Folk Tales

э～ӈ ундииси эм з̌оо доолани-ла эм вэчээн балз̌ихани

ə～ŋ undiisi əm ǰoo doolani-la əm wəčəən balǰixani

з̌уэ пиктэкээмбэ этэхиэ ундэ. туи бии～ туи бии ундииси тэи,

ǰuə piktəkəəmbə ətəxiə undə. tui bii～ tui bii undiisi təi,

пурилкээсэл хаива-даада саарадааси тэи арчокаанз̌и наонз̌окаанз̌и

purilkəəsəl xaiwa-daada saaradaasi təi arčokaanǰi naonǰokaanǰi

туи купии, мэнээ-дэ. тэи вэчээн эњээ-мэл хээсии.

tui kupii, mənəə-də. təi wəčəən əňəə-məl xəəsii.

туи бии-гоани тэи, хаива-ла гааз̌оаси сиагоачи. туи тами-а～

tui bii-goani təi, xaiwa-la gaaǰoasi siagoači. tui tami-a～

эм модан-тании ундиини-гоани, ''эни ичэусу,'' ундии, ''амбаан з̌идии,'' ундии.

əm modan-tanii undiini-goani, ''əni ičəusu,'' undii, ''ambaan ǰidii,'' undii.

''амимбаси энимбэси ваахан амбаасал, амбаан элээ исигои,

''amimbasi ənimbəsi waaxan ambaasal, ambaan ələə isigoi,

элээ исиндаини,'' ундиини. ''эиду бими ачааси,'' ундии.

ələə isindaini,'' undiini. ''əidu bimi ačaasi,'' undii.

эси-тэнии тэи вэчээн-тэнии тэи з̌уэ пурилбэ-тэнии токиjи иивугухэн.

əsi-tənii təi wəčəən-tənii təi ǰuə purilbə-tənii tokiji iiwuguxən.

хукуини-гоани, токи доолани. дэӈ дэӈ катарагохан,

xukuini-goani, toki doolani. dəŋ dəŋ kataragoxan,

пурил туурэси осигохани. туи тараа-тании, тэи, чава-тании,

puril tuurəsi osigoxani. tui taraa-tanii, təi, čawa-tanii,

<<эивэ-лэ эукэ ниӈмааӈкин, минчи.

<<əiwə-lə əukə niŋmaaŋkin, minči.

гара эгээ-дээ ниӈмааӈкимбари ниӈмаамба.>> чава-тании,

gara əgəə-dəə niŋmaaŋkimbari niŋmaamba.>> čawa-tanii,

боачи ниэвуини-гоани тэи пиктэкээмбэ. токиз̌и, эӈ ниэвухэн,

boači niəwuini-goani təi piktəkəəmbə. tokiǰi, əŋ niəwuxən,

мэнэ хала тэтугухэн, таваӈки-тании тэи вэчээн-тэнии,

mənə xala tətuguxən, tawaŋki-tanii təi wəčəən-tənii,

хала тэтугуиз̌иjи гэсэ уиси хоар дэгдэини-гоани.

xala tətuguiǰiji gəsə uisi xoar dəgdəini-goani.

туи энэхэ～н горо энэхэн уипэ-мања, туи энэми энэми,

tui ənəxə～n goro ənəxən uipə-maňa, tui ənəmi ənəmi,

эм боала～ туугуини-гоани. њулбу～ њулбу бии наа.

əm boala～ tuuguini-goani. ňulbu～ ňulbu bii naa.

чадо туурииз̌иjи гэсэ, тэи-тэнии вэчээн-тэнии хулэи-дээ хулэи,

čado tuuriiǰiji gəsə, təi-tənii wəčəən-tənii xuləi-dəə xuləi,

хулэи-дээ хулэини-гоани наава. наа доолани з̌оогоани аӈгохани,

xuləi-dəə xuləini-goani naawa. naa doolani ǰoogoani aŋgoxani,

тэи пурил бипугуэни. туи тараа-тании таванки-тании, тэи,

təi puril bipuguəni. tui taraa-tanii tawanki-tanii, təi,

иивухэн тэи пурил тэи з̌оокаанчи тадо туи бии.

iiwuxən təi puril təi ǰookaanči tado tui bii.

эси-тэнии туи бими～ бими-э-тэнии хаихани-гоани.

əsi-tənii tui bimi～ bimi-ə-tənii xaixani-goani.

''эз̌иэнэ ундииси мии сиагоаси гэлэндэгуэмби-э,'' ундиини.

''əǰiənə undiisi mii siagoasi gələndəguəmbi-ə,'' undiini.

эси-тэнии, вэчээн-тэнии тэи, пиктэкээсэлбэ нангалараа,

əsi-tənii, wəčəən-tənii təi, piktəkəəsəlbə nangalaraa,

''эз̌и～ эз̌и даичаасо,'' ундиини. боачи ниэгуидуjи тэи иирииз̌и...

''əǰi～ əǰi daičaaso,'' undiini. boači niəguiduji təi iiriiǰi...

саӈгар хэм сиириини-гоани боакиаз̌иаз̌и тэи,

saŋgar xəm siiriini-goani boakiaǰiaǰi təi,

хаи-даада саарасиз̌иани осиогоиз̌иани. энэхэ～н боачи энэхэнз̌и,

xai-daada saarasiǰiani osiogoiǰiani. ənəxə～n boači ənəxənǰi,

эм з̌оо, иргэн-нуу з̌оо-ноо тулиэдуэни каоз̌арахан.

əm ǰoo, irgən-nuu ǰoo-noo tuliəduəni kaoǰaraxan.

эм пуз̌ин ниэриини-гоани, боачи. ичэхэни куэз̌ээмбэ

əm puǰin niəriini-goani, boači. ičəxəni kuəǰəəmbə

хэрэ～ улээмбэ куэз̌ээмбэ, токикаандоани-тании ундииси-э,

xərə～ uləəmbə kuəǰəəmbə, tokikaandoani-tanii undiisi-ə,

''гээ ваказ̌иа～ ваказ̌иа бааохан,'' ундии, ''индагоjи.''

''gəə wakaǰia～ wakaǰia baaoxan,'' undii, ''indagoji.''

эси-тэнии тэи, лала, тури, эгз̌ивэ ниэвуини-гоани.

əsi-tənii təi, lala, turi, əgǰiwə niəwuini-goani.

хумунчи энэини-ус, з̌эгз̌индэми энэини-ус.

xumunči ənəini-us, ǰəgǰindəmi ənəini-us.

баланаа наи, з̌оо хаӈгиалани нээрии,

balanaa nai, ǰoo xaŋgialani nəərii,

наи хаи аӈгои бичини-гоани, кэрэмбэ.

nai xai aŋgoi bičini-goani, kərəmbə.

саарасиси тэи кэрэмбэ. з̌оо хаӈгиала аӈгоини-гоани наи кэрэмбэ,

saarasisi təi kərəmbə. ǰoo xaŋgiala aŋgoini-goani nai kərəmbə,

таоси энэгуи. эси-тэнии тэи пуз̌ин-тэнии, эси-тэнии лала, тури,

taosi ənəgui. əsi-tənii təi puǰin-tənii, əsi-tənii lala, turi,

з̌уэ матаха-ос паачаамба, урэктэми-ус ниэвугухэн.

ǰuə mataxa-os paačaamba, urəktəmi-us niəwuguxən.

хаи-даа хэм сиаори з̌ака тиас биини-гоани. нээхэн.

xai-daa xəm siaori ǰaka tias biini-goani. nəəxən.

чоп иигухэни. эси-тэнии куэз̌ээн-тэнии,

čop iiguxəni. əsi-tənii kuəǰəən-tənii,

чадо бииз̌иjи гэсэ, уиси хоар дэгдэгухэни.

čado biiǰiji gəsə, uisi xoar dəgdəguxəni.

туи тараа з̌из̌ухэн, иигухэн, пуригби бичин, хаилараа агдаи-гоани

tui taraa ǰiǰuxən, iiguxən, purigbi bičin, xailaraa agdai-goani

вэчээн эњээ з̌из̌ухэн пурил. эси-тэнии чадо тэи пурил сиарии

wəčəən əňəə ǰiǰuxən puril. əsi-tənii čado təi puril siarii

туи бими～ бими ундиини-гоани, ''гээ суэ з̌уэркээн

tui bimi～ bimi undiini-goani, ''gəə suə ǰuərkəən

паихапсису маӈга, з̌иагоасо гэлэндээмби,'' ундиини-гоани.

paixapsisu maŋga, ǰiagoaso gələndəəmbi,'' undiini-goani.

эси-тэнии вэчээн-тэнии энэини-гоани. туи энэми～ энэми иргэнду～...

əsi-tənii wəčəən-tənii ənəini-goani. tui ənəmi～ ənəmi irgəndu～...

иргэндулэ исиини. уипэ энэрээ тууриини-гоани тэи иргэмбэ,

irgəndulə isiini. uipə ənərəə tuuriini-goani təi irgəmbə,

наи купии нучикээнз̌уэн э～гз̌и купиичи. тадо тэи ичэини-гоани,

nai kupii nučikəənǰuən ə～gǰi kupiiči. tado təi ičəini-goani,

эм наонз̌окаанз̌и, эм арчокаанз̌и-тании, купиичи-гоани,

əm naonǰokaanǰi, əm arčokaanǰi-tanii, kupiiči-goani,

њоани пиктэни даилаакаани биз̌эрээ. хаи, токикаанчи.

ňoani piktəni dailaakaani biǰərəə. xai, tokikaanči.

гээ, туи тамаари тэи вэчээмбэ ичэхэчи гээ, улээсимээри-тэнии

gəə, tui tamaari təi wəčəəmbə ičəxəči gəə, uləəsiməəri-tənii

халиариини осихани. эси-тэнии эуси таоси туи ирчиини-гоани,

xaliariini osixani. əsi-tənii əusi taosi tui irčiini-goani,

тэи пурилкээсэл. туи ирчихандоjи-тании, уиси хоар дэгдэгухэни.

təi purilkəəsəl. tui irčixandoji-tanii, uisi xoar dəgdəguxəni.

туи тараа туи з̌из̌уми～ з̌из̌уми мээн биидуjи туугухэн.

tui taraa tui ǰiǰumi～ ǰiǰumi məən biiduji tuuguxən.

тэи пурилкээмбэ иивугухэн. эси-тэнии дуин пиктэ осихани-гоани.

təi purilkəəmbə iiwuguxən. əsi-tənii duin piktə osixani-goani.

туи тараа тадо туи биичи-гоани. туи тараа туи бии～ туи балз̌ии

tui taraa tado tui biiči-goani. tui taraa tui bii～ tui balǰii

туи тами ундиини-гоани эм модан, ''суэ эз̌и～ эз̌и даичаасо,'' ундии,

tui tami undiini-goani əm modan, ''suə əǰi～ əǰi daičaaso,'' undii,

''амбаан элээ исии-jа,'' ундии, ''тулиэвэ... бумбиэ исидала бивэси,''

''ambaan ələə isii-ja,'' undii, ''tuliəwə... bumbiə isidala biwəsi,''

ундии, ''мии чава, ачандаамби,'' ундии, ''сориндаамби''-м, ''амбаанчи.''

undii, ''mii čawa, ačandaambi,'' undii, ''sorindaambi''-m, ''ambaanči.''

эси-тэнии тэи-дээ хаиси инз̌увэ аӈгоини-гоани, мээндуjи,

əsi-tənii təi-dəə xaisi inǰuwə aŋgoini-goani, məənduji,

амбаандо-даа, тэи вэчээн, мэнэ аӈгоини. туи тараа～ чадо

ambaando-daa, təi wəčəən, mənə aŋgoini. tui taraa～ čado

тэи пуз̌ин-тэнии ундиини-гоани, хаи, ''эивэ улээн ичэз̌эхээрсу,'' ундии,

təi puǰin-tənii undiini-goani, xai, ''əiwə uləən ičəǰəxəərsu,'' undii,

''тэи инз̌увэ. тэи, эи амбаандола сээксэ агбиндии осини,

''təi inǰuwə. təi, əi ambaandola səəksə agbindii osini,

тавачи туи хумэси анараа, тава маси иванхаарсо,'' ундиини.

tawači tui xuməsi anaraa, tawa masi iwanxaarso,'' undiini.

''эи миндулэ сээксэ агбиндии осини-тании з̌апагораа хаӈгиси нээхээрсу,''

''əi mindulə səəksə agbindii osini-tanii ǰapagoraa xaŋgisi nəəxəərsu,''

ундиини. гээ тэи, эси-тэнии тэи дуинз̌иэри-тэнии чава следилаичи-гоани,

undiini. gəə təi, əsi-tənii təi duinǰiəri-tənii čawa sledilaiči-goani,

тэи вэчээн туи ундээ, кэкчэрээ, ''эз̌и даичаасо,''

təi wəčəən tui undəə, kəkčərəə, ''əǰi daičaaso,''

ундии, ''амбаан доолз̌ии осини сумбиэ з̌идэрээ ваарии-jа''-м-да.

undii, ''ambaan doolǰii osini sumbiə ǰidərəə waarii-ja''-m-da.

эси-тэнии туи бии～ тэи-лэ пурил-гулэ чава эрдэӈгэсимээри

əsi-tənii tui bii～ təi-lə puril-gulə čawa ərdəŋgəsiməəri

ичэз̌эичи-гоани. эуси энэи, таоси энэи, моо-даа эгз̌и,

ičəǰəiči-goani. əusi ənəi, taosi ənəi, moo-daa əgǰi,

тэи тава ивачиичи-гоани. туи тами ичэичэи-лэ тэи, вэчээн энинчиjи,

təi tawa iwačiiči-goani. tui tami ičəičəi-lə təi, wəčəən əninčiji,

инз̌улэни-лэ сээксэкээн-гулэ, гиарао～ агбиӈкини.

inǰuləni-lə səəksəkəən-gulə, giarao～ agbiŋkini.

гиар агбиндиивани-тании чава-тании хаихани-гоани.

giar agbindiiwani-tanii čawa-tanii xaixani-goani.

энимбэри з̌апагораа хаӈгиси нээкухэн. тэи амбаан инз̌улэни-тэнии

ənimbəri ǰapagoraa xaŋgisi nəəkuxən. təi ambaan inǰuləni-tənii

тэӈ сахарин сээксэ туулухэни. чава-тании энимбэри уӈкин-мээ,

təŋ saxarin səəksə tuuluxəni. čawa-tanii ənimbəri uŋkin-məə,

тавачи туи хумэси анараа, оjалани тава иваӈгохачи-гоани.

tawači tui xuməsi anaraa, ojalani tawa iwaŋgoxači-goani.

туи тараа-ла тэи-лэ, хаириини-гоани. ундии-гоани хаи,

tui taraa-la təi-lə, xairiini-goani. undii-goani xai,

туи тапи-о～ энини исиндагохани. маӈгалахани-гоани энини,

tui tapi-o～ ənini isindagoxani. maŋgalaxani-goani ənini,

хаими сиадами исигохан, тэи вэчээн-гулэ ундииси, эси-тэнии

xaimi siadami isigoxan, təi wəčəən-gulə undiisi, əsi-tənii

ундииси, иигуми апсиӈгохан. туи бии～ туи биидуэчи-лэ ундииси, эм,

undiisi, iigumi apsiŋgoxan. tui bii～ tui biiduəči-lə undiisi, əm,

мэргэн з̌из̌ухэн... з̌ичин. хэрэ～ тэи-тэнии,

mərgən ǰiǰuxən... ǰičin. xərə～ təi-tənii,

тэи з̌уэ арчокаан наонз̌окаани-даа ''амаа～''-мал ичэмээри нааманиндахан.

təi ǰuə arčokaan naonǰokaani-daa ''amaa～''-mal ičəməəri naamanindaxan.

гээ амимбари баохан эси. эси-тэнии тэи амимба баахан,

gəə amimbari baoxan əsi. əsi-tənii təi amimba baaxan,

эси-тэнии агдахан эси тэи, тэи эничи аориини-гоани, вэчээн энини.

əsi-tənii agdaxan əsi təi, təi əniči aoriini-goani, wəčəən ənini.

эси-тэнии тэи мэргэн-тэнии ундииси э～ туи, аоӈгахан туи тапи.

əsi-tənii təi mərgən-tənii undiisi ə～ tui, aoŋgaxan tui tapi.

туи тараа тэи мэргэн-тэнии, ахооталандахан. туи тапи-о～ з̌из̌ухэни.

tui taraa təi mərgən-tənii, axootalandaxan. tui tapi-o～ ǰiǰuxəni.

эм алха нэктэвэ ваахани. эси-тэнии з̌из̌ухэ～н чава пуjуучихэн

əm alxa nəktəwə waaxani. əsi-tənii ǰiǰuxə～n čawa pujuučixən

тэи мэргэн-тэнии, тэи, вэчээн-тэнии пуз̌ин очогохани. туи тараа тэи,

təi mərgən-tənii, təi, wəčəən-tənii puǰin očogoxani. tui taraa təi,

пуз̌ин-тэнии, мэухэ～н тэи хаива, алха нэктэз̌и, туи тараа-тании

puǰin-tənii, məuxə～n təi xaiwa, alxa nəktəǰi, tui taraa-tanii

аjанагохан улээнэгухэн. тэи кааламба гэлэми-дээ

ajanagoxan uləənəguxən. təi kaalamba gələmi-dəə

энусихэни-гоани, аохани. туи тараа тэи мэргэн-тэнии ундиини-гоани, тэи пуз̌имбэ,

ənusixəni-goani, aoxani. tui taraa təi mərgən-tənii undiini-goani, təi puǰimbə,

''буэ гэсэ осиогогоари,'' ундиини. ''сии мии пиктэjиjэ уз̌ихэ～н,

''buə gəsə osiogogoari,'' undiini. ''sii mii piktəjijə uǰixə～n,

хооњаа улээн этэхихэси-э''-м-дэ. ''пуз̌ин,'' ундиини,

xooňaa uləən ətəxixəsi-ə''-m-də. ''puǰin,'' undiini,

''хоони мии мамаjи-даа... асиjи-даа буикин,'' ундиини,

''xooni mii mamaji-daa... asiji-daa buikin,'' undiini,

''эси эмучкээн осигораа, пуригби гэлэпсиӈгухэмби,'' ундии,

''əsi əmučkəən osigoraa, purigbi gələpsiŋguxəmbi,'' undii,

''туи тараа баогохамби, ундииси, бии эиду. гэсэ осиогораа балз̌игоари,''

''tui taraa baogoxambi, undiisi, bii əidu. gəsə osiogoraa balǰigoari,''

ундиини. тэи вэчээн пуз̌ин чихалахан. ундиини,

undiini. təi wəčəən puǰin čixalaxan. undiini,

''мии суэ боадоасо биэсимби,'' ундиини, ''эси амбаамба-даа вааохан,

''mii suə boadoaso biəsimbi,'' undiini, ''əsi ambaamba-daa waaoxan,

эси мээн мээн боачиjи энэрээ биэмби,'' ундии,

əsi məən məən boačiji ənərəə biəmbi,'' undii,

''минду чадо хаи-даа хэм эгз̌и,'' ундиини-гоани тэи, вэчээн пуз̌ин.

''mindu čado xai-daa xəm əgǰi,'' undiini-goani təi, wəčəən puǰin.

гээ чихалахан, таваӈки туи энуи-гоани. таваӈки энэхэ～н,

gəə čixalaxan, tawaŋki tui ənui-goani. tawaŋki ənəxə～n,

з̌оо боавари исигоха～н туи балз̌ии, бии, осиогоха～н, эси-тэнии тэи,

ǰoo boawari isigoxa～n tui balǰii, bii, osiogoxa～n, əsi-tənii təi,

пиктэкээнсэлбэ-дээ гэсэ, эз̌и аси осиоговаандии.

piktəkəənsəlbə-dəə gəsə, əǰi asi osiogowaandii.

туи тараа туи балз̌иичи-гоани, элээ-гоани, хурмикуукээн.

tui taraa tui balǰiiči-goani, ələə-goani, xurmikuukəən.