|
Folk tale of Ewen
by Natajmina, Ekaterina Lukinichna
Source
|
|
оон ɵмэн бэj бэлрин з̌оғрiлду
|
тиэк. орочiлдула эӈэjэ-тыттэ бисин. бэjкээjэкэн нөсээғчэн.
эӈэjэ ӈээлым-э чактi ӈээлым.
энни-дэ iiлкан эӈэjэ, чактiз̌i эӈэjэ ооча.
орлыв-да тэливээттын. бүjүм-дэ. тар тала чакыптiтын аӈыткар-да,
куӈал, наавур-да атикар эр мүн үрээчилбүр, өмырдыл-дэ.
хiiкутiч үличиддын тарак. пенсиjал-гычин.
эвүсү аj хүркэн!
хүрүлни-дэ њаан биситын. бумӈа хаада, эӈэjэ.
хүркэӈылби-дэ њаан аjмыкаањ з̌авуттын.
тар jаадук хаададук чағчiбал хаадатын.
з̌өөр орон, з̌өөр хаада ороннi.
тарiч хөлнилрын тарак чағчiбакаjа.
эвүсү-тыттэ чактi ӈээлым.
"эррө," гөөнни, "хаарак jаак-кал чактiмды," гөөнни.
"эсым чактi бис.
jаамi бии-быдэ орочiлла чактi бивээттын?"
өмнэкээн-ты гөөнни. "ооныкын," гөөнни,
"ооныкын чактiвур этэп jаарутмаатты?" гөөнни,
"хаарак jаадавур-далу," гөөнни "њөөннэз̌ин
jаарутмааччiр. jаамi," гөөнни,
"элэкэн," гөөнни, iлам анӈану гасчiн. гөөнни,
"jаарутмааттаакун бии-њүн хинү мааз̌iм, чактij бии-гүн акiлтiвкаанз̌iм,
эрэв оралбусу," гөөнни, "тиэз̌им, газ̌iм,
хiiкутiч илбысынз̌им. тарбыч, хии минү мааз̌iнрi,
з̌өөривэн хаадав газ̌iнрi." тарiч гөөнни
"премия з̌үр ... ... эвидээкүн," гөөнни, "этээнри гад.
минү-дэттэ маамi jаадаj эр," гөөнни, "аӈыткаару бии з̌авуттым. эрэғлэ,
гөөнни, "эммөөтты, аӈыткаар эӈэjээлдү эрээсыввөөтты,
з̌оғрiл-да, энни jаа-да, з̌оғрiл таралбу," гөөнни,
"бүjүн-дэ," гөөнни, "бисыкын бакрiз̌i ээjдү өрив-дэ,"
миныч," гөөнни, "иин. олрыв-да," гөөнни,
"эр. атiкаар-да чэӈытми өсээлчээл," гөөнни,
"чэӈытнэр бөөвээттым, ноӈарбутун-да з̌эбдээтын.
эсым бии мээн, бии эсэм," гөөнни, "мээнды-ткэн њэкры."
"элэкын, jаағаj тарав з̌оғрiв атiкаалбу, этикээлбү
з̌оғрiлбу њэкынри. хiiкутiч илбэсынз̌им."
"гэ, тиэк, өмнэт илбысын элэкын," гөөнни, "алаатлi."
тарбыт-так iлан анӈан ооднi-сi.
тарак тээлэӈсүкэн-дэ энни-дэ iiлкан-да нiмкан бис, тээлэӈ.
тиэк эр төөрэӈын, төөр бинни тиэк тардала дөөнрылэ
jаала-да гөөвээтты мiавчаан.
"тиэк," гөөнни, "хаарак-iа. тэлинэсээн-тыттэ бисин.
мiавчаанду," гөөнни, "алааччам. тармыканду," гөөнни,
"мiавчаан өкрээдүн jаарулдыз̌iп.
тарбыт-такан-да өөрып гөөнни, "иӈэ," гөөнни,
"jааруллi-да эмз̌ими алааттааj," тiкулрын, өмнэкээн-ты.
хаан-да ээтырылры өөрып атiкаар. гөөн,
"тиэк, көкэрып! хунӈiвур-њун," гөөн,
"үличимӈивүр мааврыкын, њаан jаав-усi," гөөн,
"таду-тта абалаз̌з̌iп." хаан-да нэӈыз̌илры
хiiкутiч, "хэвкитки нэӈыддээкүн." өмын-дэ этыкээкээкээн тала гөөнни,
гөөн, "эдээкүн-күн-э тиэк бии-күн үӈдээкү. ооныкын гiдалкы,"
гөөнни, "гiду бинни." jаарутiлрын. jаамi простоj гiд.
тиэк, гөөнни, "эрэк," гөөнни, "мин хүркэрыпү өткэмү хэл,
хiiкутiч үӈын. хэсынни-э эрэв," гөөнни, "үӈнэ њэктээкүн. үӈнэ, jаала-ккы?"
"моо, моо, дiрамна моола диэдмыкээндүлэ," гөөнни, "үӈдээкүн.
эрич," гөөнни, "бии оодааку хэргикли," гөөнни,
"тарбыч," гөөнни, "күсиз̌илз̌инри-дэ гiдач ноӈартан гiдач њэкры,"
өмнэкээн-ты, гөөнни, "эрығлэ гiдан хэрдэвэн," гөөн,
"эрич үӈын хiркаанз̌аз̌i өткэмиӈэз̌и бағыккарааӈа хоонысӈарааӈа,
эрэғыр эмикээн," гөөнни, "бэjтэкин њэкры. тар," гөөнни,
"иччэнри. гiдан хүүрэлин үӈз̌ин,
өмнэкээн-ты иччинри тэғэлэ ӈэныкын.
чактi бисынри-дэ эрэк этээнри маавры.
эсыкытын-њүн бэлнэлры."
этикэjэкэн адiв-да иныӈү тавуттын-тык, тар ооднi,
хiiкутiч гiдамкар оод хэссэки хiiкутiч хэлымкыр.
"jаак-та экичын-кы, тиэк," гөөнни.
њаан нүүлгыз̌ээнрын, нүүз̌из̌ээнрын.
кааму-да учааӈӈооттын, хiiкутiч,
орӈатын-да элгүӈээттын, атiкаарду-да бөөвээттын.
эдээтын-њүн з̌эмсы, кабiав-да бакмi эрэғлэ з̌аалз̌i
хээсээjэз̌и, өмын хiлтi, мунрукан-ул бисыкын.
наӈгатын њаан оовааттын.
"этикээн, хии эрэв-дэ наӈна итмидли."
үүн бургағла үривээттын
күрыњ тачiн наӈгатын оодааj. орортакi-да хөррын.
орордулi-да њаан jаав-да эр гiлракатын-да бөөн,
хооjа ороннi ӈүүныч. хаада үргыттын гөөвээттитын.
өмнэкээн-ты, гөөн, "мiавчаандула," гөөн, "хаан тэғэлэ," гөөнни,
"иттып хаанiн хэбгын. тавур," гөөн,
"арiсағаӈыт-кы энни алаатты." "бидээн, элэкэн тиэк."
"њэктэн," jаак-i-мыкан тiкуњун ооднi,
"адiв-да анӈану диғиткитын хөррыкын ороч аассын-ысi.
њаан тар. өмнэкээн-ты. даалiла ӈэнрыс-и," гөөнни, тиэк аjз̌iт гөөн,
"тармамыла," гөөнни хаанiнтын нимрүғычин
орорнi мiавчаан хээjэлин оӈкадды.
iсығгыла үӈры-си. "тiмiна," гөөнни, "тиэк эмз̌ир."
"тiмiна баз̌iкар," jаамi укал туркiч,
iлан туркiч бэил њамнiр. "хаарак-iа," гөөн,
"эмрис-иэ?" бэиӈүн гөөнни, "гэлнээлры."
гөөнни, "эмрым-иэ. үныт өмнэкээн нүүз̌им-иэ!" тар таракым гөөнни.
гөөнни, "бии мээнкээн ӈэнз̌им." атiкаар-да, эрығлэ
бидӈэғчин ээтырры
нүүлгэникэн-дэ. хөөнты хунӈiвур хүтүр маавз̌iп.
jаала ооз̌iп? көкэз̌ип, хiiкутiч.
њаан, гөөнни, "этээс-тыкэн-дэтты."
гэ, њаан орорбу-дааку гөөн хөрүдээj.
гөөнни тиэз̌ин хiiкутiч. тачiн гөөнин.
"этээм, бии хин атiкаӈалз̌iс
наавуӈалз̌iс jаалз̌iвумнааттын." хiiкутiч хүрүӈчир.
тиэк, "бидээн элгын хүрүз̌ин-ты бидээн."
өмнэкээн-ты. тар, өрынни-си тиэк, өрын-ыси. өмнэкээн-ты.
тар jаамi укал тiмiна бэил њамнiр.
хунӈiвур гөөнни, "тиэк эмдээн-ыллэ."
"тиэк хунӈiткiвур гөөӈээсын-э тiмiна халгыњ эмз̌им-иэ!
этээм туркiдаадда." өмнэкээн-ты. хiiкутiч. өринз̌идды.
элэкэс-тэ өрииныкытын тiмiна гөөнни,
њаан-да тiмiна баз̌iкар гөөнни. "тiмiна њэктээкү.
эркэ гөөнив тiмiна чiiдалан эмдээкү,
этээм jаала-да хөрры. аускi ноӈан-ул эмдээн
њаан тачiн-њун бисэкын,"
"этээн эмры," гөөнни.
атiкаӈалбi көjээттэтын
з̌өөр-дэ атiкаӈалнi көjээттэтын таду-тты њэкчин.
эр гөөнни тииттэ ирриүныл-дэ
оодiн "күсикээттээкүн." тар хөрры.
бэjкэjэ манруддын-ысi ээjдү
унтыj аjмакањ тэтиддын. атiкаар хөӈры.
гөөн "эз̌илри-ткэн төмтылры
бидээн оон-ысi њэкчин?
"көкэрыкы-дэ," гөөнни,
"њаан абылыдмыз̌iс хiiлаз̌iлз̌iс њаан."
өмныкээн-ты тар өмныкээн-ты гөөнни, "эсымэjэ-дэ," гөөнни,
"iлан-да бэил итнээз̌игрэӈээсын маавчаву.
њаан эвүски маавруку-да эмүдээвүр."
өмныкээн бэjкэjэ кэргысымнин њооннi гiз̌з̌i нiмкамiз̌i.
укал төллэ iлаттын. "тарак-а," гөөн, "ороч эмрын-ыллэ!"
"эррэj, ӈүүныч тиэк," гөөнни, "эмэнри-ллы."
тиэк, гөөнни, "эмрым-э. хооjав-мыда анӈану гасчiнрi."
өмныкээн-ты. үӈры-сы. гiткаан-ты бэитыкмэкээн-дэ.
бэjӈэлни-дэ тардалi ирыл-гычин iлатты
ноӈартын-да хунӈiвур үӈми манрутмi.
"эррөj," гөөн, "ороч jаак-кыл чактiн."
өмныкээн гөөнчээтын "этикэjэ гiдын хэрдэлин
гаасiмiч хоонрын. њаан көjээттын
jаамi ноӈан энни асун-да-тiтта,
оон хэлү њэкчин? элэкэс-тэ үӈрыкын тарiнз̌аj
хэлыӈынз̌эj үӈӈөөттын эчин хааллооттын. үүныч мээjээндү ӈэнрын.
өмнэкээн бимнин өөрэпэӈэнз̌эз̌и иттын,
гiдан асыпаар jаала-да тингүнүкэн-тыкэн,
өмныкээн моов-тыкан з̌авуттын.
"хаарак-iа," гөөнни, гiанду хаараду,
"тэрүлли," гөөнни "этээнтэр."
өмнэ, "эз̌и," гөөнни, "нөөӈэр. диғым анӈану гасчiнрi,
күсикээттээвүр, күсидээвүр." өмныкээн-ты
хүчиснын өjдэли үсиӈдэн тар хiiкутiч, тэғэлэ ӈэныкын.
њаан jаав-усi гөөнз̌ин көкэн. атiкаӈалнi iрроочiз̌iлры ээтырњэкэн.
"маата," гөөн, "муну-ғусiн-да хулалi."
гөөнни, "jаак хүү њэкыс-ы? өмныкээн-ты гiаӈу," гөөнни,
"хаадавун," гөөнни, "з̌өөривэн гiлракчаар," гөөнни,
"этээм, абалуӈусун њэкчим. этэм-тыкын," гөөнни,
"ээjдү хүнү бэиӈгэчинсын њэкры. jаак бии,"
гөөнни, "оролбусын гасчiрын?" өмныкээн,
"ээк!" чағчiбаал, "ӈүүныч аiнрi-а," гөөн.
"эррө аiсыс мүнү ӈээлүкээттын-э!
"оролбан, гiаӈӈон, хаадаван илбысынны."
хiiкутiч мээркээр өөрэпэр ноӈан хүркэӈылни тасасны.
бэиӈэлни њаан ноӈнiлнi орочiл эмры.
"jаанрi?" гөөн. "ииным-ээ! эр-кы," гөөнни,
"тардала тар iрроочiдды асал."
"эррөө," мiаснiн, хаанда чағчiбаал инилры,
"тавур атiкакаакар мүнү," гөөнни,
хiiкутiч "баллоотты бүү... хин атiкаӈал-гачiн.
эсү хүллэкэч з̌эмсү," гөөн.
гөөнни, "тиэк хүү-дэ," њаан өөрыпылдүлэ-дэ
чағчiбаалду гөөнни, "ма," з̌эбдээтын.
"маалiлры." эғдынз̌эвэн хитындү. гiлраккатын-да бөөӈээсын
"бии iрканӈарыкысын-њүн ӈэнз̌им њаан-да.
хүн ормусын ээjдү тиэриз̌и бөөччим."
њаан тар илбысны, абалкукаан туттыснi.
гөөн, "хааван-да бөөдээкүн өөрыпыл гiлракалгатын-да.
њаан өөрыпыл-да тарак-аа～
jаакав њаан үӈрын ормыjа хиэр-ээ! њаан-ну з̌уулатан үӈрын.
оӈкалукаан
чағчiбаал оролнi jаалры-ғчiн.
"тиэк," гөөнни, "мээркээр з̌эбыз̌идлилры!"
хаанда гiлрыккавур таткатӈар.
оj, эррэj атiкар түтүнилры!
“эмэнри," хiiкутiч тиинир гүз̌ээнз̌из̌илры,
"эрөөj," гөөн, "аiсыснынрi.
хөрчэрыптүкүсын нэӈникэн ээтыррү," гөөн.
гөөнни, "ноӈаннi-гал энни чактi бис.
њэкмын," гөөнни, "эрэк," гөөнни,
"энни эӈэjэ бис, тиэчэз̌и," гөөнни, "эӈэjээлээттын."
эр з̌аалнi гөөн, "тиэчэз̌и
мүн-дэ оосылбун тиэчэз̌и," гөөн, "орым-да."
ноӈан чактiз̌i-ткан чағчiбаал гөөн ӈээлы... ... ӈээлым бисин.
тар муднан-асi. биз̌илритын тарыл орочiл хiiкутiч эӈэjэкэчиз̌илритын.
өөрыпыл-дэ атiкар хiiкутiч хүлыкыч биз̌илры.
тар муднан-асi.
Translation
どうやってある人が助けたか、貧しい者たちを
エウェンたちの中に一人の金持ちの若い男がいた。もとからの金持ちではなく、機敏で賢いことから金持ちになった。魚も獣も貯えていた。そこには孤児や寡婦の老婆たちが集まっていて、彼らを彼は養っていた。立派な若者だった。自分の子供もいた。トナカイの群れも大きくて、裕福だ。そうしてどこからか、そのことをコリヤークたちが聞き知るようになった。そして一人のコリヤークがお客に来た。彼もまた機敏で、ずるがしこい。そのコリヤークは、どちらがより機敏であるか、力比べをしようと言い出した。若者は拒んだ。コリヤークはしつこく、三年間も競争することを求め続けた。ついに決闘することになった。勝った者が相手のトナカイを取ることになった。森の奥の、魚の加工場で決闘することになった。寡婦のおばあさんたちはひどく泣いた。「我らの主人を殺されたら、我らは皆死ぬだろう、」と言った。彼らは神に祈ったりした。一人のおじいさんがそこで「私に槍がある、」と言い出した。おじいさんはその槍を研いで、下の柄の先のところに狩猟刀をくっつけた。その機敏な若者はトナカイに干し魚を縛って運んで来たり、ライチョウやウサギを獲っておばあさんたちに与えた。圧殺ワナもたくさん作って、おじいさんたちに見て回るよう言った。トナカイ放牧にもでかけた。トナカイの中からさらに数頭を人々に与えた。そして決闘の時がやって来た。人々はその森の奥に円錐形テントを建てた。両者ともにやって来て、居場所を決めた。彼は入念に皮の服を身につけた。全てを、靴も良く身につけた。おばあさんたちは泣いた。そのおばあさんたちは言う、「ただただひどく突き刺さないようにしておくれ、生かしておいておくれ、我らが主人が怪我をしたら、私たちはいったいどうすることができようか、」と。「もし私が死ねばあなたたちは食べ物が不足するだろうし、貧しさに苦しむことだろう。少し後で、三人の人々を見に来させてくれ。私が殺されてしまっているかどうか見るために。もし私が殺されていたならば、私の体を持って来てくれ。」すでに外に彼らは立っていた。人々は言う、「さあ、エウェンがやって来たぞ！」「ああ、ついにおまえはやって来たか。」若者は答えて言う、「来たぞ。長い年月おまえが求め続けてきたものな。」小さな槍と拳骨で打ち合い始めた。彼の人々も遠くから塀が並んでいるように立って応援している。「ああ、このエウェンの何とも機敏なことよ、」と人々は言う。彼の槍の下の所のナイフが常に切りつけている。今まさに打つやいなや、コリヤークの槍は砕け散って、木のかけらだけを手につかんでいた。「友よ、」とコリヤークは言う、「これ以上やるのはやめよう。」「泣き言を言うな、四年もおまえは求めて来たんじゃないか、自分たちが喧嘩することを、」と言って、突き刺してから頭越しに上の方へ投げ飛ばした。そうして遠くに飛んで行って死んだ。彼の妻たちは死体を運び始めた。泣きながら言う、「勇士よ、私たちを殺さないで、」と。「おまえたちが何をしたというのか？あの二頭の騎乗用トナカイだけをもらって行く。私はおまえたちが困窮するようにはしない、」と言う。コリヤークたちは、「おまえは私たちを救った、奴は私たちを脅して物を奪っていた、」と言う。エウェンたちがやって来た。「どうだった？」と言う、「私は生きてるよ。あれを見ろ、奴の妻たちが彼の死体を運んで行くところだよ。」彼はコリヤークたちにトナカイを与えた。彼が帰ると彼が養っていたおばあさんたちはすごく喜んだ。彼らはそこいら中にキスして、言った、「あなたが生き残って帰って本当に良かった。あなたが行ってしまってから、私たちは祈りながら泣いていた、」と言った。彼は言う、「奴はそれほど機敏ではなかった。そしてそれほど裕福でもなかった。略奪を働いていた。彼がただ少し機敏なので、コリヤークたちは恐れていたのだ。」それから彼らエウェンたちは裕福に暮らし始めた。あのおばあさんたちも寿命を超えるほどに生きた。終わり。