民話資料

Ганымытваленат Льурэк амӈыроотыргарэ йичьэмрэтти.

ɣanəmətwalenat lʔuræk amŋərootərɣaræ jisʔæmrætti.

-

Eight brothers lived in Lorino.

Ынанын- пычьын Эйпэӈэӈ ынкъам ынанӈэнчьан ытленъюӄэй, итык гэгыттэпэвлин, ытръэч ы’твыткук э’нӄу нылгыӄин.

ənanən- pəsʔən æjpæŋæŋ ənkʔam ənanŋænsʔan ətlenʔuqæj, itək ɣæɣəttæpæwlin, ətrʔæs ə’twətkuk æ’nqu nəlɣəqin.

-

The elder brother’s name was Eypenen; the younger brother, although little, was smart and bright.

ӄэйвэ нымӈылёӄэн, вэнлыги нинивӄин Эйпэӈэӈынэ:

k’æjwæ nəmŋəloqæn, wænləɣi niniwqin æjpæŋæŋənæ:

-

The brothers didn’t take him hunting. Eypenen consoled him:

― Еп ныппылюйгыт, ынан яврэна.

― jep nəppəlujɣət, ənan jawræna.

-

― You are still little. Next year we’ll take you for sure.

Киткит ӄымэйӈэтги.

kitkit qəmæjŋætɣi.

-

You have to grow up a little.

Наӄам йичьэмрэт колё ныръэвуӄин.

naqam jisʔæmræt kolo nərʔæwuqin.

-

The brothers were lucky hunters; they got a lot of sea animals.

Энмэч гаӄэтыръоӈӈолен.

ænmæs ɣaqætərʔoŋŋolen.

-

Autumn came.

Чымчыльа ытленъютэ Эйпэӈэӈ ивнин:

səmsəlʔa ətlenʔutæ æjpæŋæŋ iwnin:

-

One of the middle brothers asked Eypenen:

―Кытъатке, еп элек варкын.

―kətʔatke, jep ælek warkən.

-

― Since the sea is not frozen yet, and the weather is still fine, we’d like to go hunting one more time.

Малмалмачы ӄунэче мынъытвыткумык.

malmalmasə qunæse mənʔətwətkumək.

-

You may stay at home.

Ынан гыт ӄыпэлятгэ.

ənan ɣət qəpælatɣæ.

-

Don’t worry, we can go by ourselves.

Чама вэнъымгынан.

sama wænʔəmɣənan.

-

The middle brother was very strong.

А’ӄапагчеӈатыӈ нъэлгъи:

a’qapaɣseŋatəŋ nʔælɣʔi:

-

Eypenen said to the brothers:

мэчынкы мури мытаройвавмык.

mæsənkə muri mətarojwawmək.

-

― I don’t think we need more meat.

Наӄам ынӄэн ынинэльын колё нэрмэӄин.

naqam ənqæn əninælʔən kolo nærmæqin.

-

We won’t starve this winter; we’ve put up a good supply of meat and gotten enough whales.

Эйпэӈэӈынэ ивнинэт йичьэмрэтти:

æjpæŋæŋənæ iwninæt jisʔæmrætti:

-

But the brothers still insisted even though Eypenen was inflexible.

―Вынэ, вэчьым, мэчынкы.

―wənæ, wæsʔəm, mæsənkə.

-

Seeing how persistent the elder brother was, the younger brothers felt even more passionate, so Eypenen had to give ground:

ӄырым льэлеӈит мынгытъэнмык:

k’ərəm lʔæleŋit mənɣətʔænmək:

-

― Only don’t go too far.

мэчынкы мыттэтэкичгыӈмык.

mæsənkə məttætækisɣəŋmək.

-

Eypenen agreed to stay at home.

Чама мэчынкы ръэв мытынмын.

sama mæsənkə rʔæw mətənmən.

-

The younger brother started to cry, asking Eypenen to take him to the sea.

Вэнлыги йичьэмрэтэ нантъэвычьавыӈон ынинэльын, ӄэйвэ чит Эйпэӈэӈ нъараӄатӄэн, нынъотавыткоӄэн, вэнлыги йичьэмрэт нытъивыльэтӄин.

wænləɣi jisʔæmrætæ nantʔæwəsʔawəŋon əninælʔən, qæjwæ sit æjpæŋæŋ nʔaraqatqæn, nənʔotawətkoqæn, wænləɣi jisʔæmræt nətʔiwəlʔætqin.

-

Of course, Eypenen felt sorry for him and let him go.

ӄынвэр Эйпэӈэӈ вэтгыльатгъэ.

k’ənwær æjpæŋæŋ wætɣəlʔatɣʔæ.

-

So they went hunting.

Ивнинэт:

iwninæt:

-

Finally, they saw a whale.

― Эченур унмык эйӄунтэткэ.

― æsenur unmək æjquntætkæ.

-

They harpooned it but couldn’t get it to come closer.

Ытлён-ым пэлятгъэ.

ətlon-əm pælatɣʔæ.

-

The whale was swimming out into the open sea, putting up a fight and making big waves.

Ытръэч ынанӈэнчьан ытленъюӄэй рыпэт нытэргатӄэн ралымӈэнаӈкы.

ətrʔæs ənanŋænsʔan ətlenʔuqæj rəpæt nətærɣatqæn raləmŋænaŋkə.

-

Being engaged in hunting, they found themselves far out in the sea.

ӄынвэр-ым Эйпэӈэӈынэ ымы ейвэчу рытчынин ынкъам рытрилнин ы’твытконво.

k’ənwær-əm æjpæŋæŋənæ əmə jejwæsu rətsənin ənkʔam rətrilnin ə’twətkonwo.

-

The south wind blew.

А’мын-ым элкыгъэт.

a’mən-əm ælkəɣʔæt.

-

The middle brother started to worry and said:

ӄынвэр ръэвльугъэт.

k’ənwær rʔæwlʔuɣʔæt.

-

― We don’t need the whale.

Ынӄэн ръэв нэтэгрын, ытръэч рэймэвкы нылвавӄэн.

ənqæn rʔæw nætæɣrən, ətrʔæs ræjmæwkə nəlwawqæn.

-

Look, it’s storming; let’s return to the shore.

ӈэвэӄ пэвраӈӈок ничгыйиквиӄин, эвыр ныпиврэӄин раймавчычама, колё нуткучитӄин ы’пъэ.

ŋæwæq pæwraŋŋok nisɣəjikwiqin, æwər nəpiwræqin rajmawsəsama, kolo nutkusitqin ə’pʔæ.

-

The helmsman replied:

Нылвавӄэн рэймэвкы, наӄам ръэв лыгэн гынонэты ныгынтэвӄин, мальатав нынэймэвӄин ичгыйиквитэ.

nəlwawqæn ræjmæwkə, naqam rʔæw ləɣæn ɣənonætə nəɣəntæwqin, malʔataw nənæjmæwqin isɣəjikwitæ.

-

― Eypenen will be dissatisfied.

Откоченма ы’пъэ, рыпэт мимыл нинэнэйычгиръувӄин.

otkosenma ə’pʔæ, rəpæt miməl ninænæjəsɣirʔuwqin.

-

Let’s finish getting the whale.

Гынмылкинэк гынунэтгъэт.

ɣənməlkinæk ɣənunætɣʔæt.

-

What are we going to say when we come back?

Кытыйгыръогъэ амноӈгыпы.

kətəjɣərʔoɣʔæ amnoŋɣəpə.

-

But the whale kept going farther out into the open sea and wouldn’t let them get near.

ӄынвэр ынпычьэ ивнин ытлеӈи:

k’ənwær ənpəsʔæ iwnin ətleŋi:

-

The wind got stronger.

―Вынэ раӄылӄыл ръэв опопы.

―wənæ raqəlqəl rʔæw opopə.

-

The hunters had to leave the whale and go toward shore.

А’рэлгын ӄычвигын, мынэмнуӈэнмык, э’тки вай кытыйгыръоркын.

a’rælɣən qəswiɣən, mənæmnuŋænmək, æ’tki waj kətəjɣərʔorkən.

-

Although they tried to row as hard as possible, they were tossed out further into the open sea.

Ръэрильэ ивнин:

rʔærilʔæ iwnin:

-

The younger brother, being afraid, started to cry.

―Вынэ ынинэльэ Эйпэӈэӈыӈэ нэръэйӈэльэнмык, а’тав мынрэӄэтвыӈын, ӄэлюӄ-ым уйӈэ вак, рэӄын мытривӈын пыкирык.

―wənæ əninælʔæ æjpæŋæŋəŋæ nærʔæjŋælʔænmək, a’taw mənræqætwəŋən, qæluq-əm ujŋæ wak, ræqən mətriwŋən pəkirək.

-

The night came, and in the morning, they sighted land.

Ръэв лыгэн гынонэты ныгынтэвӄин, рэймэвкы нылвавӄэн.

rʔæw ləɣæn ɣənonætə nəɣəntæwqin, ræjmæwkə nəlwawqæn.

-

The younger brother exclaimed:

ӄынвэр кытыйгыръогъэ.

k’ənwær kətəjɣərʔoɣʔæ.

-

― Look, it’s land!?

Ръэрильэ опопы чывинин а’рэлгын, ынӄо о’рамноӈэты эквэтгъэт.

rʔærilʔæ opopə səwinin a’rælɣən, ənqo o’ramnoŋætə ækwætɣʔæt.

-

― Yes, it’s land, but not ours.

ӈэвэӄ колё нытэвыльатӄэнат, э’чгынрээн ытленъюӄэй нытэргатӄэн, ытръэч миӈкри нитынэт:

ŋæwæq kolo nətæwəlʔatqænat, æ’sɣənrææn ətlenʔuqæj nətærɣatqæn, ətrʔæs miŋkri nitənæt:

-

We have been washed away somewhere.

лыгэн гынонэты нынлыплятӄэнат.

ləɣæn ɣənonætə nənləplatqænat.

-

What shall we do?

ӄынвэр ныкиръугъи, эвыр эргыръочычагъэ.

k’ənwær nəkirʔuɣʔi, æwər ærɣərʔosəsaɣʔæ.

-

I kept telling you we had to leave the whale.

Люур нутэнут вытрэтгъи.

luur nutænut wətrætɣʔi.

-

We have been washed away to another land, – said the middle brother.

Ытленъюӄэе ивнин ыргин ынинэльын:

ətlenʔuqæje iwnin ərɣin əninælʔən:

-

― I don’t care about us, but I feel sorry for our younger brother...And now let’s moor ashore quickly and hide our canoe.

― ӄыгитэ вай, нутэнут!

― k’əɣitæ waj, nutænut!

-

Having moored to the shore, they hid the canoe in the rocks.

― Ии, итык ынӄэн нутэнут, ытръэч вэчьым ӄырымэн мургин, мэӈко вай наноманмык.

― ii, itək ənqæn nutænut, ətrʔæs wæsʔəm qərəmæn murɣin, mæŋko waj nanomanmək.

-

The middle brother said:

Како!

kako!

-

― Wait here, and I’ll go over to that hill to see what’s going on there.

А’мын авалёмкыльыторэ, ӈэвэӄ гынмыеп тивтык:

a’mən awalomkəlʔətoræ, ŋæwæq ɣənməjep tiwtək:

-

He left.

“ӄычвигыткы а’рэчгын”.

“k’əswiɣətkə a’ræsɣən”.

-

As soon as he climbed the hill, he saw below a huge camp with a big yaranga in the middle of it.

Вай тумыгнутэк наноманмык.

waj tuməɣnutæk nanomanmək.

-

The people were dancing and playing ball near this yaranga.

А’мын ытленъюӄэй яйвачгыргын, мури итык мачморгынан.

a’mən ətlenʔuqæj jajwasɣərɣən, muri itək masmorɣənan.

-

He observed it for a long time and then an old woman came out of a small yaranga.

Энмэч опопы эӄылпэ мынымпэмык ынкъам ы’твъэт мыныначгыӈатын, – ивнинэт йичьэмиттумгыт ынпычьэ.

ænmæs opopə æqəlpæ mənəmpæmək ənkʔam ə’twʔæt mənənasɣəŋatən, – iwninæt jisʔæmittumɣət ənpəsʔæ.

-

Having stood outside for a while, she entered the yaranga.

А’мын эӄылпэ ӈыпэгъэт, ы’твъэт энмык наначгыӈатын.

a’mən æqəlpæ ŋəpæɣʔæt, ə’twʔæt ænmək nanasɣəŋatən.

-

Only after she had disappeared, did the man return to his brothers.

Ынӄо ынанынэнальа йичьэмрэт ивнин:

ənqo ənanənænalʔa jisʔæmræt iwnin:

-

Having returned, he reported to them:

―Кита ӈутку ӄатчытваркынэтык, вайынрэ эквычьыӈаеты мыёпатык.

―kita ŋutku qatsətwarkənætək, wajənræ ækwəsʔəŋaetə məjopatək.

-

― We’ve been washed to the land of bad people, to Aygolyan!?

А’мын-ым ёпатгъэ.

a’mən-əm jopatɣʔæ.

-

I don’t see how we can survive.

Ыныкит тыттэтгъи эквыӈайыткынэты, льунин нымнымийӈын.

ənəkit təttætɣʔi ækwəŋajətkənætə, lʔunin nəmnəmijŋən.

-

There is a small yaranga at the very end of the camp.

Эмгынуннымык нытваӄэн ярачгын.

æmɣənunnəmək nətwaqæn jarasɣən.

-

We’ll go there at night.

Ынкы ярак ӄача ныграпчаӄэнат, чама рэмкын ныӄэплювичвэтӄин.

ənkə jarak qasa nəɣrapsaqænat, sama ræmkən nəqæpluwiswætqin.

-

An old woman lives there.

Ынкъам ынанчьомыткынык нымнымин яралыӈоӄай нытваӄэн.

ənkʔam ənansʔomətkənək nəmnəmin jaraləŋoqaj nətwaqæn.

-

It’s dangerous to go back; probably the weather is not going to get better.

Ынкы ытлён оралыляпыӈӈогъэ нымнымэты, ӄынвэр яралыӈоӄайгыпы ӈытогъэ ынпыӈэвӄэй.

ənkə ətlon oraləlapəŋŋoɣʔæ nəmnəmætə, qənwær jaraləŋoqajɣəpə ŋətoɣʔæ ənpəŋæwqæj.

-

We don’t have food, either.

Ынкы кытэ вэтчатвагъэ, ынӄоры рэгъи.

ənkə kətæ wætsatwaɣʔæ, ənqorə ræɣʔi.

-

Even though we can get by without food, the younger brother can’t live without food.

Ынкы вытку ӄлявыля йъонэнат ытленъют.

ənkə wətku qlawəla jʔonænat ətlenʔut.

-

May be we can get food in that yaranga.

Пыкирык ивнинэт:

pəkirək iwninæt:

-

When night came, they went to the small yaranga.

―Ытлён-ым э’ӄэнутэк наноманмык – Айгъоляк.

―ətlon-əm æ’qænutæk nanomanmək – ajɣʔolak.

-

They knocked quietly.

ӄырым мынъегтэлмык.

k’ərəm mənʔeɣtælmək.

-

After a while they heard:

А’тав ныкиръук мынъылӄынмык.

a’taw nəkirʔuk mənʔəlqənmək.

-

― Who is it?

Ынанчьомыткы- нык нымнымык варкын яраӄай.

ənansʔomətkə- nək nəmnəmək warkən jaraqaj.

-

The elder brother relied:

А’тав ынкэгйит мыныпкирмык.

a’taw ənkæɣjit mənəpkirmək.

-

― It’s us, [people] from the windless side.

Ынкы ынпыӈэвӄэй варкын, наӄам чамъам мытрэпэлӄынтэтгъэ:

ənkə ənpəŋæwqæj warkən, naqam samʔam mətræpælqəntætɣʔæ:

-

The sea has played a joke on us, on us seven brothers.

ӄырым юрэӄ нымэлетгъэн.

qərəm juræq nəmæletɣʔæn.

-

The worst thing is that a little boy is also with us.

ӄоныры чама уйӈэ атаӄъака.

k’onərə sama ujŋæ ataqʔaka.

-

― Enter.

Итык амморгынан мачморгынан, ӈутку мынъытвамык, ытръэч яйвачгыргын ытленъюӄэй:

itək ammorɣənan masmorɣənan, ŋutku mənʔətwamək, ətrʔæs jajwasɣərɣən ətlenʔuqæj:

-

Letting the brothers in, the old woman closed the entrance.

уйӈэ атаӄъака.

ujŋæ ataqʔaka.

-

After questioning them, she said:

Вэлер-ым ытлён юрэӄ ынӈэнрак нъымасӄамэтваркын.

wæler-əm ətlon juræq ənŋænrak nʔəmasqamætwarkən.

-

― A bad man lives in this camp; he is also very strong.

А’мын-ым эвыр ныкиръугъи, эквэтгъэт нымнымэты, пыкиргъэт яраӄайык.

a’mən-əm æwər nəkirʔuɣʔi, ækwætɣʔæt nəmnəmætə, pəkirɣʔæt jaraqajək.

-

He has destroyed my seven sons by putting them into a huge whale shoulder-blade.

Винвэ тытыл ынпычьэ кыпчытконэн.

winwæ tətəl ənpəsʔæ kəpsətkonæn.

-

While dying, they suffered terribly.

ӄээӄын вак пынлёгъат― Мэӈин?

k’ææqən wak pənloɣʔat― mæŋin?

-

You won’t be hungry:

Ынпычьэ татлыгнэн:

ənpəsʔæ tatləɣnæn:

-

I will fry on the fire walrus flippers left on the seashore, boil them, and hide them in the meat pit [for you].

―Вынэ мури, айвачнотакэнаморэ, аӈката рылявлевъёморэ, ӈэръамытлыӈморэ йичьэмрэтмури.

―wənæ muri, ajwasnotakænamoræ, aŋkata rəlawlewʔomoræ, ŋærʔamətləŋmoræ jisʔæmrætmuri.

-

You’ll hold out and then the good weather will come.

Вэлерӈот ӄол ӈинӄэй.

wælerŋot qol ŋinqæj.

-

But don’t show yourselves, otherwise it will be bad for you!?

― Вынэ а’тав ӄырэтык.

― wənæ a’taw qərætək.

-

They started to live that way.

Тытыл рывэнтэннин ынпыӈэвӄэе, рэплыткук тытыл эйпынин.

tətəl rəwæntænnin ənpəŋæwqæje, ræplətkuk tətəl æjpənin.

-

They were secretly engaged in different activities inside of the yaranga.

Ынӄоры пынлёплыткок ынпыӈэвӄэе ивнинэт:

ənqorə pənloplətkok ənpəŋæwqæje iwninæt:

-

It was still storming outside.

―Ылён ӈутиннымык варкын лыгъэткиӈ о’равэтльан, наӄам нэрмэӄин.

―əlon ŋutinnəmək warkən ləɣʔætkiŋ o’rawætlʔan, naqam nærmæqin.

-

The elder brother, Eypenen, fretted and couldn’t do anything.

Гымнин-ым амӈырооткэн кымиӈыт кунинэт ръавпарытъымык ёк, тэӈынтэвиминӈэтэ нэнанмыӄэнат.

ɣəmnin-əm amŋərootkæn kəmiŋət kuninæt rʔawparətʔəmək jok, tæŋəntæwiminŋætæ nænanməqænat.

-

Every day he went to the Lorino height and waited.

Итык мэчынкы ратваӈытык, гымнан рыркэн егыт пляёттэ аӈӄачормык нинэнэригым, ыпатыплыткок ывэрачыко нэнаёйгым.

itək mæsənkə ratwaŋətək, ɣəmnan rərkæn jeɣət plaottæ aŋqasormək ninænæriɣəm, əpatəplətkok əwærasəko nænaojɣəm.

-

Every day he saw a polar fox walking ahead.

Мэчынкы ратватык, юрэӄ чама рэмэлетгъэ.

mæsənkə ratwatək, juræq sama ræmæletɣʔæ.

-

The winter had already come.

Эченур эвытрыкэ ӄытваркынэтык, ыныкит нэрэльутык, ӄырым ӄыегтэлтык.

æsenur æwətrəkæ qətwarkənætək, ənəkit nærælʔutək, qərəm qəjeɣtæltək.

-

One day, waking up, the brothers noticed that the weather had turned good.

А’мын-ым ынкы ваӈӈогъат.

a’mən-əm ənkə waŋŋoɣʔat.

-

The entrance to the yaranga was covered with snow.

Винвэ ралкоӈӄачкэн яраӄай нымэчтэйкыткуӄин, колё ӄонпыӈ гаёа’тлен.

winwæ ralkoŋqaskæn jaraqaj nəmæstæjkətkuqin, kolo qonpəŋ ɣaoa’tlen.

-

One of the brothers suggested:

ӄынвэр пэӈатыӈӈогъэ, выялятыӈӈогъэ.

k’ənwær pæŋatəŋŋoɣʔæ, wəjalatəŋŋoɣʔæ.

-

“I’ll dig out the entrance.

Колё ыргин ынинэльын Эйпэӈэӈ рыпэт эмпэгчиӈэтэ ванэван ярак нырэӄыгъэн.

kolo ərɣin əninælʔən æjpæŋæŋ rəpæt æmpæɣsiŋætæ wanæwan jarak nəræqəɣʔæn.

-

” The old woman [said]:

Ытръэч ӄонпы льоратапӄаеквэ нылейвыӄин.

ətrʔæs qonpə lʔoratapqaekwæ nəlejwəqin.

-

“I’ll do it myself, otherwise they will see you.

Нъатчаӄэн.

nʔatsaqæn.

-

”He decided to dig it out anyway, hoping that no one would notice him.

ӄонпыӈ эмӄынчейвыткук ынык ы’ттъыёча пэнин рэӄокалгын льоё.

k’onpəŋ æmqənsejwətkuk ənək ə’ttʔəjosa pænin ræqokalɣən lʔojo.

-

He started to dig it out.

А’мын-ым ӄынвэр льалянръоӈӈогъэ.

a’mən-əm qənwær lʔalanrʔoŋŋoɣʔæ.

-

While finishing the job, he pulled his head outside for some unknown reasons and saw a girl wearing shabby clothes running by the yaranga.

ӄол итгъэт кыеквъэт йичьэмрэтти, эвын гэмэлетлин.

k’ol itɣʔæt kəjekwʔæt jisʔæmrætti, æwən ɣæmæletlin.

-

As soon as she saw him, she ran back.

Ынпыӈэв- ӄэйин тытыл гэниӈэлин.

ənpəŋæw- qæjin tətəl ɣæniŋælin.

-

The men said to the old woman:

ӄол йичьэмиттумгын иквъи:

k’ol jisʔæmittumɣən ikwʔi:

-

― Well, well!?

― Вынэ мывылпаткон.

― wənæ məwəlpatkon.

-

A girl wearing shabby clothes saw me and ran away.

Ынпыӈэвӄэе ивнин:

ənpəŋæwqæje iwnin:

-

― It’s a pity you didn’t listen to me!?

― Ынан гымнан, юрэӄ нэрэльугыт.

― ənan ɣəmnan, juræq nærælʔuɣət.

-

You were seen by the strong man’s maid.

Вэнлыги ынпыӈэвӄэй ивнин:

wænləɣi ənpəŋæwqæj iwnin:

-

That means that in the evening they’ll call on you as if to invite you to a party.

― Вынэ гымнан, ӄырым ы’нльугым.

― wənæ ɣəmnan, qərəm ə’nlʔuɣəm.

-

What can we do now?

А’мын-ым вылпаткоӈӈонэн.

a’mən-əm wəlpatkoŋŋonæn.

-

– said the old woman.

Эчги пылыткоӈӈок, рэӄу левыт рынтоӈаннэн тытлепы:

æsɣi pələtkoŋŋok, ræqu lewət rəntoŋannæn tətlepə:

-

The middle brother answered:

люур ӈээккэӄэй э’ӄэвиръыльын льунин, тытлык кавральын.

luur ŋæækkæqæj æ’qæwirʔəlʔən lʔunin, tətlək kawralʔən.

-

― Well, I am just sorry for our younger brother.

Эвыр ӈээккэӄэе льунин чытчыпытвальын ӄлявыл, лыгэн гаглыпалӄынтатгъэ.

æwər ŋæækkæqæje lʔunin sətsəpətwalʔən qlawəl, ləɣæn ɣaɣləpalqəntatɣʔæ.

-

Don’t worry about us; we should be worried about you instead.

Вылпаткольын алва тылегъи, ынпыӈэвӄэй ивнин:

wəlpatkolʔən alwa təleɣʔi, ənpəŋæwqæj iwnin:

-

Thanks for taking care of us so far.

― Како ръэӈээккэӄэе инэльугъи, наӄам э’ӄэвиръыльын.

― kako rʔæŋæækkæqæje inælʔuɣʔi, naqam æ’qæwirʔəlʔən.

-

In the evening they were called on and invited to the party.

―А’мын-ым тытэӈэт, како авалёмкыльэгыт!

―a’mən-əm tətæŋæt, kako awalomkəlʔæɣət!

-

A messenger said:

Ынӄэн нэльугыт эрмэчьин выёльа.

ənqæn nælʔuɣət ærmæsʔin wəjolʔa.

-

― Where are you, people from the south side?

Вай-ым этъоӄааӄын ӄол нарагтыӈын грапчанво, а’мын-ым тытэӈэт, – ивнин ынпыӈэвӄэе.

waj-əm ætʔoqaaqən qol naraɣtəŋən ɣrapsanwo, a’mən-əm tətæŋæt, – iwnin ənpəŋæwqæje.

-

Our master invites you to participate in dancing.

Ыргин ынинэльын иквъи:

ərɣin əninælʔən ikwʔi:

-

The middle brother answered:

―ӄэлюӄ-ым миӈкри, амынан ытръэч ытленъюӄэй.

―k’æluq-əm miŋkri, amənan ətrʔæs ətlenʔuqæj.

-

― We are here!?

Ынӈэ ынпыӈэвӄэйигыт итык эейвэчеткэ, йыӄӄэй гыт яйвачгыргэгыт, а’тавлыгэн ӈотка рылеткугъи.

ənŋæ ənpəŋæwqæjiɣət itək æjejwæsetkæ, jəqqæj ɣət jajwasɣərɣæɣət, a’tawləɣæn ŋotka rəletkuɣʔi.

-

We’ll come soon.

А’мын-ым ӄэглынангэт вулӄытвик энагтатгъат грапчанво.

a’mən-əm qæɣlənanɣæt wulqətwik ænaɣtatɣʔat ɣrapsanwo.

-

The brothers came to the strong man’s yaranga.

Энагтатыльын иквъи:

ænaɣtatəlʔən ikwʔi:

-

The yaranga was huge.

―Э’ми малайвачрамкын ӈотӄо ганомлен.

―æ’mi malajwasramkən ŋotqo ɣanomlen.

-

The walls were made of iron, with watch holes in them.

Этын грапчанво э’йӈэвыткуркын.

ætən ɣrapsanwo æ’jŋæwətkurkən.

-

The shoulder-blade of a blue whale with freshly clotted blood on it was at the entrance.

Ыргин ынинэльын иквъи:

ərɣin əninælʔən ikwʔi:

-

The hole had sharp edges and it was dark inside.

― А’м, ӈотӄэнаморэ, мытъетыркын.

― a’m, ŋotqænamoræ, mətʔetərkən.

-

It was in this shoulder-blade that the strong man put the losers.

А’мын-ым ӄытгъэт.

a’mən-əm qətɣʔæt.

-

He put them in upside-down, so that only a man’s skin was left in the hole.

Эвын эрмэчьин ярайӈын колё нымэйыӈӄин.

æwən ærmæsʔin jarajŋən kolo nəmæjəŋqin.

-

The people around were singing and dancing.

Наӄам рэнолгыт ымыльо пылвынтэн, ытръэч галыляпъёлгыӄагленат.

naqam rænolɣət əməlʔo pəlwəntæn, ətrʔæs ɣaləlapʔolɣəqaɣlenat.

-

The strong man was lying in the sleeping chamber wearing only summer pants.

Ынкъам тытлык ӄача ралкоӈӄач мэйӈыръэвин парытлыӈын, мэчичьу турмутлытӄыльу.

ənkʔam tətlək qasa ralkoŋqas mæjŋərʔæwin parətləŋən, mæsisʔu turmutlətqəlʔu.

-

When the guests came in the yaranga, the people stopped dancing.

Наӄам эрвынавэты вальын, лыгэн ӈэнри нывусӄэтӄин.

naqam ærwənawætə walʔən, ləɣæn ŋænri nəwusqætqin.

-

― The people from the south coast have come, – they reported to the strong man.

Ынкыры ролылтавъёттэ э’нныӄалетлы тэнрытъыму- чьэв нэнаёӄэнат, ытръэч гылгыт ныпэлятӄэнат.

ənkərə roləltawʔottæ æ’nnəqaletlə tænrətʔəmu- sʔæw nænaoqænat, ətrʔæs ɣəlɣət nəpælatqænat.

-

The strong man didn’t move a muscle.

Колё рэмкын ныграпчаӄэн, нэлёльатчаӄэн.

kolo ræmkən nəɣrapsaqæn, nælolʔatsaqæn.

-

He only said:

Эрмэчьын нывытрытваӄэн ёрок эмкэмэрльэн, уйӈэ иръыкыльин.

ærmæsʔən nəwətrətwaqæn jorok æmkæmærlʔæn, ujŋæ irʔəkəlʔin.

-

― Have you been thinking that our people wouldn’t notice you?

А’мын-ым эвыр рэгъэт, паагъат грапчак, нивын эрмэчьын:

a’mən-əm æwər ræɣʔæt, paaɣʔat ɣrapsak, niwən ærmæsʔən:

-

I have ears and eyes, I can hear and see everything.

― Вай-ым етгъэт айвачрамкыльыт.

― waj-əm jetɣʔæt ajwasramkəlʔət.

-

He sat down, looked at them and said:

Армачьыйӈын ванэван ымы киткит нырэӄын.

armasʔəjŋən wanæwan əmə kitkit nəræqən.

-

― Very well, you even have a boy!?

Ивнинэт:

iwninæt:

-

That’s for the best.

― Этъым, нивтури, ӄырым эйгуу’рэмкэ ы’нльутык.

― ætʔəm, niwturi, qərəm æjɣuu’ræmkæ ə’nlʔutək.

-

He’ll wait upon me.

Гэвилюйгым, гэлылейгым, ыяакэн нинэльуйгым, нэнавалёмэгым.

ɣæwilujɣəm, ɣæləlejɣəm, əjaakæn ninælʔujɣəm, nænawalomæɣəm.

-

Let’s continue singing and having fun.

Вакъогъэ, гитэнинэт.

wakʔoɣʔæ, ɣitæninæt.

-

The strong man stood up.

Ынӄо нэмэ ивнинэт:

ənqo næmæ iwninæt:

-

All the people started to sing, dance.

― Како, вэлерӈин-ым гэӈинӄэгтури!

― kako, wælerŋin-əm ɣæŋinqæɣturi!

-

The strong man was also singing and dancing.

Вынэ люурӄун:

wənæ luurqun:

-

He asked the newcomers:

вэлер ытлён гымнан выёльо лынъёлӄыл.

wæler ətlon ɣəmnan wəjolʔo lənʔolqəl.

-

― Why are you sad?

А’м, а’тав рэмкын ныгичивэтын, ныграпчан.

a’m, a’taw ræmkən nəɣisiwætən, nəɣrapsan.

-

Take off your fur coats and dance!?

Эрмэчьын ӄутгъи.

ærmæsʔən qutɣʔi.

-

All the brothers except the boy took off their clothes.

Рэмкын гырапымгогъэ, элёльатымгогъэ.

ræmkən ɣərapəmɣoɣʔæ, ælolʔatəmɣoɣʔæ.

-

The party was in full swing.

Ымы эрмэчьын.

əmə ærmæsʔən.

-

The younger brother didn’t let the elder brother stir a step from his side, so he [the elder brother] had to take him in his arms.

Эрмэчьэ айвачрамкын ивнин:

ærmæsʔæ ajwasramkən iwnin:

-

Holding his brother in his arms, he started to dance with everyone.

― Иа’м онтымытваркынэтык, энмэч ӄиръытвытык.

― ia’m ontəmətwarkənætək, ænmæs qirʔətwətək.

-

While dancing, one of the brothers became exhausted.

А’тав э’птэ ӄилюльэтыркынитык!

a’taw æ’ptæ qilulʔætərkənitək!

-

The strong man noticed it and exclaimed:

Йичьэмрэт иръытвыгъи.

jisʔæmræt irʔətwəɣʔi.

-

― Hey, one is ready already!?

Ытръэч ытленъюӄэй люӈиръытвэ.

ətrʔæs ətlenʔuqæj luŋirʔətwæ.

-

He took him, raised him, and started shoving him hand, into the whale’s shoulder-blade.

Рэмкын элёльыӈӈогъэ!

ræmkən ælolʔəŋŋoɣʔæ!

-

Only his skin was left.

Колё рэмкын гаймаквъэ!

kolo ræmkən ɣajmakwʔæ!

-

He destroyed all the brothers in such a way.

Ынраӄ-ым вай ынанӈэнчьаӄая ынпычьын ванэван нытрилнин.

ənraq-əm waj ənanŋænsʔaqaa ənpəsʔən wanæwan nətrilnin.

-

Only the elder brother and the younger brother were left.

ӄынвэр ынпычьэ пиринин ӈинӄэй.

k’ənwær ənpəsʔæ pirinin ŋinqæj.

-

The younger brother sitting in his brother’s arms, clinging tightly to his neck.

Рынрэ элёльыӈӈогъэ ынпычьын.

rənræ ælolʔəŋŋoɣʔæ ənpəsʔən.

-

The next day, Eypenen went again to the Lorin height.

А’мын элёльанма ӄол йичьэмиттумгын рапэӄэтанӈыӈӈогъэ.

a’mən ælolʔanma qol jisʔæmittumɣən rapæqætanŋəŋŋoɣʔæ.

-

He was walking, putting his hands in his fur coat.

Люур эрмэчьын иквъи:

luur ærmæsʔən ikwʔi:

-

He was known for his great strength; that’s why he had his fur coat made from breeding [reindeer] skins for strength.

― Э-эк, энмэч ӄол эргыпатгъэ.

― æ-æk, ænmæs qol ærɣəpatɣʔæ.

-

The arctic fox was running ahead of him, again.

Лыгэн пиринин, ритлиннин, ръавпартъымык тэӈгытгытэ ёнэн, ытръэч эмгылгын пэлятгъэ.

ləɣæn pirinin, ritlinnin, rʔawpartʔəmək tæŋɣətɣətæ jonæn, ətrʔæs æmɣəlɣən pælatɣʔæ.

-

Then Eypenen said in a temper:

Ынӈин рытэ кунин йичьэмрэт, ытръэч ынпычьын ытри ытленъюӄэй пэлятгъат, наӄам ынан ытленъюӄэй нинэнрыӄин.

ənŋin rətæ kunin jisʔæmræt, ətrʔæs ənpəsʔən ətri ətlenʔuqæj pælatɣʔat, naqam ənan ətlenʔuqæj ninænrəqin.

-

― I am in a bad mood, and you are getting in my way!?

ӄолеы’лё нэмэ Льоратапӄаеквэ Эйпэӈэӈ нылейвыӄин рэтлёгты.

k’oleə’lo næmæ lʔoratapqaekwæ æjpæŋæŋ nəlejwəqin rætloɣtə.

-

Pulling his hands out of the fur coat, he tore it, ready to kick the arctic fox.

Нэмыӄэй ытлён эмэрмэтэ, рыпэт тыркыльыналга, о’мрычьа гэтэвиръыӈлин.

næməqæj ətlon æmærmætæ, rəpæt tərkəlʔənalɣa, o’mrəsʔa ɣætæwirʔəŋlin.

-

But suddenly the arctic fox said to him:

Тыляма пэнин рэӄокалгыӄай ыныкгыткак ы’ттъыёча ныръиле- мъетӄин.

təlama pænin ræqokalɣəqaj ənəkɣətkak ə’ttʔəjosa nərʔile- mʔetqin.

-

― I come out of sympathy for you.

ӄынвэр Эйпэӈэӈынэ ивнин:

k’ənwær æjpæŋæŋənæ iwnin:

-

You may kick me, but I will still feel sorry for you.

― Ылён аӈъала’ӄачемгъотвамачы, иа’м алымы гыт гымык ӄача ӄонпыӈ лейвыльэтыркын?

― əlon aŋʔala’qasemɣʔotwamasə, ia’m aləmə ɣət ɣəmək qasa qonpəŋ lejwəlʔætərkən?

-

The arctic fox was still dodging near him.

Мынгынтома иръын тъайытчаръогъэ, чит ӄэплюркынин рэӄокалгын.

mənɣəntoma irʔən tʔajətsarʔoɣʔæ, sit qæplurkənin ræqokalɣən.

-

Eypenen calmed down little by little and told the arctic fox about his grief.

Риӄукэтэ ивнин:

riqukætæ iwnin:

-

― My brothers have disappeared, but the most terrible thing is that the younger brother is also with them.

― Вынэ гыныкы эмъейвэче, а’тав ӈотӄо нылейвигым.

― wənæ ɣənəkə æmʔejwæse, a’taw ŋotqo nəlejwiɣəm.

-

Despite my efforts to dissuade them, they went to sea.

ӄэйвэлым ӄинэӄэплюги, ейвэче гыныкы а’тавлыгэн ӄонпы ӈотӄо лейвыльигым.

k’æjwæləm qinæqæpluɣi, jejwæse ɣənəkə a’tawləɣæn qonpə ŋotqo lejwəlʔiɣəm.

-

As ill luck would have it, I stayed at home this time.

Эйпэӈэӈ виин анӈэнагаляма, рэӄокалгын вэтгавма ныпирӄыгилильэтӄин ынык ӄача таароӈа.

æjpæŋæŋ wiin anŋænaɣalama, ræqokalɣən wætɣawma nəpirqəɣililʔætqin ənək qasa taaroŋa.

-

They seemed to be independent enough.

Эйпэӈэӈынэ ӄол ивнин:

æjpæŋæŋənæ qol iwnin:

-

Because of these hard thoughts, I nearly kicked you.

―Вынэ гымнин йичьэмрэт, вэлерӈон-ым ӄол ӈинӄэй.

―wənæ ɣəmnin jisʔæmræt, wælerŋon-əm qol ŋinqæj.

-

Maybe you know where they are.

Ы’твыткульыт, авынръотавэты эквэтгъэт, уйӈэ вагъат.

ə’twətkulʔət, awənrʔotawætə ækwætɣʔæt, ujŋæ waɣʔat.

-

If you tell me, I’ll always treat you well.

Наӄам гым эӄэлюӄ люӈъытвыткутэ титык.

naqam ɣəm æqæluq luŋʔətwətkutæ titək.

-

At that time the polar fox said:

Мытив-ым аройваквъат.

mətiw-əm arojwakwʔat.

-

― If you had understood before why I was walking here all the time, you could have saved your brothers.

Ынкъам ынӄэната эмъэӄэчимгъутэ гыт ӄымэк тыӄэплюгыт.

ənkʔam ənqænata æmʔæqæsimɣʔutæ ɣət qəmæk təqæpluɣət.

-

― Well, I have to save those who are left.

Вэчьым гынан лыги, миӈкы варкыт?

wæsʔəm ɣənan ləɣi, miŋkə warkət?

-

Where are they now?

Ыныкит ратвыӈынат, гыт ӄонпыӈ тэӈу тырэлгыркынигыт.

ənəkit ratwəŋənat, ɣət qonpəŋ tæŋu tərælɣərkəniɣət.

-

– asked Eypenen.

А’мын-ым риӄукэтэ ивнин:

a’mən-əm riqukætæ iwnin:

-

They were washed to Aygolyan:

― Ыныкит ораа’ӄачемгъотвака нъитын, юрэӄ ымыльо кытвыл нъынтынэт:

― ənəkit oraa’qasemɣʔotwaka nʔitən, juræq əməlʔo kətwəl nʔəntənæt:

-

only the elder brother and the younger brother are left.

эчичыкыльигыт гымыкы.

æsisəkəlʔiɣət ɣəməkə.

-

Hurry, in case he gets exhausted.

― Вынэ вэлер чымӄык кытвыл тъынтынэт.

― wənæ wæler səmqək kətwəl tʔəntənæt.

-

The younger brother is calling you all the time; the elder brother is holding him under his arm and refused to give him to the strong man.

Миӈкы варкыт?

miŋkə warkət?

-

Now the party is in full swing.

―Ылён айгоо’йпы ганомленат:

―əlon ajɣoo’jpə ɣanomlenat:

-

He is getting really exhausted.

ытръэч игыр ынпычьын гэтленъюӄэе пэлятгъат.

ətrʔæs iɣər ənpəsʔən ɣætlenʔuqæje pælatɣʔat.

-

Having listened to the polar fox, Eypenen ran home.

Энмэч ӄыӄиврильэтыркын, ӄынвэр эрмэчьэ рыпэӈъивэвыркынин ынпычьын.

ænmæs qəqiwrilʔætərkən, qənwær ærmæsʔæ rəpæŋʔiwæwərkənin ənpəsʔən.

-

He pierced two whale shoulder-blades and put ropes into them.

ӄонпыӈ ытленъюӄэе нъэйӈэвйи- выркынигыт, наӄам ынинэльэ ытлеӈи чичгиӈчыку нинэнрыӄин, эткаё эрмэчьэ нэнанъотавӄэн.

k’onpəŋ ətlenʔuqæje nʔæjŋæwji- wərkəniɣət, naqam əninælʔæ ətleŋi sisɣiŋsəku ninænrəqin, ætkao ærmæsʔæ nænanʔotawqæn.

-

Ignoring his wife’s questions, he set out immediately.

Рэмкын игыр колё гичивэтыркын, грапчаркын.

ræmkən iɣər kolo ɣisiwætərkən, ɣrapsarkən.

-

Having came to Aygolyan, he left the shoulder-blades on the shore, spied at the hidden canoe and climbed the mountain.

Ынӈатал гынин ытлеӈи лыгипэӈъивэтгъи.

ənŋatal ɣənin ətleŋi ləɣipæŋʔiwætɣʔi.

-

He heard the party and the boy’s cries from the yaranga.

Рэӄокалгын ынӈин ивыплыткук, Эйпэӈэӈ кытгынтырагтыгъэ.

ræqokalɣən ənŋin iwəplətkuk, æjpæŋæŋ kətɣəntəraɣtəɣʔæ.

-

He heard:

Ытръэч ӈирэӄ майӈыръавпаръыттъымтэ рэвнинэт, ӈэлгойпынэнат.

ətrʔæs ŋiræq majŋərʔawparʔəttʔəmtæ ræwninæt, ŋælɣojpənænat.

-

“I wish Eypenen would come.

ӈэвъэнэ авынпынлёгты эквэтгъи канъоткыната.

ŋæwʔænæ awənpənloɣtə ækwætɣʔi kanʔotkənata.

-

”Eypenen entered the smallest yaranga where the old woman lived.

Пыкиргъи Эйгуу’к:

pəkirɣʔi æjɣuu’k:

-

― You must be Eypenen?

партэ пэлянэнат, ытръэч ы’твъэт олёвъё гитэнин, ынӄо тыттэтгъи.

partæ pælanænat, ətrʔæs ə’twʔæt olowʔo ɣitænin, ənqo təttætɣʔi.

-

– asked she.

Льунин нымным.

lʔunin nəmnəm.

-

― Yes, it’s me.

Майӈырак колё ныгичивэтӄинэт, ныграпчаӄэнат, ытръэч ӈэнӄайтэргын нэнавалёмӄэн ярачыкойпы.

majŋərak kolo nəɣisiwætqinæt, nəɣrapsaqænat, ətrʔæs ŋænqajtærɣən nænawalomqæn jarasəkojpə.

-

What has happened to my brothers?

Нэнавалёмӄэн ивыльын:

nænawalomqæn iwəlʔən:

-

―Only two of them are left – the elder and the younger, so you’d better hurry!?

“Ивкэ Эйпэӈэӈ ныпкирыркын”.

“iwkæ æjpæŋæŋ nəpkirərkən”.

-

– the hostess of the small yaranga urged him.

Эйпэӈэӈ пыкиргъи ынанъяалрак, а’ӄараӄайык.

æjpæŋæŋ pəkirɣʔi ənanʔaalrak, a’qaraqajək.

-

Eypenen went to the big yaranga where the party was in full swing.

Ынкы льунин амынан ынпыӈэвӄэй.

ənkə lʔunin amənan ənpəŋæwqæj.

-

The strong man was still cheering the partying people.

Ынпыӈэвӄэе ивнин:

ənpəŋæwqæje iwnin:

-

The middle brother was already unable to dance; he was sitting but reduced to give the younger brother to the strong man.

― Леӈытаӄ-ым гыт Эйпэӈэӈигыт?

― leŋətaq-əm ɣət æjpæŋæŋiɣət?

-

Whenever the strong man approached him, he pushed him away.

― Ии, гым.

― ii, ɣəm.

-

When one of his hands got tired, he took him into the other.

Э’ми рай ытленъют гымнинэт?

æ’mi raj ətlenʔut ɣəmninæt?

-

The boy was crying and repeating all the time:

Ынпыӈэвэ ивнин:

ənpəŋæwæ iwnin:

-

― I wish Eypenen could come!?

― Вынэ ынпычьын ытръэч гэтленъюӄэе пэлятгъат, а’тав энмэч ӄыӄиврильэтыркын.

― wənæ ənpəsʔən ətrʔæs ɣætlenʔuqæje pælatɣʔat, a’taw ænmæs qəqiwrilʔætərkən.

-

The strong man said to him:

А’мын-ым Эйпэӈэӈ ӄытгъи пылвынтырагты, лылепыткугъи.

a’mən-əm æjpæŋæŋ qətɣʔi pəlwəntəraɣtə, ləlepətkuɣʔi.

-

― Why are you bringing up Eypenen all the time?

Эвын колё рэмкын ныграпчаӄэн, нилюльэтӄин.

æwən kolo ræmkən nəɣrapsaqæn, nilulʔætqin.

-

You won’t see him again!?

Колё эрмэчьын нытэнанӄыръаӈӈыӄэн элёльатыльэты.

kolo ærmæsʔən nətænanqərʔaŋŋəqæn ælolʔatəlʔætə.

-

The strong man tried again to take away the boy, but the elder brother didn’t let him, pushing away the enemy.

Наӄам ынпычьын ытлеӈи энмэч вакъота гэнъэтлин.

naqam ənpəsʔən ətleŋi ænmæs wakʔota ɣænʔætlin.

-

Eypenen came up to the entrance, but it was impossible to enter.

Эймэвыльын эрмэчьын ытръэч ынан нинупӄин мачвэйпы, рэнэвнаӈыткольын чит ытленъюӄэйык.

æjmæwəlʔən ærmæsʔən ətrʔæs ənan ninupqin maswæjpə, rænæwnaŋətkolʔən sit ətlenʔuqæjək.

-

He had to go to the place where he had seen the hole.

Мынгыӄач ныпэӈъивэтӄин, ӄачакэн чичгиӈык нэнаёӄэн ӈинӄэй.

mənɣəqas nəpæŋʔiwætqin, qasakæn sisɣiŋək nænaoqæn ŋinqæj.

-

He put his fingers in it with effort and tore the wall.

Наӄам ӈинӄэй тэрганма нивӄин:

naqam ŋinqæj tærɣanma niwqin:

-

He entered.

― А’мын ивкэ Эйпэӈэӈ ныпкирыркын.

― a’mən iwkæ æjpæŋæŋ nəpkirərkən.

-

The boy immediately recognized him and exclaimed:

Армачьыйӈа нинивӄин:

armasʔəjŋa niniwqin:

-

― Eypenen has come!?

― Ылён рэӄу Эйпэӈэӈ ӄонпыӈ кэтъоркын!

― əlon ræqu æjpæŋæŋ qonpəŋ kætʔorkən!

-

The strong man said to the dancing people:

ӄырым ӄыльугын!

k’ərəm qəlʔuɣən!

-

― Let’s dance, let’s dance cheerfully!?

Нэмэ эрмэчьэ нинэрэпириӈӄин ӈинӄэй ынпычьэпы, ӄутынэ-ым нэмэ мачвэйпы нинупӄин эрмэчьын.

næmæ ærmæsʔæ ninæræpiriŋqin ŋinqæj ənpəsʔæpə, qutənæ-əm næmæ maswæjpə ninupqin ærmæsʔən.

-

Eypenen took off his fur coat and said:

Эйпэӈэӈ тытлеты ӄытгъи, кытъаткэ-ым а’ӄарасӄэвыӈ.

æjpæŋæŋ tətletə qətɣʔi, kətʔatkæ-əm a’qarasqæwəŋ.

-

― Do it more cheerfully!?

ӄынвэр пэнин патгыргэты ӄытгъи.

k’ənwær pænin patɣərɣætə qətɣʔi.

-

After that, he took the strong man by his shoulders and tore his torso in half.

Мэткиит рычгыткынтэ ръылининэт, ынӄо тъайытчанэн пылвынтыранмын, ынӄо рэгъи.

mætkiit rəsɣətkəntæ rʔəlininæt, ənqo tʔajətsanæn pəlwəntəranmən, ənqo ræɣʔi.

-

He did the same thing with his wife.

Эвыр ытленъюӄэе элкылнин, иквъи:

æwər ətlenʔuqæje ælkəlnin, ikwʔi:

-

The dancing people became quiet.

― Эйпэӈэӈ етгъи!

― æjpæŋæŋ jetɣʔi!

-

The middle brother was already lying down tired.

Армачьыйӈа ивнинэт грапчальыт:

armasʔəjŋa iwninæt ɣrapsalʔət:

-

Eypenen said to him:

― А’тав ӄыгаймаквытык!

― a’taw qəɣajmakwətək!

-

― You didn’t listen to me; our brothers died because of you.

Эйпэӈэӈ иръытвыгъи, э’птэ иквъи:

æjpæŋæŋ irʔətwəɣʔi, æ’ptæ ikwʔi:

-

Get ready; we’ll set out.

― А’тав рэмкын ныгаймавын!

― a’taw ræmkən nəɣajmawən!

-

We’ll take our brothers’ remains and bury [them] in the homeland.

Ынӄо эрмэчьын пиринин ӈалгыл рэлпэпы, ынӄо тъайытчанэн – эмгынунэтэ чыӈаннэн.

ənqo ærmæsʔən pirinin ŋalɣəl rælpæpə, ənqo tʔajətsanæn – æmɣənunætæ səŋannæn.

-

Then he addressed the citizens of Aygolyan:

Лыгэн плыткук, эрмэчьин ӈэвъэн ымы ынӈин рыннин.

ləɣæn plətkuk, ærmæsʔin ŋæwʔæn əmə ənŋin rənnin.

-

― Now a happy life has come for you:

Грапчальыт пааръогъат.

ɣrapsalʔət paarʔoɣʔat.

-

you’ve gotten rid of the tyrant.

Ынык ӈэныӈ вальын ынинэльын пэӈъивэ арычга гэнъэтлин.

ənək ŋænəŋ walʔən əninælʔən pæŋʔiwæ arəsɣa ɣænʔætlin.

-

Live in peace.

Ивнин Эйпэӈэӈынэ:

iwnin æjpæŋæŋənæ:

-

An old man said to them:

―А’мын авалёмкыльэгыт, йичьэмрэт рытватын.

―a’mən awalomkəlʔæɣət, jisʔæmræt rətwatən.

-

― You’d better leave in the summer; you’ll be fine here.

ӄытэнмаквэ, а’тав мынрэмнуӈэнӈымык.

k’ətænmakwæ, a’taw mənræmnuŋænŋəmək.

-

The sea is not calm enough.

Эченур эмнэлгыт(эмгылгыт) мынынрагтатынат, вэлер ярак мынмайынлянат.

æsenur æmnælɣət(æmɣəlɣət) mənənraɣtatənat, wæler jarak mənmajənlanat.

-

Eypenen answered:

Ынӄо эйгъуукин рэмкын ивнин:

ənqo æjɣʔuukin ræmkən iwnin:

-

― They are waiting for us at home.

―Игыр тури таӈычьыӈӈотык, уйӈэ инэнтэвинминӈыльыкэ нъэлтык, а’тав нымэльэв ӄынымытваркынэтык.

―iɣər turi taŋəsʔəŋŋotək, ujŋæ inæntæwinminŋəlʔəkæ nʔæltək, a’taw nəmælʔæw qənəmətwarkənætək.

-

We’ll come back here some day.

Ынпыначгыӄая ивнинэт:

ənpənasɣəqaa iwninæt:

-

― We won’t keep you any longer, but we’ll know when you get back.

―Ынан элеръук ӄэквэтгытык, ӄырым ӈутку ӄытэвиминӈытык, э’тки аӈӄы.

―ənan ælerʔuk qækwætɣətək, qərəm ŋutku qətæwiminŋətək, æ’tki aŋqə.

-

From now on, the people who live here will feel free, – said the old man to the savior.

Эйпэӈэӈынэ ивнин:

æjpæŋæŋənæ iwnin:

-

They took their brothers’ remains and went to the old woman who lived at the very end of the camp.

― Вынэ яральыт а’тчаркыт, гытгытэ мытрэпкиры.

― wənæ jaralʔət a’tsarkət, ɣətɣətæ mətræpkirə.

-

They asked her to go with them but she said:

― Наӄам чамъам мытранъотавӈытык, опопы а’тав ынан лыги мытрэлгыркынитык пыкитльэтури.

― naqam samʔam mətranʔotawŋətək, opopə a’taw ənan ləɣi mətrælɣərkənitək pəkitlʔæturi.

-

― Go alone, they are waiting for you.

Вэлер игыр ӈуткэкин варат таӈычьатыӈӈогъэ, – ивнинэт ынпыначга.

wæler iɣər ŋutkækin warat taŋəsʔatəŋŋoɣʔæ, – iwninæt ənpənasɣa.

-

Now our people can live without fear.

Ытленъюргин амналгыёлгыт нэнрынэт, ынпыӈавӄаеты ӄытгъэт.

ətlenʔurɣin amnalɣəjolɣət nænrənæt, ənpəŋawqaetə qətɣʔæt.

-

They left in the middle of the winter.

Ынпыӈэвӄэй нивын:

ənpəŋæwqæj niwən:

-

The weather was windless and the ice didn’t keep them from getting ashore.

― Ымы-ым гыт мурык рээн ӄылымӈэнагэ.

― əmə-əm ɣət murək rææn qələmŋænaɣæ.

-

The people of Aygolyan were watching to see the outcome for a long time.

Ынпыӈэвӄэе ивнинэт:

ənpəŋæwqæje iwninæt:

-

The weather favored them as if by command.

―Вынэ тури пылевыр ӄыпкиргытык.

―wənæ turi pəlewər qəpkirɣətək.

-

They arrived at the camp.

Вэлер игыр ӈотӄэн нымным таӈычьыӈӈогъэ.

wæler iɣər ŋotqæn nəmnəm taŋəsʔəŋŋoɣʔæ.

-

Only after they had come did it start storming.

Ынан гым юрэӄ ӄутырык тэӈу нэрэлгыгым.

ənan ɣəm juræq qutərək tæŋu nærælɣəɣəm.

-

The people of Aygolyan said:

Энмэч а’тав ӄылеркынитык.

ænmæs a’taw qəlerkənitək.

-

― This means that Eypenen has reached his land.

А’мын-ым тэнмаквъат колё льаляӈмачы.

a’mən-əm tænmakwʔat kolo lʔalaŋmasə.

-

From that time on the people started to live well.

Гэмэлетлин, уйӈэ эгилкэ эквэтгъэт.

ɣæmæletlin, ujŋæ æɣilkæ ækwætɣʔæt.

-

The end.

Итык ы’твынэлкэтыльыт нэвинрэтынэт.

itək ə’twənælkætəlʔət næwinrætənæt.

-

-

ӄынвэр ичынрыт амэчатгъат, вытку ынкы напэлянат.

k’ənwær isənrət amæsatɣʔat, wətku ənkə napælanat.

-

-

Пыкиргъэт ярак.

pəkirɣʔæt jarak.

-

-

Йыӄӄай-ым ӈаргынэн, ӄынур элек тылегъэт.

jəqqaj-əm ŋarɣənæn, qənur ælek təleɣʔæt.

-

-

Вытку пыкирык ёо’ръогъэ.

wətku pəkirək joo’rʔoɣʔæ.

-

-

Эйгуульыт иквъэт:

æjɣuulʔət ikwʔæt:

-

-

― Рай Эйпэӈэӈ пыкиргъи.

― raj æjpæŋæŋ pəkirɣʔi.

-

-

Ынкатагнэпы рэмкын таӈычьыӈӈогъэ.

ənkataɣnæpə ræmkən taŋəsʔəŋŋoɣʔæ.

-

-

Ытръэч.

ətrʔæs.

-

-