Folk Tales

Ытри чавчывак гэӈэвынъюлинэт. Наӄам ыннэн ӈэвысӄэт кынмал ныӈэвынъюӄин. Ӄынвэр ӄол итгъэт ялгытгъат. Нивын валвиӈын:

ətri sawsəwak ɣæŋæwənʔulinæt. naqam ənnæn ŋæwəsqæt kənmal nəŋæwənʔuqin. qənwær qol itɣʔæt jalɣətɣʔat. niwən walwiŋən:

―Ик, китъам гыт ӄъыттъыёчантагэ, ынкъам вэтыӄун гынан

―ik, kitʔam ɣət qʔəttʔəjosantaɣæ, ənkʔam wætəqun ɣənan

равэвынвылӄыл ӄымитъэльугын. Гыныкэгйит лыгэн-ым вай мытрэмгутылегъэ.

rawæwənwəlqəl qəmitʔælʔuɣən. ɣənəkæɣjit ləɣæn-əm waj mətræmɣutəleɣʔæ.

Валвиӈын ы’ттъыёчантагъэ. Ынан-ым ралӄаӈын льунин, нымнымин торпэляё. Энмэч ынкы пичевнэквъи талямчеэръыткок чама эмыраӄымчеэръыткок. Валвиӈын эвыӈӈогъэ:

walwiŋən ə’ttʔəjosantaɣʔæ. ənan-əm ralqaŋən lʔunin, nəmnəmin torpælao. ænmæs ənkə pisewnækwʔi talamseærʔətkok sama æməraqəmseærʔətkok. walwiŋən æwəŋŋoɣʔæ:

―А’мын виин вай а’тчама гым мымчеэръоткоркын.

―a’mən wiin waj a’tsama ɣəm məmseærʔotkorkən.

Муульыт ининигъэт, лыгэнэвыр валвиӈыгъет нытасӄэвӄэнат. Пыкиргъэт муульыт валвиӈык, матальа валвиӈын пынлёнэн:

muulʔət ininiɣʔæt, ləɣænæwər walwiŋəɣʔet nətasqæwqænat. pəkirɣʔæt muulʔət walwiŋək, matalʔa walwiŋən pənlonæn:

―Мэӈка ӈот мытрэлегъэ?

―mæŋka ŋot mətræleɣʔæ?

Валвиӈа ивнин:

walwiŋa iwnin:

―А’мын вынэ вэчьым этъопэл ӈотка, наӄам вай митъэ-ым ралӄаӈын гымнан тытэйкыгъэн, тынэлетвэтгъэн.

―a’mən wənæ wæsʔəm ætʔopæl ŋotka, naqam waj mitʔæ-əm ralqaŋən ɣəmnan tətæjkəɣʔæn, tənæletwætɣʔæn.

Ынӄо матальын ӄытгъи валвиӈэты. Эвын ынӄэн ытръэч ралӄаӈынвык нымчеэръоткоӄэн. Уйӈэ чымче авээнвыкыльэн. Ытръэч матальын эмчимгъутэ иквъи:

ənqo matalʔən qətɣʔi walwiŋætə. æwən ənqæn ətrʔæs ralqaŋənwək nəmseærʔotkoqæn. ujŋæ səmse awæænwəkəlʔæn. ətrʔæs matalʔən æmsimɣʔutæ ikwʔi:

―А’мын вынэ ӈотӄэн ӄлявыл мэлӄырым гымык нытвагъан.

―a’mən wənæ ŋotqæn qlawəl mælqərəm ɣəmək nətwaɣʔan.

Энмэч матальын моогты ӄытгъи. Ивнинэт муульут:

ænmæs matalʔən mooɣtə qətɣʔi. iwninæt muulʔut:

―Вынэ кита ынраӄ пчеӄалгын ӄаагтатыльын эӄылпэ вай–ым гымыкагты ӄъэйӈэквыткы.

―wənæ kita ənraq pseqalɣən qaaɣtatəlʔən æqəlpæ waj–əm ɣəməkaɣtə qʔæjŋækwətkə.

Нъэйӈэвын пчеӄалгын, нивын:

nʔæjŋæwən pseqalɣən, niwən:

―Энмэн эӄылпэ матальэты ӄылӄытги.

―ænmæn æqəlpæ matalʔætə qəlqətɣi.

Лыгэнэвыр пчеӄалгын кытгынтатгъэ ы’ттъыёлмоогты. Матальа лыгэн эвыр ивнин:

ləɣænæwər pseqalɣən kətɣəntatɣʔæ ə’ttʔəjolmooɣtə. matalʔa ləɣæn æwər iwnin:

―Вынэ гынраӄ китаӄун ӄыралӄаӈынвыгэлегэ, наӄам итык-ым валвиӈын галвавлен, энмэч ытлён пэтыралӄаӈынвык нымчеэръоткоӄэн.

―wənæ ɣənraq kitaqun qəralqaŋənwəɣæleɣæ, naqam itək-əm walwiŋən ɣalwawlen, ænmæs ətlon pætəralqaŋənwək nəmseærʔotkoqæn.

Пчеӄалгын лыгэнэвыр кытгынтакватгъэ, нывинвыӄитпыльэтӄин тыляма, нивӄин:

pseqalɣən ləɣænæwər kətɣəntakwatɣʔæ, nəwinwəqitpəlʔætqin təlama, niwqin:

―Колё ивкэ гымнан нытэӈӄин ралӄаӈынвылӄыл мыльуркын, ынкъам ӄымэл-ым вэчьым ӈан ӈэвысӄэт тъыпиригъэн.

―kolo iwkæ ɣəmnan nətæŋqin ralqaŋənwəlqəl məlʔurkən, ənkʔam qəmæl-əm wæsʔəm ŋan ŋæwəsqæt tʔəpiriɣʔæn.

Пчиӄэтэ ваамъергыер эӄылпэ льунин, танрыратысӄыльын чама колё гаватаплен, ымыӈ чама колё лыгимыкуунъыльын. Ваамъергыер ныркывӄэн, тэӈуйӈэ апэтыраӈкыльэн. Муульыт пчиӄэгйит тагъат. Пыкэрыӈӈок пчиӄэк матальа йъонэн. Ивнин пчеӄалгын:

psiqætæ waamʔerɣəjer æqəlpæ lʔunin, tanrəratəsqəlʔən sama kolo ɣawataplen, əməŋsama kolo ləɣiməkuunʔəlʔən. waamʔerɣəjer nərkəwqæn, tæŋujŋæ apætəraŋkəlʔæn. muulʔət psiqæɣjit taɣʔat. pəkærəŋŋok psiqæk matalʔa jʔonæn. iwnin pseqalɣən:

―Мэӈкаӈ мытрэлегъэ ?

―mæŋkaŋ mətræleɣʔæ ?

Пчиӄэтэ матальын ивнин:

psiqætæ matalʔən iwnin:

―Лыгэн ӈоткаӈ. Энмэч гымнан муульыт мыгтынат. Ӈутку гыт ӄъатчагэ.

―ləɣæn ŋotkaŋ. ænmæs ɣəmnan muulʔət məɣtənat. ŋutku ɣət qʔatsaɣæ.

Матальын а’тчама нычейвыткуткуӄин. Колё ныгйинрэӄин авээнвэты чама ымыӈ нуунъыгйинрэӄин. Эмчимгъутэ нивӄин:

matalʔən a’tsama nəsejwətkutkuqin. kolo nəɣjinræqin awæænwætə sama əməŋ nuunʔəɣjinræqin. æmsimɣʔutæ niwqin:

―Этъопэл гымык мэчынкы ратвагъа пчеӄалгын.

―ætʔopæl ɣəmək mæsənkə ratwaɣʔa pseqalɣən.

Муульыт рэвиквъэт ваамъергык, ынкы кылгытвэтгъэт. Рэмкын, лыгэнэвыр кылгытвэтинэӈу, уунъык нъэлгъи, ынпыначгын ымыӈ ӈээккэк рээн нуунъуӄин. Орвырэл тамгоӈэты нытваӄэн. Амынан пчеӄалгын нылгиӄитпыльэтӄин тараӈкы, ымыӈ ӄун амынан рэтэмэтгъи. Вытку рэтэмэтыплыткук рагтыгъат уунъульыт. Ынӈатал колё пчеӄалгын нанъяӄэн, амынан эрмэмигчирэтыльын. Эргатык-ым кыевык пчеӄалгын чекыяагты э’мэтэ уӈэлгъи. Матальа тыӈивынин. Ууркиплыткук туӈинэӈӈыгъи, ынӄоры ярагты эквэтгъи. Ярак ининигъи пчеӄалгын э’мэттылельын. Ачгыӈавынъётомга валвиӈа ягнанэн. Пыкиргъи валвиӈын, уӈинэӈ рэткаӈыӈонэн, пчиӄин а’матъё. А’матъёлгэпы нинэтиӈусӄы-четъюуӄин валвиӈа, тыляма рыпэт нэнанпэӄэтавӄэн пчеӄалгын. Пчиӄэ нинивӄин:

muulʔət ræwikwʔæt waamʔerɣək, ənkə kəlɣətwætɣʔæt. ræmkən, ləɣænæwər kəlɣətwætinæŋu, uunʔək nʔælɣʔi, ənpənasɣən əməŋŋæækkæk rææn nuunʔuqin. orwəræl tamɣoŋætə nətwaqæn. amənan pseqalɣən nəlɣiqitpəlʔætqin taraŋkə, əməŋqun amənan rætæmætɣʔi. wətku rætæmætəplətkuk raɣtəɣʔat uunʔulʔət. ənŋatal kolo pseqalɣən nanʔaqæn, amənan ærmæmiɣsirætəlʔən. ærɣatək-əm kəjewək pseqalɣən sekəjaaɣtə æ’mætæ uŋælɣʔi. matalʔa təŋiwənin. uurkiplətkuk tuŋinæŋŋəɣʔi, ənqorə jaraɣtə ækwætɣʔi. jarak ininiɣʔi pseqalɣən æ’mættəlelʔən. asɣəŋawənʔotomɣa walwiŋa jaɣnanæn. pəkirɣʔi walwiŋən, uŋinæŋrætkaŋəŋonæn, psiqin a’matʔo. a’matʔolɣæpə ninætiŋusqə-setʔuuqin walwiŋa, təlama rəpæt nænanpæqætawqæn pseqalɣən. psiqæ niniwqin:

―Томыгмычвыӈ ынӈэ атвака, лыгэн имтитэ ӄуӈэлги.

―toməɣməswəŋ ənŋæ atwaka, ləɣæn imtitæ quŋælɣi.

Валвиӈа ивнин:

walwiŋa iwnin:

―Чит гымнин пыръёлӄыл умкуум гынан вэлчиин пыргъэн.

―sit ɣəmnin pərʔolqəl umkuum ɣənan wælsiin pərɣʔæn.

Наӄам пчиӄэтэ ганмылен пипиӄылгыӄэй, оӈэнаӈаткынык апаӄатлыӈ гэтритлин, йыкыргын-ым уттыӄэе гуппэнрычивлин ааӈкы. Пчиӄэтэ ивнин валвиӈын:

naqam psiqætæ ɣanməlen pipiqəlɣəqæj, oŋænaŋatkənək apaqatləŋɣætritlin, jəkərɣən-əm uttəqæje ɣuppænrəsiwlin aaŋkə. psiqætæ iwnin walwiŋən:

―Ивкэӄун гымнин уӈинэӈ ӄыгитэркын ынӈот вальын. Валвиӈа тэӈгитэнин. Люур льунин пипиӄылгыӄэй. Эмчеӈыттэтэ люур валвиӈын таӈвытры иргъи. Ӄутинэӈу ярагты гынтэквъи валвиӈын. Ынӄо ярак пыкиргъи. Эвын гэлгипэӈъивэтлин кытгынтырасӄэквъэ. Лыгэнэвыр ивнинэт:

―iwkæqun ɣəmnin uŋinæŋqəɣitærkən ənŋot walʔən. walwiŋa tæŋɣitænin. luur lʔunin pipiqəlɣəqæj. æmseŋəttætæ luur walwiŋən taŋwətrə irɣʔi. qutinæŋu jaraɣtə ɣəntækwʔi walwiŋən. ənqo jarak pəkirɣʔi. æwən ɣælɣipæŋʔiwætlin kətɣəntərasqækwʔæ. ləɣænæwər iwninæt:

―Эӄылпэ гым ӄэнанатчыӈатгытык, ытлён нанмыткоркынэмык вай пчиӄэтэ. Наӄам вынэ ынан оӈэнаӈаткынык нинэйӈэӄин ръэнут, мэлтэгинӈычьын.

―æqəlpæ ɣəm qænanatsəŋatɣətək, ətlon nanmətkorkənæmək waj psiqætæ. naqam wənæ ənan oŋænaŋatkənək ninæjŋæqin rʔænut, mæltæɣinŋəsʔən.

Лыгэнэвыр мытӄыпгычыкогты нэнъылигъэн. Пчеӄалгын-ым уӈэтльэн пыкиргъи. Нэльугъэн пипиӄылгыӄэй оӈэнаӈаткынык вальын. Чаёӈӈок валвиӈын нагтогъан, эвын тэӈэммытӄу гэнъэтлин. Турпинтыӄэтэ, ыныкит пчеӄалгын льунин, лыгэнэвыр валвиӈын ы’ръувъигъи. Ынӄо-ым пчиӄэтэ лыгигытиӈӈэвысӄэт пиринин. Ытръэч.

ləɣænæwər mətqəpɣəsəkoɣtə nænʔəliɣʔæn. pseqalɣən-əm uŋætlʔæn pəkirɣʔi. nælʔuɣʔæn pipiqəlɣəqæj oŋænaŋatkənək walʔən. sajoŋŋok walwiŋən naɣtoɣʔan, æwən tæŋæmmətqu ɣænʔætlin. turpintəqætæ, ənəkit pseqalɣən lʔunin, ləɣænæwər walwiŋən ə’rʔuwʔiɣʔi. ənqo-əm psiqætæ ləɣiɣətiŋŋæwəsqæt pirinin. ətrʔæs.