|
Folk tale of Ulcha/(Ul'chi/Olcha)
by Duwan, Mikhil Semenovich
Source
|
|
ум мапа ум мама балдахати
|
даа～ хаз̌iлатii～ ум хүрээн з̌үэ хүрээн алдаланi, ум хагду
хэвэjэз̌ээ～ балдахан, 'гээ,' тiiду ум мапа ум мама.
пиктэни ум ээктэ, паталан. 'гээ,' гээ, тii
бими-дээ, тii ээктэ вэндиини, долбо инэӈ аурiiнi.
хаiва мүрчими аурii-нуу, хаiва мүрчими аурii-нуу,
тутараа тээхэни-гүни. амiнi тiс сугдата бутаj,
бүjүмбэ-дээ ваарii, тактунi таӈгу, дэсүни дэjи,
хоморанi хорi, з̌аiнi з̌акпун, гээ тii
балдахан, тii мапа. гээ, тii балдумi-дээ～,
тii патала вэндиини,''амаа,'' вэндиини,''сии минз̌и
хүпилэндичэиси билэ,'' вэндиини. энини тагдахан,
эj, тii мапава, энини наксii, гээ,''эз̌и-лэ,'' вэндии,
''эз̌и наксiра. аjа～ тоо дүилэ мин тактуз̌уji
анз̌уӈдаӈаi-танii,'' вэндиини.''мин тактуз̌уji анз̌уруу,''
анз̌увануруу,'' вэндиини,''дэгдэи гаса дэгдэи-нэкэ～,''
пүктүи бөjөн пүктүи-нэкэ～ бии. тамата такту''
анз̌уӈдавануруу,'' вэндиини.''бии тiла њүүлз̌ии～,''
бии тiду бии.'' 'тii ээктэ вэндиини?' нү, тii патала вэндиини.''
гээ амтiнi вэнчини-тэнии, сормачiмi-дээ.
гээ анз̌уӈдахан, з̌үэлтэ анз̌ухан-нуу, хаi алiн тii мапа
анз̌уханi з̌иӈз̌иӈ элэ элэ дэгдэи тактува анз̌ухан. 'гээ,'
iрганi тiс ларгii～, хаматаанi iрганi анз̌ухан-нуу
анз̌ухан, тii тактунi чэӈгэ～ чэӈгэ бии такту.
гээ, 'гээ～' тiланi тоохон, тэвэни хаз̌умбанi～
энини бэлэчими тообуха～н, бiлз̌а мудалаiнi элээ,
гээ, эси''эњээ эз̌и соӈгороо,'' вэндиини,''эз̌и соӈгороо,'' вэндиини.
энини з̌эбдэни тii iрасуi.''гээ, эњээ
эз̌и эз̌и соӈгоро, бии элэ элэ дэгдэи,'' вэндиини,
'гээ,' ''ӈэнэи-jэ,'' вэндиини.''эи такту хавасi ӈэнэини
хавасi тii ӈэнилэ-мэ,'' вэндиини.
дэгдэми олбiндiiнi эи такту. з̌үэлтэ-нүү бичи такту кэвэ.
амiнi энини ниэхэни ичэхэни, такту-даа кэвэ хаi-даа кэвэ.
элээ тii элээ дэгдэхэн, хавасi ӈэнэхэн-нүү
хавасi ӈэнэхэн-нүү, ӈүи-дээ саарасi. 'гээ,' гээ, тii
дэгдэми-дээ～, аурiiнi, аумi-дээ энэjээ тii тактунi
түӈчүми-дээ түӈчүэси～ осiнi. хаiла-каа доохон-нуу
эи хаiхан-нуу. 'гээ,' тутараа тээрээ баргаз̌iраа үчэjи
ачураа ичэхэн. бирүү биэси-кээ, њii бирүүни,
њii гасанi, даа гаса. 'гээ,' тii гаса з̌аӈгудiни хагдунi
дааji～ хагду. тii үчэни кiраадунi ум њавз̌ака iлiсiiнi.
ларгii～ њавз̌ака iлiсiiнi,
хэтүни тiс iргачу. наамбаанi тii ичэз̌уи,
тii ээктэ-дээ наамбанi ичэз̌үи. гээ, 'гээ,' тутараа ииз̌үхэн,
ииз̌үрээ з̌эбдэjи үњүрэз̌үхэ～н, з̌экпии, хаi-каа хаi-каа
биэси-кээ үњүн, хаiхаа～л. тутараа элээ сиксэз̌үхэни
акпанчi. тавуду～ тii њаваз̌ака тактунi тоокомоорi, тоороо
үчэвэни наксаiнi.''ӈүи-jэ-кээ,'' вэндиини. тутараа тii
тii њавз̌ака иихэн. иивэнчи～ тii урчулунчi～ ихэрэ
таавухаал.''гээ, гээ пүз̌и～н,'' вэндиини,''гээ пүз̌ин,
бии симби тiс аjапумi ичэхэмби-э,'' вэндиини, 'гээ,'
''бии синз̌и асiлаiчаi-jа,'' вэндиини,''синз̌и асiлаiчаi-а мүрүчии,''
вэндиини.''уса～,'' вэндиини.''уса,'' вэндиини.
''мүтэвү-нүү хоонi таву-нуу симби, синз̌и асiламi...
эдилэми.'' 'гээ,' тii ээктэ тiс пакчi,''
хаматаанi-даа чупал анз̌уi. гээ тутараа тiхаламачiха～н.
тii тактунi-даа тiс ларгiнi. гээ, тiхалаха～н.
тii њii асiнi ум ээктэ, хаi-даа хоону хоону бии
ээктэ. гээ, 'гээ,' тообуз̌уха～н, мээн хагдунтiji тообуз̌уха～н,
малутi, малутi iсванчi～,
гээ тii ээктэз̌и тii асiлахан, тii њii.
гээ тii асiлараа наан вэндиини,''гээ, эси бэичиӈдэми ӈэнэи,
'гээ,' гоj баатi бэичиӈдэми ӈэнэи,'' вэндиини.
''гээ хоонi таiсi.'' ''ӈэнүү, хаалi з̌из̌үиси.''
''бии маӈга осiнi калтаа бiаду билэ-мэ,'' вэндиини.
''калтаа бiаду бии,'' вэндиини,''городу бии-дээ кэвэ,
түргэн з̌из̌үи,'' вэндиини,''аjа.'' гээ, тii бичи～,
тii ӈэнэхэ～н, тii эдини, гээ тii бии, тii ээктэ
үже, хэмдэни дааi очiнi. элээ элээ пиктэjи бакаi элээ.
з̌уа. гээ бакаi элээ элээ тiмана эинэӈ тiмана бакаiнi элээ.
элээ элини iсхан, элээ бакахан
чуа～к бака... тутараа тii наан тактунi тiлатiнi,
вагбаӈгi тавасi эүси тараа тii ээктэ тiла
тээӈдэвэнчини. тii пиктэвэ з̌апаха～н, iӈда омоӈтi
нээӈдэхэ～н, тii пиктэвэ. эӈбэни камдуӈдахан
iсалбанi, аӈмавани-даа чупал даарпунчi, хаi
вэндиини, бүчин-мэч осiнi-гүни. 'гээ,' гээ, гээ
тараа, хоонi таву эси. тii хаiханз̌i, тii пиктэ элээ,
амбаан, элээ амбаан дааji осiнi
нү, нiӈмаанi пиктэни хаi горонi үрэини, ии.
тутараа, тii бирүү эз̌эни вэндиини,''таiсi чагбуӈдаву～,''
вэндиини. боцчка дооланi нээрээ, коӈгурурээ, таiсi тiiсаву,
тii чагубувэ,'' вэндиини. паанiнi осiсуi～,
паанiнi аjа чагбуӈдаi, 'гээ,' гээ хоонi таi эси.
њii тii вэндиини тii осii. тутараа тii бочказ̌i тii
таiсi тii тiiсал элээ чагбухатi. 'тii ээктэвэ?' ӈӈ
тii пиктэвэни-дээ. эӈбэнi пиктэвэни чагбухатi.
тii бочка дооланi нээрээ күүбүрүрээ-дээ. гээ,
хасулта бичин-нүү, хоонi бичин-нүү, з̌эмүрү-гүни,
тii эњэ көөни-дээ хаiва бүүрии хаiва-даа з̌эптэси,
хаi ниэриини. тутараа, энэjээ, тамi-дээ досоз̌уiнi,
наала кэн, наала кэн, ваатапсаiнi, тii бочка.
''эњээ,'' вэндиини,''хоонi тiласi-каа,'' вэндиини,
''маӈга з̌аа, тii эи бочкава, баасачумi буjачiта, вэндиини.
''наала ваатаi осiнi,'' вэндии,''аjа, наала
ваатаi осiнi, мүтэи осiнi бүсэсирүү,'' вэндиини.
мүтэи осiнi бүсэсирүү,'' вэндиини. амбаан дааjiнi
осiнi аjа, аjа-гүни. хавулi хавулi тii бочка буjалахан.
чүмпүрүм ӈэнэхэн. њiiмаарүл-гүни сиүн з̌iӈз̌iӈ...
гээ, тоохон наанi кэт ларгii, бiiругунi-даа ларгii～,
дүин-дээ тiс ларгiн наа, үлээн наа.
энини, эӈби наабаан, элз̌үхэ～, хаi, хаабуз̌уха～,
нааду тээсии. 'тii аӈманi хаiнi даалбуха тэпэм биини?'
чупал ачухан. 'ачуханi?' пиктэни чупал ачухан.
iсалбанi-даа чупал ачухан.''гээ, эњээ,'' вэндиини
''jэдү кавкаа тээсирүү, бии гороз̌и биэсимби,''
вэнчини. элээ сиксэз̌үини.
''гээ, бии-кээ,'' вэндиини,''хагдун дүрүмбэни jауӈдаi-та,
вэндиини, тоо дүиси.''хагдуji хаiванi дүрүмбэни''
jавуӈдаi,'' вэндиини.''баавучу～, доовучу～, таматаа
хагдунi дүрүмбэни, jаурii,'' вэндиини,''мооз̌i.
тii jаураа, тii дооланi симби тiла тообуз̌уi～,
баавуду симби акпанвандii, бии доовуду бии акпандii.''
тii аумаарi-дээ аурii～,''анаjii～ хаi-даа пукулi～,
хаi хаi пуксi,'' ичэини, хагду. үже, хагду очiнi.
''эњээ～ тээрүү,'' вэндии,''ичүү, баi наа бичiнi,
ичүү эси хагду очiнi.'' элдэӈгэ-гүни. гээ, тээхэ～н,
ваiсi эүхэ～н. тii мээн хаiкаал хаiкаал чупал њii
боцчка дооланi нээхэни хаз̌умбанi, хаiва чупал њii
нээхэн боцчка дооланi тува хаiха～н.''эњээ эз̌и гасара,''
вэндиини.''бии ӈаала ундаа～ ундаа～ эи-мэт
тiламбi, вэндиини.''сiру, сiру,'' мэнээ эүрии,
вэндиини. сiрумбэ ваарii, сiру үлсэни з̌эптии,
''аjа,'' вэндии, ии. эӈ дааji очiнi-гүни тii пиктэ.
үже дааji, амбаан дааji, ниӈмаан њii хаi горонi,
үрэи.''гээ, эњээ,'' вэндиини,''бии давурii-та,''
вэндиини.''эи мүн хагдуму чооӈконi дааji чооӈконi,
тii чооӈкола ум хаапуна доохонi,''
вэндиини.''соогз̌о хаапуна. гээ тii хаапуназ̌i,
з̌үптүрээ давурii-та,'' вэндии тавасi, тii бирүүбээни.
мээпи сиӈгэрэхэн гүрсэлбэ ичэӈдэми. тутараа тii давухан
энини тii ичэз̌үини-гүни, гүз̌элээ, соӈгомi ичэз̌үини
гээ, давухан, тутараа чооӈкотiнi дооӈдохон.
тii амiнi хаалi-а з̌из̌үхэ-нүү, хаалi-а з̌из̌үхэ-нүү, хоӈмохон
дiлiз̌iла сүгдүхэ～н,
гээ амбаанi, ваахатi-нуу хоонi тахатi-нуу тii ии.
гээ тутараа тiкi пүликтэити эксэл, хаi-гдал эксэл-нүү,
тii-гдал иими ум ээктэвэ хачухан. ананаа-даа энэнээ-дээ
тii умуни ӈэнэхэн тiла хачухан.
тутараа тii, пуњар, давуз̌ухан.
мээнбээн давуз̌ухан,''эњээ,'' вэндиини,''з̌эк эз̌и соӈгоро,''
вэндиини.''аjа бии чупал саарii,'' вэндиини.
''гээ, амаа з̌из̌үхэн баланаа билэ,'' вэндиини,''бүчи-нүү,
үjү-нүү, хоӈмохо,'' вэндиини,''наканду хоӈмохо,''
з̌үлиэлэни дiлiз̌iланi сүгдүхэ, хаiва-гда-нуу сүгдүхэ～,
вэндиини. ''бии з̌үэ ээктэвэ хачухамбi-а,'' вэндиини.
''маӈгалахатi～,'' вэндиини,
''тутараа тii давуз̌ухамбi-а,'' вэндиини.''
мээн хоон тамаарi хоон тамаарi.''
''гээ, тiмана индэпи давурii,'' вэндиини.
''аамбi ӈаанз̌умi, ама тидү кэвэ, баi пањан.
ама алмiнду ӈэнэхэн. 'бүчини,' бии амбi бакуi,'' вэндиини.
''амбi бакуi, амбi гааз̌уi, калтаа бирүүвэ, эвэси
даавуз̌уi, мэӈдээ-дээ, тii гүрсэлбэ тii ваарii-даа аjа''
хаiрii-даа аjа тii њаалараа худаi, вэндиини.''
тii мээпи сиӈгэрэхэн гүрсэлбэ. и бирүү эз̌эмбэни-дээ. тутараа тii
мээн вэнчин-мэт тii тахан, тii њавз̌ака, аамбi,
'тii хаапуназ̌i давуз̌уханi?' ӈӈ, аамбi,
гааз̌уха～н. амiнi, з̌из̌үхэн. маӈгу мүүз̌ини агбунз̌ухан,
тii амiнi. самаан, тiс дааji самаан очiнi, тii амiнi.
гээ тутараа вэндиини,''гээ хоон тiласi-каа, вэндиини.
эси амбi хагдумбанi пааз̌iкаан гүчи анз̌ухан,
элэдэ анз̌ухан. түргэн түргэн анз̌ухан-даада, элэдэ анз̌ухан тiiду биити.
энини-дээ тiла ниэз̌үхэ. аjа-гүни тii з̌үэ њii
хагду кап анз̌ухан аjа-гүни. таусi дэӈсихэти.
гээ тii бичи～н, бөjөмбө-дээ тii ваарii～, хаiва-даа хүм
тii ваактаi, сугз̌аса-даа вааӈдасуи, тii бичин, тii њавз̌ака.
тiс ларгiнз̌i осiнi. тамi-дээ вэндэ, сиксэ акпанчiнi, з̌экпини,
ходаханз̌iji акпанчiнi, амiнi-даа акпанчiн, энини-дээ акпанчин,
наан-даа акпанчiн, малуду акпанчiн.
тii инэӈ, тii долбонi тiс аухан, тiмананi долбонi, инэӈи,
тiс аухан. з̌iаланi инэӈү, тii энини вэндиини,''энэjээ,'' вэндиини,
''хаiмi аурiiсi-каа,'' вэндиини.''аамiз̌i аjараi,
ааjараiсi-танii, толчiнi тоӈгурум хэрэз̌үиси-тэнии,'' вэндиини.''
соӈсоп тээхэн.''эњэ, хаi мэдэсии, эњэ хаiва госолахасi-на.''
''госоламi кэвэмби,'' вэндиини.''баi вэнчимби''-э-м-дэ.
''бии-кээ,'' вэндиини,''тiмана иӈдэпи, сиүмбээни тоорii-а,'' вэндиини.
''сиүмбээни. сиүнз̌иэнтини тоорiiнi, солнцебаанi. “тiла баахамбi,'' вэндии
''асiз̌уji. биинин паталамун баахамбi,'' вэндиини.
''аамiду толчiнду баахамбi,'' вэндиини.
''бии тува, тавасi тоорii-а,'' вэндиини.
''тiмана инэӈ, тii инэӈү, инэӈдү, чаагз̌ан мурумба,
чаагз̌ан хаусаз̌i, хаз̌аларуу,'' вэндиини.
''тii, тii мурун, баатi ниэ... баатi њаалаӈдапi типүр типүр iлii,
бии тii оомi элээ тii дэгдэпсии тоорii. сиүмбээни,''
как раз обеда время. тii сиүн эз̌эн,''
сиүнз̌и гэсэ пүлсиини-гүни. тii обедаду баӈ ииз̌үини.''
гээ, энини агдавасi, соӈгiчii.''эз̌и-э мудалара,'' вэндиини''аjа-гүни,
анз̌уруу,'' вэндиини.''үлээ～ дэрэӈни үлээмбэ анз̌уи мурумба.
эи холдондонi хасачуухам анз̌уруу,'' вэндиини.
''бии тii оонз̌i үже, баатi њаалаусуi
тii мүрүн типэр типэр iлiз̌уi. тii уун уже''
бии тii дэгдэми тоорii, үиси дэгдэми ӈэнэи, вэндиини.''
гээ, гээ тii ӈэнэини эриндү, ӈэнэхэни,
амбаан үилэ тоовандани ӈүи саарiiнi.
боокто даiлаказ̌i～ бии бооно, снег, дааji бооно, түкүсиини.
тii чiмчамз̌i ӈэнэиз̌ини гэсэ, үже сиүн, iсхан, iсхан.
тii үлээсихэни ээктэ-дээ ниэхэ～н, үлээсихэн ээктэ эигэни-дээ ниэхэн.
наати з̌үүр нii. эигэни, нэүни-дээ. тii нэүвэни з̌апахан асiз̌уji.
њааз̌iнi уже њааз̌актанi уже ӈэнэхээл.
тii сиүнз̌иjи гэсэ пүлсии нii, тii бии-гүни.
обеда, как раз обеда ииз̌үи.
з̌эптии хаiрii, урчунундii хаiрii, элээ тii ниэхэни.
гээ, тутараа тiмана тiду аунз̌аха～н ,гээ хоонi эси, агаа нэкү очiн.
сиүн амнi, сиигүүни очiнi. үлээ-гүни. асiji бакахан.
гээ, тii бичин. тiмананi элээ обеда время,
как раз тii з̌из̌үини. элээ ааӈгар ииз̌үини. элээ ииз̌үхэн
эси, чэк дэрэ чупал чупал тэк наан нээхэни
з̌эбү-дээ чупал.
ӈүи хаматаа ӈүи хаматаа.''энэjээ,'' вэндиини,
''эи хоонi тааӈ-кээ, вэндиини.''нii, нii, нii эүриини билэ,
наверно хагдунду.'' 'ааӈ вэндиини.' ии, тii ааӈ вэндиини.''
тii ээктэ, аiсiма, салбува анз̌ураа, аiсiн салбуз̌i з̌эптүкэн тii нiiва, эдиjи.
тутараа кэрмэ доолонi нээхэни. гээ тува саахан ааӈ. саахан.
''агаа,'' вэндиини,''бии-кээ,'' вэндиини,
''сии-дээ саарасi, саарасi, саарасi-гүни,'' вэндиини.
''бии эдиз̌үjи баахамби-а,'' вэндиини.
''нii-мэч бии эдиз̌үjи баахам биэси, ларгi нiiва баахамбi-а''-м-да.
''гээ. гээ ичэиси.'' ''хаiду биини.''
кэрмэ доолонi салбiз̌арам пааз̌i њаалаханi. кiчатак илиини-гүни.
хаi, ларгii нii з̌иӈз̌иӈ, ларгii. балдаханi-даа тiс ларгii.
тэтүэни-дээ тiс ларгii. гээ з̌апаха～н наамансii, дэрэгбэни алаусiхан,
дэрэдү тээз̌үхэн. гэсэ тээз̌үмээри гэсэ з̌экпин, з̌эми ходахан,
ходаханз̌iji гэсэ, элээ, элээ элээ үже, ааӈ ӈэнэхэни.
''гээ тiмана бии ииз̌үрэмби,'' вэндиини.
''инэӈү обедаз̌i солорii ииз̌үи.''
гээ, тii бичи～н, доосiчiнаамаарi тii бичин, эигэни-дээ тii,
''хоонi тiласi-каа～,'' вэндиини.
''тii газ̌уласi-ма, вэндиини.''эгээ-мэ-кээ дэрэз̌илэ-мэ,
агаватi. тii з̌эпүвэчими тii билэ-мэ,'' вэндиини.''
''сагдандала-даа. баа пүүпиличини, наа пэисичини билэ-мэ,'' вэндиини.
вот, гээ з̌iала тiмананi үже, обеда очiнi. элээ, элээ ииз̌үхэн.
ка～п нааманчiн, дэрэгбэни алаусii-даа ачiкiлаi-даа хаi-даа.
''гээ эӈэси эүз̌үпээри, калтаа биаду бимээри эүси тооксаруу,'' вэндиини,
''уjалаз̌усалту,'' вэндиини.''гүчи уjалаз̌усалту,'' вэндиини.
''гээ уjалаз̌уi, уjалаз̌уi,'' вэндиини,''уjалаз̌уi,'' вэндиини.
эи-түл мурiнз̌iji, уувучi эүз̌үми, эигэни гүчи мурумба анз̌уiнi.
нэүjи уубдан. гээ дасiчал опаамi. тiiз̌i тii эүз̌үхэн.
гээ тiмана тiман, тiмаi бала тii, эүз̌үхэн наатi.
тii долбонi тii тiс, тiлаха～н хааду эњүэрэз̌үхэн з̌эпүвэнтиини.
хаi iчоободомо тii үи аiрi наi, ларгi. гээ тii ӈэнэхэн.
тii ӈэнэхэн ааӈанахан. гээ эигэни тii соӈгоi.
''эз̌и соӈгоро～,'' вэндии,''эгээ эз̌и соӈгоро,'' вэндиини.
бүү түргүн тоокоопо～, вэндии,
''наати симби ичэӈдэми тоокоопо,'' вэндиини.
''эи алдамба пүлпүри хаi маӈга～,'' вэндиини.
ии,''хаi маӈга.'' нү конешно тооксоiз̌iji гэсэ
пүлсии гүрсэл хаi. гээ, тiмана эүз̌үхэ～н.
эүз̌үи, хаз̌омбарi чупал з̌апахан, мүрүн оjакiнi нээктүхэн.
мээндүjи нээхэн. наандунi чупал,
хаi мүрүмбэни-дээ чупал хүкүлүхэн хаiхан.
гээ эигэни соӈгомi～ дэрэз̌ихэн.''эз̌и соӈгоро～,'' вэндиини,
''хаi бүү-тэмэ, эси з̌үүлтү бими iлалта бими эүси тоокоi,''
вэндиини,''сиүмбээни тии.'' гээ тii урчулумi-дii тii дэрэз̌ихэн.
хаi тii бооно, з̌iӈз̌iӈ, сiатул дааjiланi бооно, сiмата.
пэкээ мэӈдэ мэӈдэ эси, сiмана түкүини. хауiсi-даа түли тии бат, кэӈ,
элэ-дээ, з̌из̌үхэни. энини ниэхэн, амiнi ниэхэн,
хаi алнакiнi наамандii-даа наамандii, алаусii-даа алаусii,
оjоjо, элз̌эмээри иивүз̌үхэн тii ээктэвэ, хаi алду,
нii хаiгуji мэнэ хагду-ма биэсини-гүни, ларгi.
хагдунi дооланi з̌iӈз̌iӈ ӈээм бии. аjачуха～н тiiду бисин, горопти.
таваi, тii вэндиини, энтини вэндиини,''эгээ,'' вэнчини,
вэндии,''эси дүилтэ iлалта бими, мимби ичэӈдэсүрүү,'' вэнчин.
''аjа,'' вэндиини,''пүлсиксү,'' вэндиини,
''аjа, пүлсиксү,'' вэндиини.''хаi-даа гүз̌элэси-нүү,
симби, аjа з̌эпүлэпү～,'' вэндии, наi.
''бүү баа эз̌эн таапу,'' вэндиини.''бүү эндүр эз̌эни.
гээ сүү саарiiпу,'' вэнчини. нү, вэндии, эз̌эни.
баа эндүр, тii эз̌эн. ну сиүн, солнце ето, баа эз̌эни-гүни.
гээ тiiз̌i асiлахан тii, тii ээктэз̌и асiлахан.
тiс ларгiнз̌и бичини. элээ тii ээктэ-дээ
элээ даулу осii. даулу осiнi-гүни эз̌эн ээктэ хаi.
гээ хасулта～ бими бичин, хоонi-а-даа бичин.
элээ, эигэти-дээ тоокупучiха～н. хаiкаан хаiкаамба тообохан.
хаiва-даа хүм тообохан. тэтүз̌үни хаiз̌унi чупал тообохан.
тутараа тii эүз̌үхэн. элээ тiмана хаалi
тii ээктэ пиктэ бакаiнi.
коjак бакахан элээ, тii ии, хүсэ, хүсэвэ бакахан.
үже гүчи хүсэвэ бакахан. тii эдэкэ-дээ～
тутараа тii пиктэвэ камур з̌апараа гүчи тооко...
тii эигэ ичэгивү. мээн тii, тii сиүн эз̌эни,
тiва ичэӈдэвү, тообоз̌ухан тii пиктэвэ.
хаiва тiду баарачiн тоохон-даа тiду оjоjо～.
тiс ларгii нii тiс баргаз̌iхан, боипумба,
моӈгомба боiпумбанi з̌укiн ањалавамбанi. ӈүи дааji баiбаi,
чэӈгэ～ чэӈгэ тiiнi, нiӈмаалаi пиктэ хаi гороз̌iнi үрэини.
үже всё. хаi элдэӈгэ, чоп элдэӈгэ очiнi.
гээ, тii инэӈ, вот тiду, аунз̌аканз̌iнi, тiмаi бала,
гээ элээ собраться эүз̌үхэн.
эксэнз̌из̌э-тэнии вэндиини, ӈүи з̌iасiл.''гээ эи сиксэ үи саа,
аалi чэк, пүктэӈэи бисэртү～,'' вэндиини.''пүктэӈэи бисэртү,
эгээбээни, эгээбээни агаабаанi пүктэӈэи бисэртү,'' вэндиини.
''гээ тii тiлапу-ма,'' вэндиини,''аjаз̌i бии осiнi.''
гээ, эүз̌үхэ～н эси, тii пиктэвэ з̌апаз̌ураа,
амбi хэмдэjи дооланi нээрээ, мэнэ уунаа эүз̌үхэн.
асiji-даа холдон, мүрүӈгүни хаiва, тii эүз̌үхэн.
амбаан дааji осii, тii пиктэ, хүсэ пиктэ. ичэз̌эи-мэ,
хаiва-даа хүм чупал саарiiнi. элдэӈгэ. элээ дааji осiнi.
сiњактава-даа гарпанасii～, туксава-даа хаi, бэичэи～, очiнi.
амбаан дааji очiнi. тамi-дээ амбаан дааji, эи з̌из̌амэр кади.
тамi-дээ вэндиини,''амаа, эњээ, даада, даама,
бии-кээ,'' вэндиини,''сиүн токомбанi ӈэнэиjэ,'' вэндиини.
сиүн токомбанi. сээгз̌эн наму, сиүн токонз̌iа калтааз̌ианi сээгз̌эн наму,''
тiла ӈэнэи, вэндиини.''
''таjаз̌i з̌абда дидиини,'' вэндиини,''з̌абда, мимби вааӈдамi дидиини.
бии тiiз̌i баачiӈдамi ӈэнэи,'' вэндиини. энини амiнi осiсiiнi-гүни, хаi,''
''оркiн,'' вэндиини,''оркiн.''аjа,'' вэндиини,
''эз̌и ӈээлэчиксү,'' вэндиини.''эз̌и ӈээлэчиксү.'' тэтү чупал ачухан.
кэркэр њалухан тii. ичэини, хэрэктэни алдаӈкiнi чупал тасiчiiнi,
хэрэктэни алдан чупал тасiчii. хаi-даа хэтээсини.
сэлэ-мэч очiнi, хэрэктэни. тутараа тii хаiз̌i,
гэүр iӈдава вэмбүвү, таматаа iӈда, сэлэмэ iӈда.
тiз̌i тii ӈэнэхэн. хаӈукiз̌i ичэз̌эмээри тii ӈэнэи тii доохомбанi.
тii, ӈэнэхэн тii ӈэнэхэн тiла ӈэнэхэ～н,
тээти ӈэнэхэн, таjаз̌i з̌iӈз̌iӈ
з̌эгдэ эи-мэ тii дидиини. з̌эгдэ з̌iӈз̌iӈ, олгомi з̌эгдэ, дидиини.
хаi, хаi вэндиини, хаi～ эси, тавасi тii, ӈаалаji гаjаӈчуiнi,
эүси тii гаjаӈчуiнi, пэиси,
мээн мээн дичини поктола тiӈгар, хаi з̌эгдэни.
з̌эгдэ-дээ кэвэ, хаi-даа кэвэ, чупал бүүктү ходахан. вот дабдахан.
дабдаiнiва дабдахан, и пуњар обратно з̌из̌үхэн.
вот. вот њавз̌ака. гээ тii баа нiiнi пиктэни, сиүнӈи пиктэ.
сиүнӈи пиктэз̌ини, хаматаамба-даа чупал саарiiнi. хаi-даа угдамбанi～,
хаматтанi-даа тээлүӈгүвэ чупал саарii, элдэӈгэз̌и тii балдахан.
гээ тii гүрсэл тii бичити.
амiнi-даа сагданз̌ухан, энини-дээ сагданз̌ухан.
вот таки и были, гээ и тii балдумаарi-дээ үлээн бичити.
хагдунi-даа бирүүвэ, бирүүни дааji, дааji бирүү очiнi.
нii гасан, тiс дааji. наамаji этэвү нii пааз̌i бии, тii бирүүдү.
этэвүри гүрсэл. хаматаанi кэвэ тiду.
хаматаа маiман кэвэ～, хаматаа нii кэвэ,
тiс ларгii бичити. гээ тii бичини, jэлэ,
хаijаара наанi jэлэ балдаханi бичини, элээ.
наанi үисии үгдими-ла тоокпачiханi сиүмбээни,
тii ээктэ үгдими-дээ асi асi, гэсэ тоокпачiхан.
тii пиктэ эси асiз̌уji бакаханi. бакахан-нуу бакаханi-нуу,
хаалi-даа бакаханi. гээ тутараа, тii бимээри-дээ вэндиини,
амiнi вэндиини,''бии-дээ сагданз̌уха～н, эњээ-дээ сагданз̌ухан.
тii гүрсэлбэ, тiмана инэӈз̌и, мээпи сиӈгэрэхэн гүрсэлбэ
эксэлбэ наа эз̌эмбэни, вааӈдамi дауксу'' вэндиини.
тii бирүүбээни, маӈгу, баз̌iа калтааз̌iла.
тутараа тii хэсэни дахурма даухан, тii, тii њавз̌ака-даа даухан.
тii њавз̌ака даухан осiнi, мэргэн таiз̌уiнi-гүни хаi.
вот как они были. тii бичити,
ларгии, ларгии нii бичити.
тiс үлээнз̌и～, тiс ларгiнз̌i～, тiс баjанз̌и, тiс үлээнз̌и балдахати.
хаi-даа хэтээсини бичити наатi. вот эи нiӈмаа, эи нiӈмаа jэлэ бии.
точно, всё. элээ, jэлэ бии. элээ.
Translation
一人のおじいさんと一人のおばあさんが暮らしていた
二つの山の間に一軒の家があって、おじいさんとおばあさんが暮らしていた。彼らには一人のたいへん美しい娘がいた。娘は夜も昼もただ寝てばかりいた。父親は腕の良い猟師かつ漁師で、とても豊かに暮らしていた。父親は娘と結婚したいと考えるようになった。それを知った娘は、自分のために一軒の倉を、山の方に建ててくれるよう父親に頼んだ。父親は美しい模様を彫った倉を作った。鳥の模様は今にも飛び立ちそうに美しく彫ってあった。母親が手伝って娘の家財道具を倉へ運び上げた。二日経って両親が見に行くと、倉は無かった。倉は娘を乗せたまま空へ飛び去ったのだ。やがて倉は大きな町のそばに着陸した。村の中の一番大きな家、長の家のそばに一人のすてきな若者が立っていた。若者は倉に入ってきて、二人は結婚した。男にはすでに一人、妻がいた。男は半月ほど狩りにでかけることになった。女はすでに身ごもっていて、男が出かけた後で男の子を産んだ。男の一人目の妻は、生まれた子を犬小屋に連れて行き、母親の目と口を糊で糊づけにして塞いでしまった。町の長の命令で、母と子は樽詰めにされ、錨をつけて河に放り込まれた。樽はやがてどこかの岸辺に打ち寄せられた。子供はすでにやや大きくなっており、樽を踏み破って二人は外へ出た。子供は母の目と口を開いた。子供は大地に木の枝で家の絵を描き、そこに母を横たわらせて、自分も横になった。そして寝ていると本物の家ができあがっていて、二人はその中に寝ていた。息子は魚を捕り、そうして二人は暮らした。それから息子はスズメバチに変身して、河を渡り、自分たちを苦しめた者たちの様子を見に行った。父親は亡くなっていて、捧げ物が祀ってあった。息子はハチの姿で二人の女を刺してから、母親の元へ戻って来て報告した。それから冥界へ行って父親を連れ戻して来た。父親は偉大なシャーマンとなった。さらに家を作り、獣を獲って豊かに暮らし始めた。その後ある時息子は夜も昼もまる二日間眠り続けた。起き上がると、夢の中で自分の妻を見つけた、と言った。その妻を得るために太陽へ上ることになった。母親が紙から白い馬の形を切り抜くと、それは本物の馬となり、息子はそれに乗って太陽へと上って行った。雹が降って来たが、若者は太陽に着いた。妻にしたいと思った娘とその姉が出てきた。一晩泊まって、その娘と結婚した。娘の兄は太陽と共に行き来していて、正午にだけ昼食を食べに家に立ち寄る。そこでその兄に会ってから下界へ降りた。太陽の主人の娘を妻としたので、家もすばらしく立派な家に変わった。妻は妊娠して男の子を産んだ。また天に昇り、太陽の主人と義姉に子供を見せに行って来た。やがて子供は成長し、獣も狩りするようになった。息子は「太陽の真ん中にある赤い海から大蛇が僕を殺しにやって来る。僕はそれを倒しに行く、」と言って、でかけた。犬に乗って空へ上った。大蛇は火で攻めてきたが、少年はこれを倒した。村はさらに大きな町となった。少年は成長し、妻を得た。父はかつて自分の妻と息子を苦しめた村の女や長を殺しに行くよう息子に命じた。息子は大河の対岸に渡り、彼らを殺した。それから豊かに幸せに暮らすようになった。終わり。