民話資料

Откынык гъэликэтлин онмыӈавысӄат. Ытлён таӄамагма эвыр элгыквык нэймысӄэтӄин, ымыӈ ыттыннанвык (мырыннанвык) нэймысӄэтӄин. Ӄынвэр э’нӄу нэтчыгъэн, миӈкри лымынкы нэймысӄэтӄин. Ӄынвэр Апатчай ӈэвысӄэт эквэтгъи, наӄам колё ныёа’тӄэн. Тэгмэчынкы-ым нывосӄычгавӄэн. Ӄынвэр люур нымльугъи. Лыгэнэвыр ярагты нымнымэты эквэтгъи ынкъам рэсӄиквъи. Лыгэнэвыр нивын:

otkənək ɣʔælikætlin onməŋawəsqat. ətlon taqamaɣma æwər ælɣəkwək næjməsqætqin, əməŋəttənnanwək (mərənnanwək) næjməsqætqin. qənwær æ’nqu nætsəɣʔæn, miŋkri ləmənkə næjməsqætqin. qənwær apatsaj ŋæwəsqæt ækwætɣʔi, naqam kolo nəjoa’tqæn. tæɣmæsənkə-əm nəwosqəsɣawqæn. qənwær luur nəmlʔuɣʔi. ləɣænæwər jaraɣtə nəmnəmætə ækwætɣʔi ənkʔam ræsqikwʔi. ləɣænæwər niwən:

Откынык гъэликэтлин онмыӈавысӄат. Ытлён таӄамагма эвыр элгыквык нэймысӄэтӄин, ымыӈ ыттыннанвык (мырыннанвык) нэймысӄэтӄин. Ӄынвэр э’нӄу нэтчыгъэн, миӈкри лымынкы нэймысӄэтӄин. Ӄынвэр Апатчай ӈэвысӄэт эквэтгъи, наӄам колё ныёа’тӄэн. Тэгмэчынкы-ым нывосӄычгавӄэн. Ӄынвэр люур нымльугъи. Лыгэнэвыр ярагты нымнымэты эквэтгъи ынкъам рэсӄиквъи. Лыгэнэвыр нивын:

―Ако, мэй етгъи!

―ako, mæj jetɣʔi!

―Ако, мэй етгъи!

Ынӄоры лыгэнэвыр нэлкылгъэн.

ənqorə ləɣænæwər nælkəlɣʔæn.

Ынӄоры лыгэнэвыр нэлкылгъэн.

―Ӄыгитэ вай Апатчай! Вынэ мынтэӄэмэӈгъэн.

―qəɣitæ waj apatsaj! wənæ məntæqæmæŋɣʔæn.

―Ӄыгитэ вай Апатчай! Вынэ мынтэӄэмэӈгъэн.

Рылгъэ ёрочыкогты ытлён. Лыгэнэвыр кэттываръогъэ, галгомавлен. Имырэӄэ нанӄамэтвавын: пэлӄумрэтэ, миймия, пъоӈпъоӈа ынкъам тэкичгэ ӄоратъоля. Ынӄоры ӄэмиплыткук йылӄэтгъи. Мыгэчгъи. Инъын нынӈэӄин. Колё галгэӄэвъяӈӈолен. Эвын ынӄэн вакъогъэ, ӄытлыги нытваӄэн въагчаӈыткынык, тынопыткынык. Ынӈин авэръэпыгъэ. Нывъячегатӄэн. Нэмэ авэръэпыплыткок эквэтгъи. Ныволӄытвэӈӈоӄэн. Нытэнтутъэвӄин энмэч. Ӄулинымык рэсӄиквъи. Нэмэ нэтэӄэмэӈын. Омомык кэттываръогъэ. Лыгэнэвыр атчьатгъэ. Нэмэ инъын нынӈэӄин. Ӄивъетэ кыеквъи. Эвын ӄытлыги рэӄовъямыкаткынык нытваӄэн. Нытаӈэргыпйъэлгатӄэн эйъыкыльин. Авэръэпыгъэ. Нэмэ нытэнтутъэвӄин. Люур нэмэ нымльугъи. Нэмэ нэтэӄэмэӈгъэн. Омома нэмэ кэттываръогъэ. Тапъаӈатръогъэ энмэчевын. Ымыльо эвиръыт тапъанъёонэнат. Ынӄоры атчьатгъэ. Нэмэ ӄивъетэ кыеквъи. Эвын ечьаннопыткынык нытваӄэн. Нэмэ эквэтгъи, нытутъэвӄин. Люур мэчыӄэргыльогъэ. Лыгэнэвыр ӈэнри пъултыгъи. Ӄытгъи, рэсӄиквъи, нивын:

rəlɣʔæ jorosəkoɣtə ətlon. ləɣænæwər kættəwarʔoɣʔæ, ɣalɣomawlen. iməræqæ nanqamætwawən: pælqumrætæ, mijmija, pʔoŋpʔoŋa ənkʔam tækisɣæ qoratʔola. ənqorə qæmiplətkuk jəlqætɣʔi. məɣæsɣʔi. inʔən nənŋæqin. kolo ɣalɣæqæwʔaŋŋolen. æwən ənqæn wakʔoɣʔæ, qətləɣi nətwaqæn wʔaɣsaŋətkənək, tənopətkənək. ənŋin awærʔæpəɣʔæ. nəwʔaseɣatqæn. næmæ awærʔæpəplətkok ækwætɣʔi. nəwolqətwæŋŋoqæn. nətæntutʔæwqin ænmæs. qulinəmək ræsqikwʔi. næmæ nætæqæmæŋən. omomək kættəwarʔoɣʔæ. ləɣænæwər atsʔatɣʔæ. næmæ inʔən nənŋæqin. qiwʔetæ kəjekwʔi. æwən qətləɣi ræqowʔaməkatkənək nətwaqæn. nətaŋærɣəpjʔælɣatqæn æjʔəkəlʔin. awærʔæpəɣʔæ. næmæ nətæntutʔæwqin. luur næmæ nəmlʔuɣʔi. næmæ nætæqæmæŋɣʔæn. omoma næmæ kættəwarʔoɣʔæ. tapʔaŋatrʔoɣʔæ ænmæsewən. əməlʔo æwirʔət tapʔanʔoonænat. ənqorə atsʔatɣʔæ. næmæ qiwʔetæ kəjekwʔi. æwən jesʔannopətkənək nətwaqæn. næmæ ækwætɣʔi, nətutʔæwqin. luur mæsəqærɣəlʔoɣʔæ. ləɣænæwər ŋænri pʔultəɣʔi. qətɣʔi, ræsqikwʔi, niwən:

Рылгъэ ёрочыкогты ытлён. Лыгэнэвыр кэттываръогъэ, галгомавлен. Имырэӄэ нанӄамэтвавын: пэлӄумрэтэ, миймия, пъоӈпъоӈа ынкъам тэкичгэ ӄоратъоля. Ынӄоры ӄэмиплыткук йылӄэтгъи. Мыгэчгъи. Инъын нынӈэӄин. Колё галгэӄэвъяӈӈолен. Эвын ынӄэн вакъогъэ, ӄытлыги нытваӄэн въагчаӈыткынык, тынопыткынык. Ынӈин авэръэпыгъэ. Нывъячегатӄэн. Нэмэ авэръэпыплыткок эквэтгъи. Ныволӄытвэӈӈоӄэн. Нытэнтутъэвӄин энмэч. Ӄулинымык рэсӄиквъи. Нэмэ нэтэӄэмэӈын. Омомык кэттываръогъэ. Лыгэнэвыр атчьатгъэ. Нэмэ инъын нынӈэӄин. Ӄивъетэ кыеквъи. Эвын ӄытлыги рэӄовъямыкаткынык нытваӄэн. Нытаӈэргыпйъэлгатӄэн эйъыкыльин. Авэръэпыгъэ. Нэмэ нытэнтутъэвӄин. Люур нэмэ нымльугъи. Нэмэ нэтэӄэмэӈгъэн. Омома нэмэ кэттываръогъэ. Тапъаӈатръогъэ энмэчевын. Ымыльо эвиръыт тапъанъёонэнат. Ынӄоры атчьатгъэ. Нэмэ ӄивъетэ кыеквъи. Эвын ечьаннопыткынык нытваӄэн. Нэмэ эквэтгъи, нытутъэвӄин. Люур мэчыӄэргыльогъэ. Лыгэнэвыр ӈэнри пъултыгъи. Ӄытгъи, рэсӄиквъи, нивын:

―Кыкэ вынэ вай! Апатчай пыкиргъи. Вынэ лыгэн ӄытлыгэ.

―kəkæ wənæ waj! apatsaj pəkirɣʔi. wənæ ləɣæn qətləɣæ.

―Кыкэ вынэ вай! Апатчай пыкиргъи. Вынэ лыгэн ӄытлыгэ.

Нэмэ нэтэӄэмэӈгъэн. Ытръэч о’равэтльамынгылгын нэнэймэвын. Нэмэ эквэтгъи. Нытутъэвӄин. Люур ынръам турыгрыткульыт нымнымыт льунинэт. Нэмэ ӄытгъи, рэсӄиквъи. Лыгэнэвыр нэмэ нэлкылгъэн:

næmæ nætæqæmæŋɣʔæn. ətrʔæs o’rawætlʔamənɣəlɣən nænæjmæwən. næmæ ækwætɣʔi. nətutʔæwqin. luur ənrʔam turəɣrətkulʔət nəmnəmət lʔuninæt. næmæ qətɣʔi, ræsqikwʔi. ləɣænæwər næmæ nælkəlɣʔæn:

Нэмэ нэтэӄэмэӈгъэн. Ытръэч о’равэтльамынгылгын нэнэймэвын. Нэмэ эквэтгъи. Нытутъэвӄин. Люур ынръам турыгрыткульыт нымнымыт льунинэт. Нэмэ ӄытгъи, рэсӄиквъи. Лыгэнэвыр нэмэ нэлкылгъэн:

―Кыкэ вынэ вай ! Апатчай мэӈӄо пыкиргъи?

―kəkæ wənæ waj ! apatsaj mæŋqo pəkirɣʔi?

―Кыкэ вынэ вай ! Апатчай мэӈӄо пыкиргъи?

Нэтэӄэмэӈгъэн. Чиитэръугъи чама ӄымлёльатгъэ. Ынӄор-ым атчьатгъэ. Нэмэ нынӈаӈӈоӄэн. Ӄивъетэ кыеквъи. Эвын ыннонвык нытваӄэн. Эвын ытръэч ыныкӄач нытваӄэн айвэкэн аймалӄыл роо, галпылёйвылен. Ынкъам лым ыныкӄач льунин ӄэтынанывъетъолӄай. Нэмэ эквэтгъи, ныволӄытвэӈӈоӄэн. Люур нэмэ нымльугъи. Эвын тутрэвивыльыт нытараӈӄэнат. Пыкиргъи. Колё ытлён коргаво нэлгыгъэн:

nætæqæmæŋɣʔæn. siitærʔuɣʔi sama qəmlolʔatɣʔæ. ənqor-əm atsʔatɣʔæ. næmæ nənŋaŋŋoqæn. qiwʔetæ kəjekwʔi. æwən ənnonwək nətwaqæn. æwən ətrʔæs ənəkqas nətwaqæn ajwækæn ajmalqəl roo, ɣalpəlojwəlen. ənkʔam ləm ənəkqas lʔunin qætənanəwʔetʔolqaj. næmæ ækwætɣʔi, nəwolqətwæŋŋoqæn. luur næmæ nəmlʔuɣʔi. æwən tutræwiwəlʔət nətaraŋqænat. pəkirɣʔi. kolo ətlon korɣawo nælɣəɣʔæn:

Нэтэӄэмэӈгъэн. Чиитэръугъи чама ӄымлёльатгъэ. Ынӄор-ым атчьатгъэ. Нэмэ нынӈаӈӈоӄэн. Ӄивъетэ кыеквъи. Эвын ыннонвык нытваӄэн. Эвын ытръэч ыныкӄач нытваӄэн айвэкэн аймалӄыл роо, галпылёйвылен. Ынкъам лым ыныкӄач льунин ӄэтынанывъетъолӄай. Нэмэ эквэтгъи, ныволӄытвэӈӈоӄэн. Люур нэмэ нымльугъи. Эвын тутрэвивыльыт нытараӈӄэнат. Пыкиргъи. Колё ытлён коргаво нэлгыгъэн:

―Кыкэ вай! Апатчай пыкиргъи. Вынэ эӈэӈыльу мынылгыгъэн. Лыгэн тараӈыплыткок нивын:

―kəkæ waj! apatsaj pəkirɣʔi. wənæ æŋæŋəlʔu mənəlɣəɣʔæn. ləɣæn taraŋəplətkok niwən:

―Кыкэ вай! Апатчай пыкиргъи. Вынэ эӈэӈыльу мынылгыгъэн. Лыгэн тараӈыплыткок нивын:

―Вынэ ӄытлыгэ.

―wənæ qətləɣæ.

―Вынэ ӄытлыгэ.

Рылгъэ Апатчай. Эвын льунин - ёрочыко нылгиӄынӈэтӄин ӈинӄэй эмтъыле. Ынӄоры Апатчайына ӈинӄэй йъонэн. Ынӄо люур льунин тэӈормъамэлгын нанӄык нынпытваӄэн. Лыгэнэвыр эӄылпэ Апатчайына тыгинрынин тэӈормъамэлгын. Лыгэнэвыр тиӈуплыткук ӈинӄэй эӄынӈэткэ нъэлгъи. Колё гакоргавленат энанмаляватыльэты, иквъэт:

rəlɣʔæ apatsaj. æwən lʔunin - jorosəko nəlɣiqənŋætqin ŋinqæj æmtʔəle. ənqorə apatsajəna ŋinqæj jʔonæn. ənqo luur lʔunin tæŋormʔamælɣən nanqək nənpətwaqæn. ləɣænæwər æqəlpæ apatsajəna təɣinrənin tæŋormʔamælɣən. ləɣænæwər tiŋuplətkuk ŋinqæj æqənŋætkæ nʔælɣʔi. kolo ɣakorɣawlenat ænanmalawatəlʔætə, ikwʔæt:

Рылгъэ Апатчай. Эвын льунин - ёрочыко нылгиӄынӈэтӄин ӈинӄэй эмтъыле. Ынӄоры Апатчайына ӈинӄэй йъонэн. Ынӄо люур льунин тэӈормъамэлгын нанӄык нынпытваӄэн. Лыгэнэвыр эӄылпэ Апатчайына тыгинрынин тэӈормъамэлгын. Лыгэнэвыр тиӈуплыткук ӈинӄэй эӄынӈэткэ нъэлгъи. Колё гакоргавленат энанмаляватыльэты, иквъэт:

―Вынэ рорат ныпатын ынкъам увъыттъиӈын ниилгъэн.

―wənæ rorat nəpatən ənkʔam uwʔəttʔiŋən niilɣʔæn.

―Вынэ рорат ныпатын ынкъам увъыттъиӈын ниилгъэн.

Нэтэтэючгын’гъэн. Кыевкы ялгытгъат. Нэнчейвыкинэвын ынпыӈавиӈык ӄача. Айвэкэн тъытльэн нычайвыткоӈӈольатӄэн, муук ныяалятӄэн. Лым - ым ынпыӈавиӈык ӄача лыгэрыгыльын увъыттъиӈын нычейвыӄин. Лым ӄонпы наӄам ынпыӈавиӈын нытипъэйӈэӄин. Ӄынвэрэвыр Апатчай нивын:

nætætæjusɣən’ɣʔæn. kəjewkə jalɣətɣʔat. nænsejwəkinæwən ənpəŋawiŋək qasa. ajwækæn tʔətlʔæn nəsajwətkoŋŋolʔatqæn, muuk nəjaalatqæn. ləm - əm ənpəŋawiŋək qasa ləɣærəɣəlʔən uwʔəttʔiŋən nəsejwəqin. ləm qonpə naqam ənpəŋawiŋən nətipʔæjŋæqin. qənwæræwər apatsaj niwən:

Нэтэтэючгын’гъэн. Кыевкы ялгытгъат. Нэнчейвыкинэвын ынпыӈавиӈык ӄача. Айвэкэн тъытльэн нычайвыткоӈӈольатӄэн, муук ныяалятӄэн. Лым - ым ынпыӈавиӈык ӄача лыгэрыгыльын увъыттъиӈын нычейвыӄин. Лым ӄонпы наӄам ынпыӈавиӈын нытипъэйӈэӄин. Ӄынвэрэвыр Апатчай нивын:

―Ӈуткъум вай гынинэт яральыт варкыт. Гыт ынкэгйит ӄытагэ. Мури вай вайыӈкагъет мыттаркын, мытрэвивысӄивыркын. Вэтыӄун-ым ытръэч тэӈынӈэ мэкына атвыка.

―ŋutkʔum waj ɣəninæt jaralʔət warkət. ɣət ənkæɣjit qətaɣæ. muri waj wajəŋkaɣʔet məttarkən, mətræwiwəsqiwərkən. wætəqun-əm ətrʔæs tæŋənŋæ mækəna atwəka.

―Ӈуткъум вай гынинэт яральыт варкыт. Гыт ынкэгйит ӄытагэ. Мури вай вайыӈкагъет мыттаркын, мытрэвивысӄивыркын. Вэтыӄун-ым ытръэч тэӈынӈэ мэкына атвыка.

Апатчайына ивнинэт:

apatsajəna iwninæt:

Апатчайына ивнинэт:

―Аръаля итык гым таӈатымӈэвэтгавкыльэгым. Энмэч ымыӈ гым ынӈэ мэкына энатвыка.

―arʔala itək ɣəm taŋatəmŋæwætɣawkəlʔæɣəm. ænmæs əməŋɣəm ənŋæ mækəna ænatwəka.

―Аръаля итык гым таӈатымӈэвэтгавкыльэгым. Энмэч ымыӈ гым ынӈэ мэкына энатвыка.

Ы’ттъычгын нэйылгъэн ынкъам рывинрынин, роратъёчгын эвыр. Ынӄо авынтыляма ылваӄаамкын льунин. Эвын айвэкэн тъытльэн ӈинӄэй ылваӄаамкык рээн нырынӈачватӄэн чама ныръилемъетӄин. Ынӄор-ым ынраӄ ы’ттъиӈын гитэнин. Эвын ынӄэн ӄытлыги кыргылягляг въэйӄэйык нинэнрэтӄин. Ынӄор-ым роратъёчгын гитэнин. Эвын ынӄэн валвыӄонайватап ӄытлыги. Ынӄор-ым эквэтгъи ярагты. Рынрынин кыргылягляг. Ярак пыкиргъи. Лыгэнэвыр эйминнин. Ытръэч лымӈыл.

ə’ttʔəsɣən næjəlɣʔæn ənkʔam rəwinrənin, roratʔosɣən æwər. ənqo awəntəlama əlwaqaamkən lʔunin. æwən ajwækæn tʔətlʔæn ŋinqæj əlwaqaamkək rææn nərənŋaswatqæn sama nərʔilemʔetqin. ənqor-əm ənraq ə’ttʔiŋən ɣitænin. æwən ənqæn qətləɣi kərɣəlaɣlaɣ wʔæjqæjək ninænrætqin. ənqor-əm roratʔosɣən ɣitænin. æwən ənqæn walwəqonajwatap qətləɣi. ənqor-əm ækwætɣʔi jaraɣtə. rənrənin kərɣəlaɣlaɣ. jarak pəkirɣʔi. ləɣænæwər æjminnin. ətrʔæs ləmŋəl.

Ы’ттъычгын нэйылгъэн ынкъам рывинрынин, роратъёчгын эвыр. Ынӄо авынтыляма ылваӄаамкын льунин. Эвын айвэкэн тъытльэн ӈинӄэй ылваӄаамкык рээн нырынӈачватӄэн чама ныръилемъетӄин. Ынӄор-ым ынраӄ ы’ттъиӈын гитэнин. Эвын ынӄэн ӄытлыги кыргылягляг въэйӄэйык нинэнрэтӄин. Ынӄор-ым роратъёчгын гитэнин. Эвын ынӄэн валвыӄонайватап ӄытлыги. Ынӄор-ым эквэтгъи ярагты. Рынрынин кыргылягляг. Ярак пыкиргъи. Лыгэнэвыр эйминнин. Ытръэч лымӈыл.