|
Emeseni
Folk tale of Negidal
by Samandina, Evdokija Mironovna
Source
|
|
эмэсэни
|
балдijан, өмөн бэjэ, гэлбинин эӈүн, эӈүн, ӈии-хэ бичэн-е～,
гэлбэнин омӈоча бисим тии. эмэсэни, эмэсэни, эмүкчэккэн,
по томү что нуӈан эмүкчэккэн эсин сааjа
амiнман, энинмэн з̌эпчэл биз̌эн, амба,
биз̌эмди～н саача, саача, эмүкчэн биз̌эjилэj,
з̌эмүгди ооча, сэктэj хэjгидээлин гэлэктиjэн, еехун-да аачiн з̌эпүүви,
энинин нээӈкин бичэн сэктэ хэjгидээлини～ үлэккээ～лбэн олоккаалбан,
аачiн з̌эмүгди, эси-гдэ, ''оон нихэз̌эм эси, ӈэнэктэ бии.
з̌эмү.'' эси-гдэ jүүjэн, jүүjэн талi～ геехуктаjан, геехуктаjан,
еехун-да эсин ичэввэ, еехун-да эсин ичэввэ.
тихэм-дихэн талi～ чааскi ӈэнэjэн, эхинин бичэ
таj-да эсин сааjа нуӈан, таj эхинин гүнэн,
''эли еева гэлэктис～'' гүнэн.
''бии дiлтiхiн хүлми ичэчими～ тээ～ талi
ээнмэ эгди бэjүккээсэл ееккаал-да чупал биси,'' гүнэн.
''таjкахаанма-да вааjаа～н-да эмэвгимчэс еева з̌эбз̌эп
з̌эбз̌эп, оодан.'' ''маӈга бэjэ бисим,'' гүннэхэн,
''элэ гааjа эӈүнэн-ӈү, вааjан-ӈу.'' таiӈi вааjа～н,
з̌эбз̌эjидүн, хүглэз̌иjэн еехун нуӈандун,
з̌эппэн аасiӈгijан, еехун надо,
биттэ-гэчин дэӈсиjэн что ли,
хаваiлан эси-гдэ, биз̌эн таду тихэм-дихэн, буғаi-да тихэм...
ӈэнэjэн талi～ ӈэнэjэн, бэjүлбэ гэлэктинэми, еема-ха уз̌аван бахача-ву,
тииски аасiннiхiн бэгдиj-дэ ӈаалаj эсин iсса.
тихэн, үлгүмээjэн эхинтихин эмэjгиjэн, ''эхи-jэ～,'' гүнэн,
''таj еема уз̌анiн,'' эхинин гүнэн, ''эхэл тавijаjа, эхэл тавijаjа,
''таj амбан биттэ амiнмат энинмэт з̌эпчэ амбан,''
гүнэн, ''таjва эхэл тавijаjа, лучше сии туксахал.''
''атам, туксаана,'' гээ эси-гдэ, ӈээлэмү～
тiманнан-ӈу, оохiн-ӈу, эмэjэн,
''але～ко～ме～ а～ле～ко～ме～ але～ко～мэскооjандо～о-гда～
''але～ко～ме～ але～ко～ме～ але～ко～мэскооjандо～о-гдал,''
эмэjэн амбаха, таj, ''ан, доогдалi э～ аjанiн гэлбинин,''
эси-гдэ эмэjэн, ''гээ, ееча, таj куӈахакан,''
таj куӈахакан iлча, jүүjэн, ''еема минэвэ з̌эмнэчэс-и.''
''з̌эмнэчэв,
з̌үүл, з̌үүл иктэ сиглэдүн-дэ атас iсса,''
таj куӈахан гүнэн, ''куӈахан бэjэ, үлэнин масi биз̌эн.
пока не бүдем эвиjэ, минэвэ атас з̌эппэ.''
''еехун, сии эj диккээнин, бии эj дихээнин.''
адi дiлiлкан-ӈу, дiлiнiн эгди,
њүӈүнз̌и дiлiлкан, эӈүн, змея, оттуда выходит амбан.
человека, э～j эси-гдэ а～j ма～ленький человек, биттэӈи что,
эси начинают күсилчэ, күсиjэ, күсиjэ, күсиjэ, күсиjэ,
тихэм-дихэ～н биттэ эӈүнӈит, начинает эӈүнэн, үстаёт,
не может үставать, потому что у него, безсмертяный, эӈүн, эjгэнин,
вот там это, как его, кряковый утка, а там кряковый утка,
өмөн умукта, он улетит, таj умуктава уронит,
гээ, эси-гдэ, а потом гүнэн, таj амбан, нэкчичэн
өмөн девка красивый. маленькава принёс,
и спрятал, и она расла, она-то чүствала.
эмэчэ, эмэчэ, ичэччэн, нуӈан, биттэ бэjэӈит үгдэхэлэллэн.
таj эӈүнмэ, шёлковой платоккi эӈүнтихи, амуртiхi вынёс,
раз вытряхнүл.
тадуккаj, тадуккаj, өмөн, щука, свистил,
говорит, ''дай,'' говорит, ''принеси, эмүвкэл, таjва,
нуӈан эjгэнмэн умуктава, эмүвкэл, и,
таjва эсихис эмүввэ бии-дэ атам биси. еехунхан-да атан биси.
эj түүj оjодун, бүү атавун биси, чоп з̌эбз̌эн мүнэвэ.''
таjва, доосiнча, таду бисин. тихэм-дихэн эмүвгичэ, таj куӈаханма,
еехунма-ха хэлбүчэн-ӈү үғү буғадуккаj еева, з̌эпкитпэ, эӈүнмэ,
еехун, безсмерченный эӈүн, мүүвэ, таjва умувкаанан, з̌эпүвкээнэн,
ееккалз̌i чупал, еез̌i-да чупал мазеjан нуӈанман ниилиjэн,
чтобы күсүн оjгiдан, гэ, тихэм-дихэн, опять њаан-дахан күсилигиjэ,
күсилигиjэ, тихэм-дихэн, таj-а эӈүн, куӈахан..., таj-а эӈүхэ,
щукаха, эмэjгичэ, умуктава газ̌ijан, амӈадуj.
таjва, таj асi түjгэнз̌и з̌аваjан, тихэн таj,
таj биттэ бэjэӈит куӈахантiхi бүүjэн, бүүjэн, тихэн гүнэн,
''еехунма дабдачiiсi～,'' гүнэн, ''бии ичэчимэ, эjвэ ичэвкэхэл,'' гүнэн,
нуӈантiхiн, ''ичэвкэхэл.'' тихэн тес сиӈгиjэми ваадан.
''бии асив бисин, бии аз̌аавi, асi бэjэвэ ваамi аз̌аавi.''
''аjа, эсилэ-хэ, асi-да бэjэ бэjэвэ вааjан,
нijавi-да бэjэ бэjэвэ вааjан,'' ии тэӈ бисин
гэ, эси-гдэ, таj-а куӈахан, гүнэн, ''о～j, ичэхэ～л,'' гүнэн,
''эjвэ, о～j'' ичэjэн, ичэjэн, соӈолча, ''хэ～j бүүjгихэ～л,'' гүнэн,
''пожалуйста. миндү бүүjгихэл. бии хунааз̌iбi синдү бүүз̌эв.''
хунааз̌iн таду. хунааз̌iн гүнэн, ''эхэл бүүjгиjэ, ваахал,
сиӈгиjэнз̌и ваахал,'' таjва умуктава эӈүнчэн,
чапчачатiн тадуккаj өмөн њаjамijан,
утёнька мальнкай. таду биси ооча, таjва, бэгдивэн хэгдэлихитин,
таj бэjэхэ, бэгдин хэгдэjкинэн, аасiхан хэгдэлихитин, таj бэjэхэ,
ӈаалан хэгдэjкинэн, гээ тии сиӈгиjэнз̌и ваачатiн, тэз̌э, ееву оо,
таj эвэӈки тээлүӈнин, еелi саас-i,
тэз̌эгдэвэ, алахiччава, аачiлба-гда алахiччава.
гэлбэнин омӈоча бисим тии. эмэсэни, эмэсэни, эмүкчэккэн,
по томү что нуӈан эмүкчэккэн эсин сааjа
амiнман, энинмэн з̌эпчэл биз̌эн, амба,
биз̌эмди～н саача, саача, эмүкчэн биз̌эjилэj,
з̌эмүгди ооча, сэктэj хэjгидээлин гэлэктиjэн, еехун-да аачiн з̌эпүүви,
энинин нээӈкин бичэн сэктэ хэjгидээлини～ үлэккээ～лбэн олоккаалбан,
аачiн з̌эмүгди, эси-гдэ, ''оон нихэз̌эм эси, ӈэнэктэ бии.
з̌эмү.'' эси-гдэ jүүjэн, jүүjэн талi～ геехуктаjан, геехуктаjан,
еехун-да эсин ичэввэ, еехун-да эсин ичэввэ.
тихэм-дихэн талi～ чааскi ӈэнэjэн, эхинин бичэ
таj-да эсин сааjа нуӈан, таj эхинин гүнэн,
''эли еева гэлэктис～'' гүнэн.
''бии дiлтiхiн хүлми ичэчими～ тээ～ талi
ээнмэ эгди бэjүккээсэл ееккаал-да чупал биси,'' гүнэн.
''таjкахаанма-да вааjаа～н-да эмэвгимчэс еева з̌эбз̌эп
з̌эбз̌эп, оодан.'' ''маӈга бэjэ бисим,'' гүннэхэн,
''элэ гааjа эӈүнэн-ӈү, вааjан-ӈу.'' таiӈi вааjа～н,
з̌эбз̌эjидүн, хүглэз̌иjэн еехун нуӈандун,
з̌эппэн аасiӈгijан, еехун надо,
биттэ-гэчин дэӈсиjэн что ли,
хаваiлан эси-гдэ, биз̌эн таду тихэм-дихэн, буғаi-да тихэм...
ӈэнэjэн талi～ ӈэнэjэн, бэjүлбэ гэлэктинэми, еема-ха уз̌аван бахача-ву,
тииски аасiннiхiн бэгдиj-дэ ӈаалаj эсин iсса.
тихэн, үлгүмээjэн эхинтихин эмэjгиjэн, ''эхи-jэ～,'' гүнэн,
''таj еема уз̌анiн,'' эхинин гүнэн, ''эхэл тавijаjа, эхэл тавijаjа,
''таj амбан биттэ амiнмат энинмэт з̌эпчэ амбан,''
гүнэн, ''таjва эхэл тавijаjа, лучше сии туксахал.''
''атам, туксаана,'' гээ эси-гдэ, ӈээлэмү～
тiманнан-ӈу, оохiн-ӈу, эмэjэн,
''але～ко～ме～ а～ле～ко～ме～ але～ко～мэскооjандо～о-гда～
''але～ко～ме～ але～ко～ме～ але～ко～мэскооjандо～о-гдал,''
эмэjэн амбаха, таj, ''ан, доогдалi э～ аjанiн гэлбинин,''
эси-гдэ эмэjэн, ''гээ, ееча, таj куӈахакан,''
таj куӈахакан iлча, jүүjэн, ''еема минэвэ з̌эмнэчэс-и.''
''з̌эмнэчэв,
з̌үүл, з̌үүл иктэ сиглэдүн-дэ атас iсса,''
таj куӈахан гүнэн, ''куӈахан бэjэ, үлэнин масi биз̌эн.
пока не бүдем эвиjэ, минэвэ атас з̌эппэ.''
''еехун, сии эj диккээнин, бии эj дихээнин.''
адi дiлiлкан-ӈу, дiлiнiн эгди,
њүӈүнз̌и дiлiлкан, эӈүн, змея, оттуда выходит амбан.
человека, э～j эси-гдэ а～j ма～ленький человек, биттэӈи что,
эси начинают күсилчэ, күсиjэ, күсиjэ, күсиjэ, күсиjэ,
тихэм-дихэ～н биттэ эӈүнӈит, начинает эӈүнэн, үстаёт,
не может үставать, потому что у него, безсмертяный, эӈүн, эjгэнин,
вот там это, как его, кряковый утка, а там кряковый утка,
өмөн умукта, он улетит, таj умуктава уронит,
гээ, эси-гдэ, а потом гүнэн, таj амбан, нэкчичэн
өмөн девка красивый. маленькава принёс,
и спрятал, и она расла, она-то чүствала.
эмэчэ, эмэчэ, ичэччэн, нуӈан, биттэ бэjэӈит үгдэхэлэллэн.
таj эӈүнмэ, шёлковой платоккi эӈүнтихи, амуртiхi вынёс,
раз вытряхнүл.
тадуккаj, тадуккаj, өмөн, щука, свистил,
говорит, ''дай,'' говорит, ''принеси, эмүвкэл, таjва,
нуӈан эjгэнмэн умуктава, эмүвкэл, и,
таjва эсихис эмүввэ бии-дэ атам биси. еехунхан-да атан биси.
эj түүj оjодун, бүү атавун биси, чоп з̌эбз̌эн мүнэвэ.''
таjва, доосiнча, таду бисин. тихэм-дихэн эмүвгичэ, таj куӈаханма,
еехунма-ха хэлбүчэн-ӈү үғү буғадуккаj еева, з̌эпкитпэ, эӈүнмэ,
еехун, безсмерченный эӈүн, мүүвэ, таjва умувкаанан, з̌эпүвкээнэн,
ееккалз̌i чупал, еез̌i-да чупал мазеjан нуӈанман ниилиjэн,
чтобы күсүн оjгiдан, гэ, тихэм-дихэн, опять њаан-дахан күсилигиjэ,
күсилигиjэ, тихэм-дихэн, таj-а эӈүн, куӈахан..., таj-а эӈүхэ,
щукаха, эмэjгичэ, умуктава газ̌ijан, амӈадуj.
таjва, таj асi түjгэнз̌и з̌аваjан, тихэн таj,
таj биттэ бэjэӈит куӈахантiхi бүүjэн, бүүjэн, тихэн гүнэн,
''еехунма дабдачiiсi～,'' гүнэн, ''бии ичэчимэ, эjвэ ичэвкэхэл,'' гүнэн,
нуӈантiхiн, ''ичэвкэхэл.'' тихэн тес сиӈгиjэми ваадан.
''бии асив бисин, бии аз̌аавi, асi бэjэвэ ваамi аз̌аавi.''
''аjа, эсилэ-хэ, асi-да бэjэ бэjэвэ вааjан,
нijавi-да бэjэ бэjэвэ вааjан,'' ии тэӈ бисин
гэ, эси-гдэ, таj-а куӈахан, гүнэн, ''о～j, ичэхэ～л,'' гүнэн,
''эjвэ, о～j'' ичэjэн, ичэjэн, соӈолча, ''хэ～j бүүjгихэ～л,'' гүнэн,
''пожалуйста. миндү бүүjгихэл. бии хунааз̌iбi синдү бүүз̌эв.''
хунааз̌iн таду. хунааз̌iн гүнэн, ''эхэл бүүjгиjэ, ваахал,
сиӈгиjэнз̌и ваахал,'' таjва умуктава эӈүнчэн,
чапчачатiн тадуккаj өмөн њаjамijан,
утёнька мальнкай. таду биси ооча, таjва, бэгдивэн хэгдэлихитин,
таj бэjэхэ, бэгдин хэгдэjкинэн, аасiхан хэгдэлихитин, таj бэjэхэ,
ӈаалан хэгдэjкинэн, гээ тии сиӈгиjэнз̌и ваачатiн, тэз̌э, ееву оо,
таj эвэӈки тээлүӈнин, еелi саас-i,
тэз̌эгдэвэ, алахiччава, аачiлба-гда алахiччава.
Emeseni
A man named Emeseni was living by himself. Both his mother and father had been devoured by an evil being. He had no food, and went on a journey. After that he found his older sister. He didn't even know he had an older sister. He caught an elk. As he went and hunted for more beasts, the road continued on. The footprints on the road were very big. He returned to his older sister, and asked her what those footprints were. His sister replied by saying that those footprints belonged to the evil being that had killed their parents. The next day, that evil being came and attacked them. The evil being was a snake with six heads. The boy came out of the house and fought with the evil being. The evil being was invulnerable, and the boy gradually grew tired. The evil being had once captured a small girl and was bringing her up in his own home. That girl sensed the boy was in danger. The girl turned herself into a wild duck, and flew to the scene of the battle between the two. The girl gave the boy a drink of the water that caused invulnerableness, and also applied this water to his body. The boy became strong. The wild duck went to get the evil being's soul. She brought back an egg, which was the evil being's soul, and dropped it from above. As she broke the egg a small duck came out of it. When they tore off the small duck's legs, the evil being's legs were torn off also. When they tore off the arms, the evil being's arms were torn off also. Then they killed it. This is the legend of the Ewenki.