|
Folk tale of Chukchi
by Nikolaj Toke
Source
|
|
3-06 Ейвэлӄэй
|
Энмэн-ым ӈэвынъюсӄиквъи Ейвэлӄэй ӈанӄэн Ролтаннэкына. Аны колё гэлелин о’тчой. Ӄынвэр пыкиргъи. Намӈылёгъан турыпкирыльын:
―А’мын-ым нырэӄигыт?
Ейвэлӄэйынэ ивнинэт:
―А’мын-ым эмчинъюргэ а’тав ныӈэвыллепгичийгым.
Нивын:
―Колё вэлерӈан-ым мури тэӈуйӈыльымури эӈэвысӄэткэ. Опопы а’тав рымагтэты ӄылеркын.
Ейвэлӄэй эквэтгъи Яатлявтэты аӈарэты. Пыкиргъи Яатлявтык. Намӈылёгъан:
―Лымӈъэмӈот нырэӄигыт? Мэӈӄо етгъи?
Ивнинэт:
―Ӈанӄэн-ым ӈан эвтылрамкэпы, чама гым а’тав эмчинъюргэ ныӈэвыллепгичийгым.
Нивын:
―Вэлерӈан мури уйӈэ эӈэвысӄэткэ. Опопы рымагтэты ӄылеркын. Эквэтгъи Ейвэлӄэй. Ӈавысӄатъёмкык эӈэрык пыкиргъи. Колё эвын тэӈэмныгтиӈӄин ӈэръамытлыӈэн ӈэвысӄэт льунин. Ынкы нэмэ намӈылёгъан:
―Нырэӄигыт таӈамгынан? Мэӈиннымкинэйгыт?
Ейвэлӄэе ивнинэт:
―Ӈанӄэн-ым ӈан ивтылрэмкыкинэйгым. Гым эмчинъюргэвэ ныӈэвыллепгичийгым. Энмэч-ым ӈэраннымгыпы тыпкиргъэк, Ролтаннэкгыпы ынкъам Яатлявтэпы.
Ынӄо ӈавысӄатъёмка нивын:
―Ээй! Ытръэч-ым чамъам ӈотӄо рэрэсӄиквъэ. Опопы а’тав ӄылеркын. Э’тки ӈотӄэн а’ӄарасӄэвыӈ вальын.
Ивнинэт:
―Эплеэн-ым чамъам трэрэсӄиквъэ, Ейвэлигым.
Люур яраӈы льунин Ейвэлӄэе. Нытӄилетӄин. Атытлыкыльэн уйӈэ. Ынӄоры-ым ынраӄ льунин а’ляйпыгыргыӄай. Киткит чеӈкаркэлеӄааннэн. Люур мырэну ытлён нъэлгъи. Нивын:
―Колё гынтаквыргэгыт! Нырэӄигыт мырэнӄэйигыт?
Ивнинэт:
―Вынэ ванэван, гым чама ӄырымэнайгым мырэнӄэйигым. Вай Ейвэлигым. Энмэч а’тав ныӈэвытлепгичийгым.
Нивын:
―Ээй! Ытръэч ӈутку нытваӄэн Айъояӈавиӈын-ӈавысӄатчыӈын.
Нивын лым:
―Ытръэч-ым ынӄэн мургин ӈэвысӄэт.
―Колё-ым мытив мэчынкы, - Ейвэлӄэе ивнинэт.
Ынӄо энмэчевын йылӄэтгъэт. Люур вай йылӄыма яӈайпы ваӈэвыргыргыӈӈогъэ. Ейвэлӄэе нэнапалёмтэлӄэн Айъояӈавиӈын. Эчги аваӈэвыргыргыка нъэлгъи, Ейвэлӄэй эӄылпэ кэргыпгъэ – авэръэпыгъэ ынкъам лыгэнэвыр ӈытогъэ. Эвын льунин, ӄытлыги ромавчанляйӈын. Йъонэн чанляйӈын, лыгэнэвыр рывэнтэннин. Эвын ынӄэн ынкэчыку ӈэвысӄэт нытваӄэн. Мэчичьу нываӈэӄэн. Лыгэтаӈкалепчормыльын, ӄэпэрытъуле гъыттъысӄэтлин ынкъам лыгитэӈкэлиегыт гаплыткоӈӈоленат. Ынӄо ээ’кунин а’ляйпыгыргыӄайгыпы. Люур эвын гэйылӄэтлин. Нэмэ чеӈкаркэленэн а’ляйпыгыргыӄай. Люур вэнтыгъи. Лыгэнэвыр ынӄо рылгъэ Ейвэлӄэй. Лыгэнэвыр ынкы йылӄэтгъи. Кыеквъэт, рэмкыльын нагэтгыӈӈогъан:
―Ынӈатал мытъэӄэлтэнмык, миӈкыри рэмкыльын эквэтгъи. Моргынан эмиӈвиӈкитэ ынкъам ӄымэл рэмкыльын тымӈэквъэ. Люур яӈайпы ӄулильэтгъи Ейвэлӄэй:
―Ӈотӄэнайгым. Энмэч нылгитэӈычьэтигым чама колё-ым нымэльэв тиилӄэтгъэк.
Никвъэн:
―Колё а’мын ӈэвынъюльигыт. Китаӄун гынан ӄылгэрагтыӈгын ӈэлвыл. Наӄам ымыльорык нылвавӄэн мургин ӈэлвыл рэтык. Наӄам ӈэлвыл гэмгэнутэк гэнъэтлин.
Ейвэлӄэй эквэтгъи. Тыляма нычемгъотваӄэн. Нивӄин:
―Колё аны ивкэ миӈкыри ӈалвыльиӈын мынумэкэвыркын ынкъам люур ярагты тъагтатын.
Люур вай авынтыляма льунин ӈээккэӄэй. Пынлёӈӈонэн ӈээккэӄэе:
―Колё а’мын миӈкэкинэйгыт? Тэӈвытку гымнан тыльугыт гыт ӈутиннутэк.
Ейвэлӄэе ивнин:
―А’тав гым ӈотэннымэты эмчинъюргэвэ ӈэвытлепгичильигым. Наӄам таӈамгымнан вальэгым. Гымнинэт ытлыгын ынкъам ытльа тэленъеп гэвъилинэт. Рыпэт-ым гымнан ытри таӈгэмо микынти.
ээккэӄэе тэгнинъэйвынин Ейвэлӄэй. Ивнин:
―Эченур ынӈэ мэкына амӈылтэлка. Вайыӈката ӄытагэ омкыткоӄагъеквэ, чама митъэлыги ынкы пыӄаромкыткоӄай рэльуӈын. Ынӄоры ӄыечьаӈойӈыгыркэльатгэ. Ымыльо лилит ӄыйыръэтгынэт ечьаӈойӈа. Ынӄор-ым, ыныкит ӈэлвыл рэльуӈын, а’мын-ым, тумгэйгыт, лилит ӄытэвлягынат.
Ейвэлӄэе ивнин:
―Колё а’мын ивкэ ӈан э’птэ гыт мылгэнкоргаватыркынэгыт миӈкыри. Китаӄун-ым гымнан тэӈвытку мырэркылеӈгъэн гынин нинъэйвын.
Ейвэлӄэй эквэтгъи нинъэйвыплыткук. Авынтыляма умкыткуӄэй льунин, омкыткоӄагъеквэ нылеӄин. Ӄынвэрэвыр пыӄаромкоом льунин – колё а’мын мыгъечьаӈойӈыльын. Нылгигйинрэӄин ечьаӈойӈэты. Аны колё ечьаӈойӈыгыркэльатгъэ, лилит ӈалгыл тэнйыръэннинэт. Нэмэ эквэтгъи. Люур ӈэлвыл льунин нылгинымкыӄин, рыпэт эвытрыкыльин ӄаатагын. Эчги ӄаатагнык пыкиргъи, а’мын-ым лилит тэвлянэнат ымыльо. Аны колё ечьаӈойӈымкын гарэӈачален. Ӈэлвыл лымынӄо нырилининиръуӄин яраӈӄачагты. Ӄытлыги галгэръораръолен колё, галгэръораръочгатлен. Ынӄо чымӈы льунин гынонӄаак. Йылгыгыргыгэта нутэсӄык нъалянтоӄэн, ръырыӄык гинэплинэт гыткат. Лыгэнэвыр кытгынтыпэнрынэн, пыкиринэӈу кыплынэн кэӈунэӈэтэ. Люур чымӈачгын рэчгэттавнэн. Ынӄоры чымӈы эквэтгъи. Лыгэнэвыр ынкы яалятгъэ Ейвэлӄэй. Аны колё Ейвэлӄэе ӄаатагын нинэркычечьивыӄин, наӄам эвынӈэлвыл ечьаӈойӈа нынлеӄин яраӈӄачагты таӈамчаакаеты. Энмэч ынӄоры ы’ттъыёлӄор ярак ининигъи. Ӈэвысӄэт ӈытогъэ. Люур ӈэлвыл льунин. Ивнин ытлыгын ынкъам ытльа:
―Ӄыгит аны, ӈэлвыл мэӈӄокэн ининигъи, наӄам колё нымкыӄин.
Ивнин ытлыгэ ӈээкык:
―Вынэ амъатав ӈанӄо ныетын тэвиминӈымэйӈэтыльыӄэй.
Ярак рыпкирэннин ӈэлвыл. Ынӄо ӄытгъи ярагты Ейвэлӄэй. Нивын:
―Колё а’мын ынанкэн эвын гынан выткъум лымӈэ ӈэлвыл рыпкирэтын, алымыӈ таӈымыльорык мурык рэмкэ галвавлен рэтык.
Нивын Ейвэлӄэй:
―Вынэ амъатав ӈэлвыл ӄыныпкирэтгын - ӄыгрыткутык, лыгэн тэгъеӈу лынъё ӄэймитгыткы.
Гырыткугъэт ытри ӈэвысӄэт. Нивынэт:
―А’мын-ым эвыр рэтэӈӄэмиплыткунтык, торыкагты опопыӈ ӄырагтытык. Энмэч ӈэлвыл ӄычвигыткы гынунэтэ ынкъам чымӄык мурык ӄыпэлягыткы.
Колё Ейвэлӄэй амкоргава рыпэт нымэрэнтоӄэн.
―Чама чымӄык ымыӈ яраӈы ӄынэквэтэквыткы.
Ӈэлвыл-ым нэчвигъэн ынкъам эвыр яраӈы. Ынӄор-ым ялгытгъат ытри ӈэвысӄэт. Ейвэлӄэе мууӈынрыльу лыгнин Айъояӈавиӈын (ынӄэн ӈэвысӄэт элергыпы Лаврентия). Ӄаачыко-ым нинэнтыӄин Вагыргэн- Тэнантомгынэн ӈээкык. Колё ытлён нытаӈпэраӄэн ынкъам чама ытръэчтэгын нылгиныгтиӈӄин. Муульыт пыкиргъэт ынкъам лыгэнэвыр накылгыпэнрынат. Эчги ымыльо ӄаат навъятынат, ӄутырык Ейвэлӄэй ынкъам Айъояӈавиӈын тэнӈу нылгыӄин. Нивӄинэт:
―Ӄыгитъэм аны ынык юргыкин ӈэвъэн а’м лыгъаткэӈчыӈын, агтэӈкыльиӈын.
Ейвэлӄэе ивнинэт:
―А’мын вынэ итык-ым турыккинэк гэӈэвысӄэтынӈэйгым, эвнэтэнӈыткукэ ӄитыркынитык.
Ейвэл каарагты ӄытгъи. Каарачыко вальын Вагыргэн ӈээкык, ынин ӈэвъэн, ивнин:
―Китаӄун а’тав ӄъурэкви, ымыльорык ы’нгитэгыт.
Ыныкит у’рэквъи Вагыргэн ӈээкык, колё аны рэмкын ӄытлыги каарак ӄлявылтэ эмгиинрэну нъэлгъэт, лыгэн уунъыгйинрэтэ ӄынур нитӄинэт, миӈкри колё ӈэвысӄэт нытаӈпэраӄэн чама ныгтиӈӄин. Тараӈыплыткок ынраӄ-ым нараӈавоӈыӈӈогъан Ейвэлӄэй. Ӄынвэр нивын Ейвэлӄэй:
― Ик! Ынраӄ-ым вай рэмкык рээн ӄырачвыӈыркын.
Ейвэлӄэй наӄам-ым таӈванэван найылгавын рачвыӈынвэты, миӈкыри ынан лыги - ымыльо ынык эмпаӈ вальыт. Ӈэвъэн ивнин:
―Ыныкит эвыр мытрарачвыӈакватгъа, ик а’тав ярар кынмэк ӄынолятгын.
Ӄынвэр-ым рэмкын ӈан рачвыӈакватгъэ, гэлгийӄунтэтлинэт рачвыӈыльыт. Ӈоонко-ым палӄынтатынвык янотыльын нывилгъи ынкъам эвыр ӄутти рынвиленнинэт. Ымыльо вэнвывэтгавйыръатгъат амранмыӈа Ейвэлӄэй. Наӄам Ейвэлӄэй ынанъяалеӈӄач нылеӄин. Ынӄоры, ыныкит ытлён пыкиргъи, нэпиричитын ымыльорык. Лыгэнэвыр Ейвэлӄэй валята нэчвиткуйвыгъэн. Ынӄор иквъэт:
―А’мын-ым лыгэн энъыянва ӈэвысӄэт, Ейвэлӄэйын ӈэвъэн, ныпиринин ынкъам лыгэнэвыр ынан ӈэвъэну нылгынин.
Рэмкын-ым ӄръачетгъэ таӈамӈавысӄатэты. Рачвыӈыльымкиӈын эвын пыкиргъэт, люур эвын ынӄэн Ейвэлӄэй нильуткуӄин ярак. Таӈымпыннава-ым гитлинэт ымыльо ынӄэнат рачвыӈыльыт. Ӈаквэтгаватыльын-ым чама янотыльын э’рыкут эмтэнӈу гэпкитчыӄивлин. Нэмэ рэмкын винвумэкэтгъи, ынраӄ-ым иквъэт:
―Эргатык-ым рэмкын нъытвыльэтын ынкъам ынкы ынӈатал мынтаӈынмыгъан.
Эргатык кыевкы найъогъан Ейвэлӄэй, нивын:
―Ик! А’тав рэмкын ынръам нъытвыльэтын. Йъарат вай уйӈэ этэкичгыкэ мытынъэлыркын.
Ейвэлӄэй лыгэнэвыр гагчыръогъэ. Лыгэнэвыр ивнинэт:
―Ик, вынэ лыгэн мынъытвыльэнмык.
Ӈэвъэн нэмэ ивнин:
―Ярар лымӈэ кынмэк ранолянӈын. А’тавлыгэн ӄырымэвын ы’нынмыгым.
Эквэтгъэт ынӄо ы’твыльыт ӈоонӄогты. Гынунык нэмэ лыгэн нэпиричитын, валята нэчвиткуйвыгъэн, аӈӄагты амманаӈ нэнинтыткуйвыгъэн. Лыгэн-ым колё нылгэкоргавӄэнат. Нивӄинэт:
―Ынӈатал-ым игыр мыттаӈынмыгъан. Эӄылпэ мынрагтымык.
Ы’твыльыт ӈыпэгъэт. Ы’твыйпэплыткук лыгэнэвыр ярагты кытгынтатгъат. Эвын ынӄэн нэмэ Ейвэлӄэй ярак нильуткуӄин. Нэмэ умэкэтгъэт.
―Этъопэл вынэ энмыӈаеты мынпиӈкучитчыӄивмык. Лыгэвыр Ейвэлӄэй нэмэ валёмгъэ. Эквэтгъэт. Энмыӈайык пыкирык нупынъылигъэн, аӈӄак нэнпылӄэвын. Эӄылпэ ынӄо ярагты гагчыръогъат. Нивӄинэт:
―Ынӈатал игыт-ым мыттаӈынмыгъан.
Ярак пыкиргъэт. Уйӈэ аярарвыргыргыка. Нивӄинэт:
―Ик, вэлерӄун мытынмыгъан. Ӈэвысӄэт тэӈэмрытэрмэчьыӈэвэ мытрэнтыӈын.
Рэсӄиквъэт, ёроӈы натытлёпгъан. Эвын Ейвэлӄэй ынӄэн кынмэк нывытрытваӄэн. Ынраӄ-ым нивын:
―Китаӄун гынуннутэкин ы’ттъыӄэй гынан ӄыгтыгын.
Нэмэ лыгэнэвыр валёмгъэ. Ейвэлӄэй эквэтгъи. Авынтыляма омӄачгын льунин. О’ралыганлегты нывакъотваӄэн. Чамэтанэн. Лыгэпкэрыӈӈок пэнрынэн. Лыгэнэвыр илгэтысӄыченнин умӄы. Омӄачгын эмчеӈыттэтэ-ым ынръам гэръилесӄычетлин ынкъам галгэнкытгынтыльавлен. Ейвэлӄэе ӄынвэр-ым рилгыпэннин омӄачгын. Левыт чывинин. Ярак-ым тытлык ръылинин. Ивнинэт:
―Вай-ым ы’ттъын тургин, рэтийгут рытъё, тырэтын.
Нэмэ нивын:
―Ынраӄ-ым эргатык нэмэ гынуннутэкин ынпыӈэвӄэй гынан ӄыгтыгын.
Нэмэ валёмгъэ Ейвэлӄэй. Ӄынвэр гавэчатыӈӈолен ынин ӈэвъэн. Ӈэвъэн ивнин:
―Ынанъаёк пэтле трэетгъэ.
Ынӄор-ым Ейвэлӄэе ивнин ӈэвъэн:
―Опопы мыгтыгъан. Эвын вай ынӈин нэрэнтыркынигым.
Эквэтгъи. Тылянвык ыннанмытлыӈэн ылваӄор льунин. Лыгэнэвыр ымыльо тымнэнат, ымыльо ынӄэнат имтининэт. Лыгавынтыляма ярайӈын льунин. Энмэч ӈэнри ӄытгъи. Эвын ярачыко ныгнильэтыльэтӄин о’равэтльан. Ынӄо Ейвэлӄэе ӄэюуӄэйын рилӄырил рэрэннин рыногыргэпы. Люур о’равэтльан кынильэтыльын иквъи:
―Вынэ ӄэйыӄын.
Ӄытлыги ытлён кэльэнпыӈэв. Ейвэлӄэе гитэнин нэнэнэӄэй ынин. Эвын нылгэтэргыръоӄэн. Нэмэ ынръам чымӈарэлӄырэл рэрэннин чыногыргэпы. Панэна атэргыпаакыльэн. Ынпыӈэвӄэй нивӄин:
―Ивкэ аны вэты.
Ӄынвэр ӄол аймак рэрэннин.
―Вэты ивкэ аны ӄэйыӄын.
Ӄынвэр чымӈаймак рэрэннин. Ынкы вытку авъеткынка нъэлгъи нэнэны ынкъам эвыр кэльэнпыӈэвӄэй. Ынӄо Ейвэлӄэе ивнин:
―Ик, рээн-ым вай колё вэлерӈан гыт тыгтыгыт.
Лыгэнэвыр кэльэнпыӈэвӄэй валёмгъэ. Ынӄо ӈан эквэтгъэт. Авынтыляма кэльэнпыӈэвӄэй ынръам гынтэквъи. Нэнапэнрыӄэн Ейвэлӄэе - йъок нэналвавӄэн. Эчги нэнайъоӈӈоӄэн, ынраӄ-ым эвыр ымыӈ нотасӄычыкоеквэ ынӄо ныпинтыӄэтӄин чекыяайпы. Ярак пыкэрыӈӈок пэчасӄэвнэн Ейвэлӄэй. Ынӄоры Ейвэлӄэе ивнин:
―Вынэ ӄэнъатчагэ.
Кэльэнпыӈэвӄэе эвыр а’тчанэн. Ейвэлӄэе эвын рыпкирэннин кэльэнпыӈэвӄэй ыныкы тармачьыӈыльэты, ивнинэт:
―Ӈотыӈ-ым тургин тэгъеӈу лынъё тыныпкирэтын.
Эчги нэльугъэн кэльэнпыӈэвӄэй - лыгэнэвыр гынтэквъэт. Ынӄо нэмэ ӄытгъи ырыкагты кэльэнпыӈэвӄэй. (Наӄам Ейвэлӄэйын ӈэвъэн ынкы нытараӈӄэн. Энмэч пылвынтыярайӈын ынан гэплыткулин). Кэльэнпыӈэвӄэй рэсӄиквъи тармачьыӈыльэты. Колё лыгэн ытри нэнанваӈэйпыръовӄэнат, нэмчойпыткольатӄэн ӄынур лыгэн. Нинивӄинэт Ейвэлӄэе:
―Мытив-ым торгынан ӈотӄэн тэгъеӈу нинэлгытури? Наӄам ӄырымэн тымӈэнпыӈавӄай.
Ӄынвэр ымыльо кунинэт Кэльэнпыӈэвӄэе. Эчги кунинэт, ынраӄ Яйвалӄайына ӄытгъи кэльэнпыӈэвӄэй, пынлёӈӈогъэ:
―Э’ми ытлён вай тытыл?
Ейвэлӄэйин ӈэвъэнэ ивнин:
―Вынэ вай-ым ӈотӄэн, яв-яв, тытытлёпыркынэгыт ынанъаёк, эченур ынӈэ гым инэнинъэйвыкэ, Вагыргэгым ӈээккэйгым.
Ынӄо тытлёмнэн кэльэнпыӈэвӄэй. Эчги ӈан левыт гынунэтэ ръылинин тытлык, лыгэнэвыр-ым тытыл рывиривнин. Люур чоттагнэты эчгэтатгъэ левыт. Ынӄо-ым кэльэнпыӈэвӄэй тымнэн. Ытръэч лымӈыл.
Translation
3-06 Ейвэлӄэй
Энмэн-ым ӈэвынъюсӄиквъи Ейвэлӄэй ӈанӄэн Ролтаннэкына. Аны колё гэлелин о’тчой. Ӄынвэр пыкиргъи. Намӈылёгъан турыпкирыльын:―А’мын-ым нырэӄигыт?
Ейвэлӄэйынэ ивнинэт:
―А’мын-ым эмчинъюргэ а’тав ныӈэвыллепгичийгым.
Нивын:
―Колё вэлерӈан-ым мури тэӈуйӈыльымури эӈэвысӄэткэ. Опопы а’тав рымагтэты ӄылеркын.
Ейвэлӄэй эквэтгъи Яатлявтэты аӈарэты. Пыкиргъи Яатлявтык. Намӈылёгъан:
―Лымӈъэмӈот нырэӄигыт? Мэӈӄо етгъи?
Ивнинэт:
―Ӈанӄэн-ым ӈан эвтылрамкэпы, чама гым а’тав эмчинъюргэ ныӈэвыллепгичийгым.
Нивын:
―Вэлерӈан мури уйӈэ эӈэвысӄэткэ. Опопы рымагтэты ӄылеркын. Эквэтгъи Ейвэлӄэй. Ӈавысӄатъёмкык эӈэрык пыкиргъи. Колё эвын тэӈэмныгтиӈӄин ӈэръамытлыӈэн ӈэвысӄэт льунин. Ынкы нэмэ намӈылёгъан:
―Нырэӄигыт таӈамгынан? Мэӈиннымкинэйгыт?
Ейвэлӄэе ивнинэт:
―Ӈанӄэн-ым ӈан ивтылрэмкыкинэйгым. Гым эмчинъюргэвэ ныӈэвыллепгичийгым. Энмэч-ым ӈэраннымгыпы тыпкиргъэк, Ролтаннэкгыпы ынкъам Яатлявтэпы.
Ынӄо ӈавысӄатъёмка нивын:
―Ээй! Ытръэч-ым чамъам ӈотӄо рэрэсӄиквъэ. Опопы а’тав ӄылеркын. Э’тки ӈотӄэн а’ӄарасӄэвыӈ вальын.
Ивнинэт:
―Эплеэн-ым чамъам трэрэсӄиквъэ, Ейвэлигым.
Люур яраӈы льунин Ейвэлӄэе. Нытӄилетӄин. Атытлыкыльэн уйӈэ. Ынӄоры-ым ынраӄ льунин а’ляйпыгыргыӄай. Киткит чеӈкаркэлеӄааннэн. Люур мырэну ытлён нъэлгъи. Нивын:
―Колё гынтаквыргэгыт! Нырэӄигыт мырэнӄэйигыт?
Ивнинэт:
―Вынэ ванэван, гым чама ӄырымэнайгым мырэнӄэйигым. Вай Ейвэлигым. Энмэч а’тав ныӈэвытлепгичийгым.
Нивын:
―Ээй! Ытръэч ӈутку нытваӄэн Айъояӈавиӈын-ӈавысӄатчыӈын.
Нивын лым:
―Ытръэч-ым ынӄэн мургин ӈэвысӄэт.
―Колё-ым мытив мэчынкы, - Ейвэлӄэе ивнинэт.
Ынӄо энмэчевын йылӄэтгъэт. Люур вай йылӄыма яӈайпы ваӈэвыргыргыӈӈогъэ. Ейвэлӄэе нэнапалёмтэлӄэн Айъояӈавиӈын. Эчги аваӈэвыргыргыка нъэлгъи, Ейвэлӄэй эӄылпэ кэргыпгъэ – авэръэпыгъэ ынкъам лыгэнэвыр ӈытогъэ. Эвын льунин, ӄытлыги ромавчанляйӈын. Йъонэн чанляйӈын, лыгэнэвыр рывэнтэннин. Эвын ынӄэн ынкэчыку ӈэвысӄэт нытваӄэн. Мэчичьу нываӈэӄэн. Лыгэтаӈкалепчормыльын, ӄэпэрытъуле гъыттъысӄэтлин ынкъам лыгитэӈкэлиегыт гаплыткоӈӈоленат. Ынӄо ээ’кунин а’ляйпыгыргыӄайгыпы. Люур эвын гэйылӄэтлин. Нэмэ чеӈкаркэленэн а’ляйпыгыргыӄай. Люур вэнтыгъи. Лыгэнэвыр ынӄо рылгъэ Ейвэлӄэй. Лыгэнэвыр ынкы йылӄэтгъи. Кыеквъэт, рэмкыльын нагэтгыӈӈогъан:
―Ынӈатал мытъэӄэлтэнмык, миӈкыри рэмкыльын эквэтгъи. Моргынан эмиӈвиӈкитэ ынкъам ӄымэл рэмкыльын тымӈэквъэ. Люур яӈайпы ӄулильэтгъи Ейвэлӄэй:
―Ӈотӄэнайгым. Энмэч нылгитэӈычьэтигым чама колё-ым нымэльэв тиилӄэтгъэк.
Никвъэн:
―Колё а’мын ӈэвынъюльигыт. Китаӄун гынан ӄылгэрагтыӈгын ӈэлвыл. Наӄам ымыльорык нылвавӄэн мургин ӈэлвыл рэтык. Наӄам ӈэлвыл гэмгэнутэк гэнъэтлин.
Ейвэлӄэй эквэтгъи. Тыляма нычемгъотваӄэн. Нивӄин:
―Колё аны ивкэ миӈкыри ӈалвыльиӈын мынумэкэвыркын ынкъам люур ярагты тъагтатын.
Люур вай авынтыляма льунин ӈээккэӄэй. Пынлёӈӈонэн ӈээккэӄэе:
―Колё а’мын миӈкэкинэйгыт? Тэӈвытку гымнан тыльугыт гыт ӈутиннутэк.
Ейвэлӄэе ивнин:
―А’тав гым ӈотэннымэты эмчинъюргэвэ ӈэвытлепгичильигым. Наӄам таӈамгымнан вальэгым. Гымнинэт ытлыгын ынкъам ытльа тэленъеп гэвъилинэт. Рыпэт-ым гымнан ытри таӈгэмо микынти.
ээккэӄэе тэгнинъэйвынин Ейвэлӄэй. Ивнин:
―Эченур ынӈэ мэкына амӈылтэлка. Вайыӈката ӄытагэ омкыткоӄагъеквэ, чама митъэлыги ынкы пыӄаромкыткоӄай рэльуӈын. Ынӄоры ӄыечьаӈойӈыгыркэльатгэ. Ымыльо лилит ӄыйыръэтгынэт ечьаӈойӈа. Ынӄор-ым, ыныкит ӈэлвыл рэльуӈын, а’мын-ым, тумгэйгыт, лилит ӄытэвлягынат.
Ейвэлӄэе ивнин:
―Колё а’мын ивкэ ӈан э’птэ гыт мылгэнкоргаватыркынэгыт миӈкыри. Китаӄун-ым гымнан тэӈвытку мырэркылеӈгъэн гынин нинъэйвын.
Ейвэлӄэй эквэтгъи нинъэйвыплыткук. Авынтыляма умкыткуӄэй льунин, омкыткоӄагъеквэ нылеӄин. Ӄынвэрэвыр пыӄаромкоом льунин – колё а’мын мыгъечьаӈойӈыльын. Нылгигйинрэӄин ечьаӈойӈэты. Аны колё ечьаӈойӈыгыркэльатгъэ, лилит ӈалгыл тэнйыръэннинэт. Нэмэ эквэтгъи. Люур ӈэлвыл льунин нылгинымкыӄин, рыпэт эвытрыкыльин ӄаатагын. Эчги ӄаатагнык пыкиргъи, а’мын-ым лилит тэвлянэнат ымыльо. Аны колё ечьаӈойӈымкын гарэӈачален. Ӈэлвыл лымынӄо нырилининиръуӄин яраӈӄачагты. Ӄытлыги галгэръораръолен колё, галгэръораръочгатлен. Ынӄо чымӈы льунин гынонӄаак. Йылгыгыргыгэта нутэсӄык нъалянтоӄэн, ръырыӄык гинэплинэт гыткат. Лыгэнэвыр кытгынтыпэнрынэн, пыкиринэӈу кыплынэн кэӈунэӈэтэ. Люур чымӈачгын рэчгэттавнэн. Ынӄоры чымӈы эквэтгъи. Лыгэнэвыр ынкы яалятгъэ Ейвэлӄэй. Аны колё Ейвэлӄэе ӄаатагын нинэркычечьивыӄин, наӄам эвынӈэлвыл ечьаӈойӈа нынлеӄин яраӈӄачагты таӈамчаакаеты. Энмэч ынӄоры ы’ттъыёлӄор ярак ининигъи. Ӈэвысӄэт ӈытогъэ. Люур ӈэлвыл льунин. Ивнин ытлыгын ынкъам ытльа:
―Ӄыгит аны, ӈэлвыл мэӈӄокэн ининигъи, наӄам колё нымкыӄин.
Ивнин ытлыгэ ӈээкык:
―Вынэ амъатав ӈанӄо ныетын тэвиминӈымэйӈэтыльыӄэй.
Ярак рыпкирэннин ӈэлвыл. Ынӄо ӄытгъи ярагты Ейвэлӄэй. Нивын:
―Колё а’мын ынанкэн эвын гынан выткъум лымӈэ ӈэлвыл рыпкирэтын, алымыӈ таӈымыльорык мурык рэмкэ галвавлен рэтык.
Нивын Ейвэлӄэй:
―Вынэ амъатав ӈэлвыл ӄыныпкирэтгын - ӄыгрыткутык, лыгэн тэгъеӈу лынъё ӄэймитгыткы.
Гырыткугъэт ытри ӈэвысӄэт. Нивынэт:
―А’мын-ым эвыр рэтэӈӄэмиплыткунтык, торыкагты опопыӈ ӄырагтытык. Энмэч ӈэлвыл ӄычвигыткы гынунэтэ ынкъам чымӄык мурык ӄыпэлягыткы.
Колё Ейвэлӄэй амкоргава рыпэт нымэрэнтоӄэн.
―Чама чымӄык ымыӈ яраӈы ӄынэквэтэквыткы.
Ӈэлвыл-ым нэчвигъэн ынкъам эвыр яраӈы. Ынӄор-ым ялгытгъат ытри ӈэвысӄэт. Ейвэлӄэе мууӈынрыльу лыгнин Айъояӈавиӈын (ынӄэн ӈэвысӄэт элергыпы Лаврентия). Ӄаачыко-ым нинэнтыӄин Вагыргэн- Тэнантомгынэн ӈээкык. Колё ытлён нытаӈпэраӄэн ынкъам чама ытръэчтэгын нылгиныгтиӈӄин. Муульыт пыкиргъэт ынкъам лыгэнэвыр накылгыпэнрынат. Эчги ымыльо ӄаат навъятынат, ӄутырык Ейвэлӄэй ынкъам Айъояӈавиӈын тэнӈу нылгыӄин. Нивӄинэт:
―Ӄыгитъэм аны ынык юргыкин ӈэвъэн а’м лыгъаткэӈчыӈын, агтэӈкыльиӈын.
Ейвэлӄэе ивнинэт:
―А’мын вынэ итык-ым турыккинэк гэӈэвысӄэтынӈэйгым, эвнэтэнӈыткукэ ӄитыркынитык.
Ейвэл каарагты ӄытгъи. Каарачыко вальын Вагыргэн ӈээкык, ынин ӈэвъэн, ивнин:
―Китаӄун а’тав ӄъурэкви, ымыльорык ы’нгитэгыт.
Ыныкит у’рэквъи Вагыргэн ӈээкык, колё аны рэмкын ӄытлыги каарак ӄлявылтэ эмгиинрэну нъэлгъэт, лыгэн уунъыгйинрэтэ ӄынур нитӄинэт, миӈкри колё ӈэвысӄэт нытаӈпэраӄэн чама ныгтиӈӄин. Тараӈыплыткок ынраӄ-ым нараӈавоӈыӈӈогъан Ейвэлӄэй. Ӄынвэр нивын Ейвэлӄэй:
― Ик! Ынраӄ-ым вай рэмкык рээн ӄырачвыӈыркын.
Ейвэлӄэй наӄам-ым таӈванэван найылгавын рачвыӈынвэты, миӈкыри ынан лыги - ымыльо ынык эмпаӈ вальыт. Ӈэвъэн ивнин:
―Ыныкит эвыр мытрарачвыӈакватгъа, ик а’тав ярар кынмэк ӄынолятгын.
Ӄынвэр-ым рэмкын ӈан рачвыӈакватгъэ, гэлгийӄунтэтлинэт рачвыӈыльыт. Ӈоонко-ым палӄынтатынвык янотыльын нывилгъи ынкъам эвыр ӄутти рынвиленнинэт. Ымыльо вэнвывэтгавйыръатгъат амранмыӈа Ейвэлӄэй. Наӄам Ейвэлӄэй ынанъяалеӈӄач нылеӄин. Ынӄоры, ыныкит ытлён пыкиргъи, нэпиричитын ымыльорык. Лыгэнэвыр Ейвэлӄэй валята нэчвиткуйвыгъэн. Ынӄор иквъэт:
―А’мын-ым лыгэн энъыянва ӈэвысӄэт, Ейвэлӄэйын ӈэвъэн, ныпиринин ынкъам лыгэнэвыр ынан ӈэвъэну нылгынин.
Рэмкын-ым ӄръачетгъэ таӈамӈавысӄатэты. Рачвыӈыльымкиӈын эвын пыкиргъэт, люур эвын ынӄэн Ейвэлӄэй нильуткуӄин ярак. Таӈымпыннава-ым гитлинэт ымыльо ынӄэнат рачвыӈыльыт. Ӈаквэтгаватыльын-ым чама янотыльын э’рыкут эмтэнӈу гэпкитчыӄивлин. Нэмэ рэмкын винвумэкэтгъи, ынраӄ-ым иквъэт:
―Эргатык-ым рэмкын нъытвыльэтын ынкъам ынкы ынӈатал мынтаӈынмыгъан.
Эргатык кыевкы найъогъан Ейвэлӄэй, нивын:
―Ик! А’тав рэмкын ынръам нъытвыльэтын. Йъарат вай уйӈэ этэкичгыкэ мытынъэлыркын.
Ейвэлӄэй лыгэнэвыр гагчыръогъэ. Лыгэнэвыр ивнинэт:
―Ик, вынэ лыгэн мынъытвыльэнмык.
Ӈэвъэн нэмэ ивнин:
―Ярар лымӈэ кынмэк ранолянӈын. А’тавлыгэн ӄырымэвын ы’нынмыгым.
Эквэтгъэт ынӄо ы’твыльыт ӈоонӄогты. Гынунык нэмэ лыгэн нэпиричитын, валята нэчвиткуйвыгъэн, аӈӄагты амманаӈ нэнинтыткуйвыгъэн. Лыгэн-ым колё нылгэкоргавӄэнат. Нивӄинэт:
―Ынӈатал-ым игыр мыттаӈынмыгъан. Эӄылпэ мынрагтымык.
Ы’твыльыт ӈыпэгъэт. Ы’твыйпэплыткук лыгэнэвыр ярагты кытгынтатгъат. Эвын ынӄэн нэмэ Ейвэлӄэй ярак нильуткуӄин. Нэмэ умэкэтгъэт.
―Этъопэл вынэ энмыӈаеты мынпиӈкучитчыӄивмык. Лыгэвыр Ейвэлӄэй нэмэ валёмгъэ. Эквэтгъэт. Энмыӈайык пыкирык нупынъылигъэн, аӈӄак нэнпылӄэвын. Эӄылпэ ынӄо ярагты гагчыръогъат. Нивӄинэт:
―Ынӈатал игыт-ым мыттаӈынмыгъан.
Ярак пыкиргъэт. Уйӈэ аярарвыргыргыка. Нивӄинэт:
―Ик, вэлерӄун мытынмыгъан. Ӈэвысӄэт тэӈэмрытэрмэчьыӈэвэ мытрэнтыӈын.
Рэсӄиквъэт, ёроӈы натытлёпгъан. Эвын Ейвэлӄэй ынӄэн кынмэк нывытрытваӄэн. Ынраӄ-ым нивын:
―Китаӄун гынуннутэкин ы’ттъыӄэй гынан ӄыгтыгын.
Нэмэ лыгэнэвыр валёмгъэ. Ейвэлӄэй эквэтгъи. Авынтыляма омӄачгын льунин. О’ралыганлегты нывакъотваӄэн. Чамэтанэн. Лыгэпкэрыӈӈок пэнрынэн. Лыгэнэвыр илгэтысӄыченнин умӄы. Омӄачгын эмчеӈыттэтэ-ым ынръам гэръилесӄычетлин ынкъам галгэнкытгынтыльавлен. Ейвэлӄэе ӄынвэр-ым рилгыпэннин омӄачгын. Левыт чывинин. Ярак-ым тытлык ръылинин. Ивнинэт:
―Вай-ым ы’ттъын тургин, рэтийгут рытъё, тырэтын.
Нэмэ нивын:
―Ынраӄ-ым эргатык нэмэ гынуннутэкин ынпыӈэвӄэй гынан ӄыгтыгын.
Нэмэ валёмгъэ Ейвэлӄэй. Ӄынвэр гавэчатыӈӈолен ынин ӈэвъэн. Ӈэвъэн ивнин:
―Ынанъаёк пэтле трэетгъэ.
Ынӄор-ым Ейвэлӄэе ивнин ӈэвъэн:
―Опопы мыгтыгъан. Эвын вай ынӈин нэрэнтыркынигым.
Эквэтгъи. Тылянвык ыннанмытлыӈэн ылваӄор льунин. Лыгэнэвыр ымыльо тымнэнат, ымыльо ынӄэнат имтининэт. Лыгавынтыляма ярайӈын льунин. Энмэч ӈэнри ӄытгъи. Эвын ярачыко ныгнильэтыльэтӄин о’равэтльан. Ынӄо Ейвэлӄэе ӄэюуӄэйын рилӄырил рэрэннин рыногыргэпы. Люур о’равэтльан кынильэтыльын иквъи:
―Вынэ ӄэйыӄын.
Ӄытлыги ытлён кэльэнпыӈэв. Ейвэлӄэе гитэнин нэнэнэӄэй ынин. Эвын нылгэтэргыръоӄэн. Нэмэ ынръам чымӈарэлӄырэл рэрэннин чыногыргэпы. Панэна атэргыпаакыльэн. Ынпыӈэвӄэй нивӄин:
―Ивкэ аны вэты.
Ӄынвэр ӄол аймак рэрэннин.
―Вэты ивкэ аны ӄэйыӄын.
Ӄынвэр чымӈаймак рэрэннин. Ынкы вытку авъеткынка нъэлгъи нэнэны ынкъам эвыр кэльэнпыӈэвӄэй. Ынӄо Ейвэлӄэе ивнин:
―Ик, рээн-ым вай колё вэлерӈан гыт тыгтыгыт.
Лыгэнэвыр кэльэнпыӈэвӄэй валёмгъэ. Ынӄо ӈан эквэтгъэт. Авынтыляма кэльэнпыӈэвӄэй ынръам гынтэквъи. Нэнапэнрыӄэн Ейвэлӄэе - йъок нэналвавӄэн. Эчги нэнайъоӈӈоӄэн, ынраӄ-ым эвыр ымыӈ нотасӄычыкоеквэ ынӄо ныпинтыӄэтӄин чекыяайпы. Ярак пыкэрыӈӈок пэчасӄэвнэн Ейвэлӄэй. Ынӄоры Ейвэлӄэе ивнин:
―Вынэ ӄэнъатчагэ.
Кэльэнпыӈэвӄэе эвыр а’тчанэн. Ейвэлӄэе эвын рыпкирэннин кэльэнпыӈэвӄэй ыныкы тармачьыӈыльэты, ивнинэт:
―Ӈотыӈ-ым тургин тэгъеӈу лынъё тыныпкирэтын.
Эчги нэльугъэн кэльэнпыӈэвӄэй - лыгэнэвыр гынтэквъэт. Ынӄо нэмэ ӄытгъи ырыкагты кэльэнпыӈэвӄэй. (Наӄам Ейвэлӄэйын ӈэвъэн ынкы нытараӈӄэн. Энмэч пылвынтыярайӈын ынан гэплыткулин). Кэльэнпыӈэвӄэй рэсӄиквъи тармачьыӈыльэты. Колё лыгэн ытри нэнанваӈэйпыръовӄэнат, нэмчойпыткольатӄэн ӄынур лыгэн. Нинивӄинэт Ейвэлӄэе:
―Мытив-ым торгынан ӈотӄэн тэгъеӈу нинэлгытури? Наӄам ӄырымэн тымӈэнпыӈавӄай.
Ӄынвэр ымыльо кунинэт Кэльэнпыӈэвӄэе. Эчги кунинэт, ынраӄ Яйвалӄайына ӄытгъи кэльэнпыӈэвӄэй, пынлёӈӈогъэ:
―Э’ми ытлён вай тытыл?
Ейвэлӄэйин ӈэвъэнэ ивнин:
―Вынэ вай-ым ӈотӄэн, яв-яв, тытытлёпыркынэгыт ынанъаёк, эченур ынӈэ гым инэнинъэйвыкэ, Вагыргэгым ӈээккэйгым.
Ынӄо тытлёмнэн кэльэнпыӈэвӄэй. Эчги ӈан левыт гынунэтэ ръылинин тытлык, лыгэнэвыр-ым тытыл рывиривнин. Люур чоттагнэты эчгэтатгъэ левыт. Ынӄо-ым кэльэнпыӈэвӄэй тымнэн. Ытръэч лымӈыл.