык маравын- вэты.
— Миӈкыри-ым мытриты, нэмэ вай напэнрыркынэмык, энмэч ӈаан ӈалвыльийӈын тылеркын!
— Мачынан нылеркынэт, нэймэвынэт ӄээӄын ынкъам гымыгтум- гэ ытри нынмытконэнат инэнтэрмэчьыӈэвыльыт!
Эймэквъи ӈалвыльийӈын энмэты.
Таӈвагыргын ӈытогъэ ӈаргыногты ынкъам иквъи:
2-02 Men and Beasts
Notanto lived alone in the tundra.He had a huge herd.
He went on roaming alone, always putting his yaranga in a new place.
The winter was over.
At some point he thought: “Where can I find a wife?”
Suddenly a she-bear appeared from nowhere and said:
― Marry me, I have no husband, either.
Notanto thought for a while and then said:
― Stay with me.
The she-bear told Notanto:
― Go and pasture the herd, I’ll pitch the yaranga.
Notanto went to the herd on foot, because it was already impossible to ride on reindeer – the snow had melted everywhere.
The she-bear started to pitch the yaranga, but as soon as Notanto had disappeared, she turned into a beautiful young woman.
Having prepared meat and tea quickly and having finished other housework, the young woman began to wait for Notanto.
As soon as he appeared from the hills, she turned into a she-bear again.
The beautiful woman had to be a she-bear.
A devil had turned her into a she-bear because she refused to become his wife.
Notanto saw the yaranga and cooked some food.
Three days passed in this way.
Once when he woke up, he saw a young woman, awoke her and asked:
― Where are you from?
I am Keynuneut, your wife.
A year went by, they had a baby boy whom they called Tanvagurgin.
He grew up quickly.
In the autumn he became a grown-up and was pasturing the herd alone.
He made friends with bears; while staying in the herd, he walked with the reindeer.
One day staying in the herd, he heard two bears talking:
― Let’s take Notanto’s wife away from him.
She’ll live with us.
Having heard this, Tanvagurgin returned home and said to his mother:
In fifteen days bears will come here to unleash a war, let’s make preparations.
Keynuneut replied:
― Let’s keep on hand a bow, arrows, and spears.
Notanto and Tanvagurgin were deft.
When used by them, spears looked just like wooden sticks.
During spear battles they whistled like reindeer lashes during a fast ride.
They sharpened the points of the spears and greased them with seal blubber so that in battle, blood wouldn’t congeal on them.
Keynuneut was also making preparations.
She attentively examined a bow and arrows.
She was a good shot.
She aimed at a partridge who was sitting on a bush.
The partridge at once fell down headless.
― Go slaughter four reindeer and bring them here, – Keynuneut said to the men.
Notanto and Tanvagurgin went to the herd.
Having slaughtered the reindeer, they returned.
Keynuneut dressed and boiled the meat, covered a sleeping chamber with hides and said:
― When you feel hungry, enter the sleeping chamber one at a time.
And now let us have a meal in order to feel strong.
We won’t leash the dogs, but we’ll feed them well so that they don’t weaken.
After feeding the dogs, Notanto and Tanvagurgin drove them to the tundra and started to wait for the enemies.
Keynuneut closed the smoke hole of the yaranga.
Suddenly, early in the morning, even before sunrise, the dogs began to bark.
Keynuneut saw a bear’s head peering in at the smokehole.
She shot off an arrow.
She hit the target and the bear slipped off the yaranga.
At the same time Notanto and Tanvagurgin were fending off an attack by spears at the entrance of the dwelling.
It was extremely difficult.
Finally they came out of the yaranga and were attacked by the bears.
It turned out that there was a whole herd of bears.
The battle had begun.
The enraged bears cried out with a thousand voices.
Tanvagurgin fought with a spear, a little to the right of Notanto.
They were killing three bears with one spearthrow.
Keynyneut shot [an arrow] from the yaranga.
When the bears started to climb on the yaranga, she killed two of them with one arrow.
She looked all over and shot accurately.
While shooting, her hands got very tired.
She looked around and saw an entire mountain of slain bears.
There were only a few of [the bears] left, and they began to run away.
Keynuneut, Notanto, and Tanvagurgin started using only bows.
With each shot they hit a bear.
Keynyneut was in the yaranga and the men at the battle-field didn’t notice how many days had passed since the battle had started.
When returning to the yaranga, they noticed that crows were pecking out the eyes of the slain bears.
― Well, let’s get some rest.
Tomorrow we’ll have to move to a new place.
After it becomes warm, the smell of bear carcasses is going to be terrible, – said Notanto.
In the morning they moved to a new place.
In the evening they pitched the yaranga in the mountains.
[The words of] their voices were repeated by the echo.
― Hey, who is here? – Tanvagurgin cried.
― Somebody is here, – there was an answer from the mountains.
Suddenly Tanvagurgin saw a young woman and came up to her.
― Have you come? – he said to the young woman.
― Yes! – she answered.
After that she asked the newcomer:
― Who are you?
― I am Tanvagurgin; my yaranga is nearby here.
― Hi! I am Turneu’s daughter.
Notanto and Keynuneut were glad to see the young woman; she stayed in their yaranga and became Tanvagurgin’s wife.
Once, preparing to go to the herd, Tanvagurgin said:
― I have heard the voices of wolves and bears again.
― We have to be ready, – said Notanto.
Hearing the voices of wolves and bears, the daughter of Turneu burst into tears, although they were still far away.
She was already one year old.
At night Tanvagurgin set off carrying a bow and arrows and went to the tundra.
He saw a lot of small lights.
He thought: “Probably the people from other camps have come and are having a rest.” But when coming closer, he heard the conversation:
― Which side is the best to approach? We won’t be able to get down from the mountains, – said the elder wolf.
The bear said:
― We’ll help you to get down from the mountains.
Having heard this, Tanvagurgin crawled away and ran off.
He returned to the yaranga and everyone went to bed.
He dreamed about a man who told him:
― I am your friend, Ielkeew.
Take me after you wake up, and when the enemies attack you, let me out and say: “My friend, please begin!” –having said that, he disappeared.
Having woke up, Tanvagurgin said to his father:
― Don’t make any preparations! Personally, I am not worried.
― How are we going to resist? A huge herd is coming already.
― Let them come! When they come closer, my friend will beat them off.
The herd approached the mountain.
Tanvagurgin went outside and said:
― My friend, please begin!
Suddenly the wind roared and the storm started.
The skins of the beasts began to burn.
Everything around them filled with the voices of beasts.
Since that time, the wolves and bears never attack people.
Ielkeew descended to the earth and said to Tanvagurgin:
―From now on you will become a New Life for your people.
Having said that, he rose to the skies.
The end.