|
Folk tale of Chukchi
by Nikolaj Toke
Source
|
|
3-03 Ӄликъэнӄэтыльын ӈэвысӄэт
|
Тэӈыннэн ӈээкык нъэликъэнӄэтӄин. Ӄынвэр ытлыгэ ивнин:
―Этъопэл рэӄык-ым ӄъэликэтги. Этъопэл этъым кэльэк.
Ӈэвысӄэт ӄаак нытваӄэн. Люур ныкитэ кэлы пинтыӄэтгъи ы’льылчыкойпы. Кэльэтэ ивнин:
―А’мын вынэ опопы мынрагтымык, наӄам гыт гыныкытлыгэ гымыкы нэйылыркынигыт.
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Эгэй! Виин-ым гым, гыныкы атвыткокэгты, трэлеркын ярагты. Янот гынан тэючгыӄэй ӄыгтыгын, ынкъам гым виин трэлеркын.
Амманаӈ эквэтгъэт: ӄол ярагты, ӄол таёчгыӄаеты. Кэльэтэ ӈэлвылекы вальын тэючгыӄэй пиринин. Лыгэнэвыр кэлы кытгынтыръэтгыпгъэ. Ярак пыкиргъи, нывъячегатӄэн. Ӄэйвэ лыгэн ныягынпэгчавръоӄэн. Кэлы нивӄин:
―Колё аалёмкыльэнат.
Ӄынвэр ӈэвъэнэ увэӄуч ивнин:
―Аны рай гынин ынтуулпыр етгъи.
Кэльэтэ ытръэч лелелгын йылнин, ынӄор-ым лыгэнэвыр кэлы эквэтгъи. Ынӄо кыевкы ӈэвысӄэт ӄаагты ӄытгъи. Ынкы ӄаак вама ӈэвысӄэт тэргатыӈӈогъэ. Чымӈата йъонэн тэргатыльын, ивнин:
―Ынӈэ атэргатка, гымыгчыку лыгэн гыт ӄынъэлги.
Ӈэвысӄэт вэтгыльатгъэ, ивнин:
―Колё а’мын вэлынкыӄунэйгыт.
Ынӄор-ым кэлы ӄаагты ӄытгъи. Ныӄъочаткоръоӄэн пыкэрыӈӈок: уйӈэ ӈэлвылекы о’равэтльака. Ынӄо кэлы чемгъотваӈӈогъэ, эвыӈӈогъэ:
―У’риӈан иниквъи: виин трэлеркын.
Нэмэ кэлы эквэтгъи. Ынӄо ярайпы ӄаагты ӄутти эквэтгъэт гъувэӄучитэ. Люур нальоӈӈогъан чымӈы, нывъентоӄэн йынйына. Ынӄор-ым наракынъоӈыӈӈон чымӈы. Ныкынъуӄин - эвыр чааттэ нинэчвиӄинэт! Ӄынвэр чымӈы нотагты эквэтгъи. Ынӄо амэчатгъэ чымӈы. Нывэлынвык-ым чымӈата ивнин ӈэвысӄэт, ынык нанӄычыко вальын:
―Вэчьым колё гыт йигрэквъи.
Ивнин ӈэвысӄэтэ:
―Ии, тыйигрыркын. Колё а’мын гыт э’тки ныгыттэпигыт.
Чымӈы мыранъяга егыткугъи. Люур ӈэвысӄэт чиитэръугъи. Ынӄо чымӈы ӈачгыяга егыткугъи. Люур-ым ыпамэмлеквэчегъэ ӈэвысӄэт. Ынӄо-ым нэмэ чымӈы эквэтгъи. Лыгэн нылеӄин и’рэмъетэ. Ӈоонӄо-ым ивнин чымӈата:
―А’мын-ым опопы ӄынтогэ гымыкчыкойпы.
Ынкъам чымӈата ынӄо ивнин:
―Гым ӈутку ӄинэймитги.
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Ытръэч-ым амгымнан трэнъэлгъэ.
Чымӈата ивнин:
―Ӄырым амгынан ӄынъэлги. Ынӈэ айылгавка мэкына. Чама вайыӈкы, рымагты ӈэйык, варкын ӈэлвыл. Ынкы ӄонпы ӄлявыл ӈэлвылекы нытваӄэн. Ынкы гыт ӄынвилги. Ынӈэ лымӈэ миӈкыри элӄыткэ. Ынӄэн ӄлявыл ӄыйъогын.
Чымӈата ивнин ӈэвысӄэт:
―Гым лыгэн ӈутку ӄинэймитги. Лыгэн ӄэнаӄаптэтрагэ ынкъам лыгэн ӄэнапэлягэ.
Ӈэвысӄэтэ чымӈы эйминнин, ӄаптэтранэн, лыгэнэвыр пэлянэн. Ӈэвысӄэт эквэтгъи. Ынӄо авынтыляма ӈэлвыл рырынгиивнин. Эвын ӈэлвылекы ӄаачыкоеквэ нылейвыӄин о’равэтльан. Ынӄо ӈэвысӄэт ӈэлвылекы пыкиргъи, лёнйъота рыннин о’равэтльан. Ытлён ӄаатагнык нывакъотваӄэн. Ынӄо льунин о’равэтльата ӄлявыля. Лыгэнэвыр эӄылпэ йъонэн. Пыкирык лыгэнэвыр ивнин:
―Ако мэӈӄо етгъи?
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Ако нэмыӄэй гыт мэӈӄо етгъи?
Авынвэтгавма ӄлявыля ивнин:
―Опопы мынрагтымык.
Ӈэвысӄэт вэтгыльатгъэ. Ынӄо эквэтгъэт ярагты. Пыкиргъэт. Яральыт ытръэч гэӈэвъэнэ нытваӄэнат. Гэнпэвлинэт наӄам, галгэпалӄатыӈӈоленат ынкъам рыпэт гэӄупӄэтлинэт. Нивынэт лыгэнэвыр:
―Колё а’мын мэӈӄо пыкиртык? Эвын гэтумгынӈэйгыт. Опопы лыгэн мурык ӄынпэлӄэвыткутык.
Валёмгъэ ӄлявыл ынкъам иквъи:
―Опопы миӈкыри, яйвачгыргыторэ.
Йылӄэтгъэт ытри: ынпыӈэвӄэй, ынпыначгыӄай. Йылӄыльыт лыгэн амъянра нанмынат, ынӄо ымыӈ амъянра нэнумкэвынэт. Ӄлявыля ивнин ӈэвысӄэт:
―А’мын опопы мури мынъялгынмык.
Эргатык ялгытгъат. Ӈэвысӄэтин-ым ытльа пэнин тэргыльын, пэнин ивыльын:
―Колё миӈкри гымнин ӈээкык, ытлён кэльэк гъэликэтлин.
Ынӄо ялгытыплыткок ынкъам рэвивкы, тараӈыплыткок, ивнин ӄлявыля ӈэвысӄэт :
―Ӄырым-ым гыт уйӈэ этлыгыкэ-атльака ӄытвагэ, лымӈэвыр ынӄэн гэйичьэмиттумгигыт. Ынкъам мынъёпатынат.
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Колё а’мын мэйӈычимгъульигыт.
Энмэч ӈэвысӄэт, ынин турӈэвъэн, тэпрэрэмӈыльэтгъи. Ынӄо эквэтгъэт ӈалвыльэты, ӄорагыркэсӄэквъат. Ӄорагыркэплыткок эквэтгъэт-ым гэкэӈыльыт. Кэтэм ынпыӈэвӄэй нытваӄэн ӈаргын. Люур гэкэӈыльыт ининигъэт. Ынӄо ынпыӈэвӄэе льунинэт, ивнин у’вэӄуч:
―Ӄыгитэ, микынти гэкэӈыльыт ининигъэт.
Лыгэн-ым у’вэӄуч таӈавъеткынка нытваӄэн. Ынӄор-ым вай гэкэӈыльыт пыкиргъэт. Лыгэнэвыр ӈэвысӄэтэ элкылнин. Авъеткынка нытваӄэн, нивӄин:
―Колё а’мын трэнчеӈыттэвӈын, наӄам мэлгымнин ытльа. Ынӄо ытльата ивнин:
―Кыкэ еттык! Вынэ лыгэн ӄыӄамэтватык.
Наӄам ванэван ынан нэлкылнин ръэӈэвысӄэт. Ӈээккэтэ ивнин ытлыгын ӄамэтвама:
―Колё а’мын чит гынан гым кальагты гинэйылигыт.
Лыгэнэвыр ытлыгын гэргывъигъи. Ытля-ым нанрагтатын. Ымыӈ ыргин ӈэлвыл нанрагтатын. Ытръэч лымӈыл.
Translation
3-03 Ӄликъэнӄэтыльын ӈэвысӄэт
Тэӈыннэн ӈээкык нъэликъэнӄэтӄин. Ӄынвэр ытлыгэ ивнин:―Этъопэл рэӄык-ым ӄъэликэтги. Этъопэл этъым кэльэк.
Ӈэвысӄэт ӄаак нытваӄэн. Люур ныкитэ кэлы пинтыӄэтгъи ы’льылчыкойпы. Кэльэтэ ивнин:
―А’мын вынэ опопы мынрагтымык, наӄам гыт гыныкытлыгэ гымыкы нэйылыркынигыт.
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Эгэй! Виин-ым гым, гыныкы атвыткокэгты, трэлеркын ярагты. Янот гынан тэючгыӄэй ӄыгтыгын, ынкъам гым виин трэлеркын.
Амманаӈ эквэтгъэт: ӄол ярагты, ӄол таёчгыӄаеты. Кэльэтэ ӈэлвылекы вальын тэючгыӄэй пиринин. Лыгэнэвыр кэлы кытгынтыръэтгыпгъэ. Ярак пыкиргъи, нывъячегатӄэн. Ӄэйвэ лыгэн ныягынпэгчавръоӄэн. Кэлы нивӄин:
―Колё аалёмкыльэнат.
Ӄынвэр ӈэвъэнэ увэӄуч ивнин:
―Аны рай гынин ынтуулпыр етгъи.
Кэльэтэ ытръэч лелелгын йылнин, ынӄор-ым лыгэнэвыр кэлы эквэтгъи. Ынӄо кыевкы ӈэвысӄэт ӄаагты ӄытгъи. Ынкы ӄаак вама ӈэвысӄэт тэргатыӈӈогъэ. Чымӈата йъонэн тэргатыльын, ивнин:
―Ынӈэ атэргатка, гымыгчыку лыгэн гыт ӄынъэлги.
Ӈэвысӄэт вэтгыльатгъэ, ивнин:
―Колё а’мын вэлынкыӄунэйгыт.
Ынӄор-ым кэлы ӄаагты ӄытгъи. Ныӄъочаткоръоӄэн пыкэрыӈӈок: уйӈэ ӈэлвылекы о’равэтльака. Ынӄо кэлы чемгъотваӈӈогъэ, эвыӈӈогъэ:
―У’риӈан иниквъи: виин трэлеркын.
Нэмэ кэлы эквэтгъи. Ынӄо ярайпы ӄаагты ӄутти эквэтгъэт гъувэӄучитэ. Люур нальоӈӈогъан чымӈы, нывъентоӄэн йынйына. Ынӄор-ым наракынъоӈыӈӈон чымӈы. Ныкынъуӄин - эвыр чааттэ нинэчвиӄинэт! Ӄынвэр чымӈы нотагты эквэтгъи. Ынӄо амэчатгъэ чымӈы. Нывэлынвык-ым чымӈата ивнин ӈэвысӄэт, ынык нанӄычыко вальын:
―Вэчьым колё гыт йигрэквъи.
Ивнин ӈэвысӄэтэ:
―Ии, тыйигрыркын. Колё а’мын гыт э’тки ныгыттэпигыт.
Чымӈы мыранъяга егыткугъи. Люур ӈэвысӄэт чиитэръугъи. Ынӄо чымӈы ӈачгыяга егыткугъи. Люур-ым ыпамэмлеквэчегъэ ӈэвысӄэт. Ынӄо-ым нэмэ чымӈы эквэтгъи. Лыгэн нылеӄин и’рэмъетэ. Ӈоонӄо-ым ивнин чымӈата:
―А’мын-ым опопы ӄынтогэ гымыкчыкойпы.
Ынкъам чымӈата ынӄо ивнин:
―Гым ӈутку ӄинэймитги.
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Ытръэч-ым амгымнан трэнъэлгъэ.
Чымӈата ивнин:
―Ӄырым амгынан ӄынъэлги. Ынӈэ айылгавка мэкына. Чама вайыӈкы, рымагты ӈэйык, варкын ӈэлвыл. Ынкы ӄонпы ӄлявыл ӈэлвылекы нытваӄэн. Ынкы гыт ӄынвилги. Ынӈэ лымӈэ миӈкыри элӄыткэ. Ынӄэн ӄлявыл ӄыйъогын.
Чымӈата ивнин ӈэвысӄэт:
―Гым лыгэн ӈутку ӄинэймитги. Лыгэн ӄэнаӄаптэтрагэ ынкъам лыгэн ӄэнапэлягэ.
Ӈэвысӄэтэ чымӈы эйминнин, ӄаптэтранэн, лыгэнэвыр пэлянэн. Ӈэвысӄэт эквэтгъи. Ынӄо авынтыляма ӈэлвыл рырынгиивнин. Эвын ӈэлвылекы ӄаачыкоеквэ нылейвыӄин о’равэтльан. Ынӄо ӈэвысӄэт ӈэлвылекы пыкиргъи, лёнйъота рыннин о’равэтльан. Ытлён ӄаатагнык нывакъотваӄэн. Ынӄо льунин о’равэтльата ӄлявыля. Лыгэнэвыр эӄылпэ йъонэн. Пыкирык лыгэнэвыр ивнин:
―Ако мэӈӄо етгъи?
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Ако нэмыӄэй гыт мэӈӄо етгъи?
Авынвэтгавма ӄлявыля ивнин:
―Опопы мынрагтымык.
Ӈэвысӄэт вэтгыльатгъэ. Ынӄо эквэтгъэт ярагты. Пыкиргъэт. Яральыт ытръэч гэӈэвъэнэ нытваӄэнат. Гэнпэвлинэт наӄам, галгэпалӄатыӈӈоленат ынкъам рыпэт гэӄупӄэтлинэт. Нивынэт лыгэнэвыр:
―Колё а’мын мэӈӄо пыкиртык? Эвын гэтумгынӈэйгыт. Опопы лыгэн мурык ӄынпэлӄэвыткутык.
Валёмгъэ ӄлявыл ынкъам иквъи:
―Опопы миӈкыри, яйвачгыргыторэ.
Йылӄэтгъэт ытри: ынпыӈэвӄэй, ынпыначгыӄай. Йылӄыльыт лыгэн амъянра нанмынат, ынӄо ымыӈ амъянра нэнумкэвынэт. Ӄлявыля ивнин ӈэвысӄэт:
―А’мын опопы мури мынъялгынмык.
Эргатык ялгытгъат. Ӈэвысӄэтин-ым ытльа пэнин тэргыльын, пэнин ивыльын:
―Колё миӈкри гымнин ӈээкык, ытлён кэльэк гъэликэтлин.
Ынӄо ялгытыплыткок ынкъам рэвивкы, тараӈыплыткок, ивнин ӄлявыля ӈэвысӄэт :
―Ӄырым-ым гыт уйӈэ этлыгыкэ-атльака ӄытвагэ, лымӈэвыр ынӄэн гэйичьэмиттумгигыт. Ынкъам мынъёпатынат.
Ӈэвысӄэтэ ивнин:
―Колё а’мын мэйӈычимгъульигыт.
Энмэч ӈэвысӄэт, ынин турӈэвъэн, тэпрэрэмӈыльэтгъи. Ынӄо эквэтгъэт ӈалвыльэты, ӄорагыркэсӄэквъат. Ӄорагыркэплыткок эквэтгъэт-ым гэкэӈыльыт. Кэтэм ынпыӈэвӄэй нытваӄэн ӈаргын. Люур гэкэӈыльыт ининигъэт. Ынӄо ынпыӈэвӄэе льунинэт, ивнин у’вэӄуч:
―Ӄыгитэ, микынти гэкэӈыльыт ининигъэт.
Лыгэн-ым у’вэӄуч таӈавъеткынка нытваӄэн. Ынӄор-ым вай гэкэӈыльыт пыкиргъэт. Лыгэнэвыр ӈэвысӄэтэ элкылнин. Авъеткынка нытваӄэн, нивӄин:
―Колё а’мын трэнчеӈыттэвӈын, наӄам мэлгымнин ытльа. Ынӄо ытльата ивнин:
―Кыкэ еттык! Вынэ лыгэн ӄыӄамэтватык.
Наӄам ванэван ынан нэлкылнин ръэӈэвысӄэт. Ӈээккэтэ ивнин ытлыгын ӄамэтвама:
―Колё а’мын чит гынан гым кальагты гинэйылигыт.
Лыгэнэвыр ытлыгын гэргывъигъи. Ытля-ым нанрагтатын. Ымыӈ ыргин ӈэлвыл нанрагтатын. Ытръэч лымӈыл.