2-01 Ememkut
Folk tale of Chukchi
by Kerginto, Alla
Source
|
2-01 Эмэмӄут
|
Энмэн, Эмэмӄут пэнин арычгытвальатылыьн откынтагнык.
Авалёмкыльэн ӈэвъэнэ тэнилюльыӈык эмъэӄывикивэ, рыпэт увэкӄал гэйигэтлин.
Эмэмӄутын чакыгэт ытри Эмэмӄутын ӈэвъэн ӄол итгъэт аймыгъат.
Ынръам Эмэмӄутын ӈэвъэнэ нинэгитэйвыӄинэт ӄытгал- гат.
Чакэтта Эмэмӄутын нэналваӄэн ивкы ынтэ:
― Ынӈэ эгитэйвыкэ галгат, эквэтыльыт ӄоленотагты.
Э’квырга авалёмкыльэн ынтэ, вэнлыги нинэгитэйвыӄинэт галгат.
Галгат-ым камэйгатгъат аймынвык ынкъам каврантатэты гачанаӈкы нэпиригъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн.
Э’э’нныматтагнык рымагтэты нэнриӈэквъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн, аролкэта вальын.
Эмэмӄутын чакыгэт амынан рагтыгъэ.
Ынинэльын ивнин:
― Амарычгытвальатык, ӄынвэр ӈэвъэн галгата нэнэквэтэквъэн.
Лыгэн эвыр тэнмавыӈӈогъэ Эмэмӄут.
Эквэтгъи аӈӄаӈӄачагты.
Аӈӄачормык пыкиргъи.
Льунин лыгиӄуймэвириӄэй ынпыначгы- ӄай.
Ынпыначгыӄая нинъэйвынин.
Ивнин:
― Кыкватвытвытлыӈын ӄыпиригын, аӈӄаткынык ӄытрилгын, ынкъам ӈанӄэн ӄэквэтги аӈӄаеквэ.
Э’э’нныматтагнык пыкиргъи Эмэмӄут ынкъам ынкы льунин кытчытвальын ӈэвъэн.
Ытлён виин пирӄыгъи.
Этчи кытчынвэпы рултыгъи ӈэвъэн, льотываннэн кытчынвын ӈэвъэнин.
Нэмэ ӄытгъи панэнкытчынвэты.
Эвын гакытчылен, люур льунин Эмэмӄутын чаат.
Элкылнин ӈэвъэнэ чаат, иквъи:
― Ок-кой!
Ынраӄ вай малямамамӄотийӈынэн чаат?!
Эчги ӄотымгогъэ ӈэвъэн, Эмэмӄутынэ тиӈусӄыченнин чаат ынкъам тиӈунин ӈэвъэн.
Ӈэвъэнэ ивнин:
― Ев-ев, аны ӄинэтрилги!
Нэнэнэт мыйъонат.
Эмэмӄутынэ ӈэвъэнэ ивнин:
― Вынэ ӄырымэнат итык ынӄэнат нэнэнэт.
Ынӄэн лиглигыт.
(Ынӄэн ӈэвысӄэт галгата йытоё, ымы ынан лиглигыт гагтоленат) .
Ӈэвъэн кавтычгольын, ӄынвэр кылтынин ынкъам рырагтаннэн.
Рагтэты нэмэ ынпыначгыӄай тылянво нэлгыгъэн.
Ынпыначгыӄая нэмэ нинъэйвынин Эмэмӄут.
Ивнин:
― Митъэлыги рарынносӄэвӈыт галгат.
Ярак рэпкирӈытык ынкъам ӄэймитгыткы элгыплыльасӄаӄо, ытри элгыплылятыркыл- ьык.
Ырыткугъэт.
― Алымы ынӄэн элек нытваӄэн, люур ӄынур восӄийӈын тыляӈӈогъэ.
Ӄытлыги, галгамкийӈын рынносӄэвыльыт.
Люур чьачаӈӄэралгыръочгатгъэ, ынкъам галгамкийӈын-рынносӄэвыльыт таӈымыльо ӄитувъигъэт.
Иа’м-ым инӄун гэӄитувъиткулинэт галгат?
Ӄэлюӄ-ым Эмэмӄут ынпыначгыӄая нэнъайвыеквэ гачьачаӈытватлен, ынӄэната ынкъам галгат рынносӄэвыльыт гэпӄэтлинэт.
Гэӄитувъиткулинэт.
Таӈымыльо эрэтыткугъэт.
Пляк.
Эмэмӄутын чакыгэт ытри Эмэмӄутын ӈэвъэн ӄол итгъэт аймыгъат.
Ынръам Эмэмӄутын ӈэвъэнэ нинэгитэйвыӄинэт ӄытгал- гат.
Чакэтта Эмэмӄутын нэналваӄэн ивкы ынтэ:
― Ынӈэ эгитэйвыкэ галгат, эквэтыльыт ӄоленотагты.
Э’квырга авалёмкыльэн ынтэ, вэнлыги нинэгитэйвыӄинэт галгат.
Галгат-ым камэйгатгъат аймынвык ынкъам каврантатэты гачанаӈкы нэпиригъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн.
Э’э’нныматтагнык рымагтэты нэнриӈэквъэн Эмэмӄутын ӈэвъэн, аролкэта вальын.
Эмэмӄутын чакыгэт амынан рагтыгъэ.
Ынинэльын ивнин:
― Амарычгытвальатык, ӄынвэр ӈэвъэн галгата нэнэквэтэквъэн.
Лыгэн эвыр тэнмавыӈӈогъэ Эмэмӄут.
Эквэтгъи аӈӄаӈӄачагты.
Аӈӄачормык пыкиргъи.
Льунин лыгиӄуймэвириӄэй ынпыначгы- ӄай.
Ынпыначгыӄая нинъэйвынин.
Ивнин:
― Кыкватвытвытлыӈын ӄыпиригын, аӈӄаткынык ӄытрилгын, ынкъам ӈанӄэн ӄэквэтги аӈӄаеквэ.
Э’э’нныматтагнык пыкиргъи Эмэмӄут ынкъам ынкы льунин кытчытвальын ӈэвъэн.
Ытлён виин пирӄыгъи.
Этчи кытчынвэпы рултыгъи ӈэвъэн, льотываннэн кытчынвын ӈэвъэнин.
Нэмэ ӄытгъи панэнкытчынвэты.
Эвын гакытчылен, люур льунин Эмэмӄутын чаат.
Элкылнин ӈэвъэнэ чаат, иквъи:
― Ок-кой! Ынраӄ вай малямамамӄотийӈынэн чаат?!
Эчги ӄотымгогъэ ӈэвъэн, Эмэмӄутынэ тиӈусӄыченнин чаат ынкъам тиӈунин ӈэвъэн.
Ӈэвъэнэ ивнин:
― Ев-ев, аны ӄинэтрилги! Нэнэнэт мыйъонат.
Эмэмӄутынэ ӈэвъэнэ ивнин:
― Вынэ ӄырымэнат итык ынӄэнат нэнэнэт.
Ынӄэн лиглигыт.
(Ынӄэн ӈэвысӄэт галгата йытоё, ымы ынан лиглигыт гагтоленат) .
Ӈэвъэн кавтычгольын, ӄынвэр кылтынин ынкъам рырагтаннэн.
Рагтэты нэмэ ынпыначгыӄай тылянво нэлгыгъэн.
Ынпыначгыӄая нэмэ нинъэйвынин Эмэмӄут.
Ивнин:
― Митъэлыги рарынносӄэвӈыт галгат.
Ярак рэпкирӈытык ынкъам ӄэймитгыткы элгыплыльасӄаӄо, ытри элгыплылятыркыл- ьык.
Ырыткугъэт.
― Алымы ынӄэн элек нытваӄэн, люур ӄынур восӄийӈын тыляӈӈогъэ.
Ӄытлыги, галгамкийӈын рынносӄэвыльыт.
Люур чьачаӈӄэралгыръочгатгъэ, ынкъам галгамкийӈын-рынносӄэвыльыт таӈымыльо ӄитувъигъэт.
Иа’м-ым инӄун гэӄитувъиткулинэт галгат?
Ӄэлюӄ-ым Эмэмӄут ынпыначгыӄая нэнъайвыеквэ гачьачаӈытватлен, ынӄэната ынкъам галгат рынносӄэвыльыт гэпӄэтлинэт.
Гэӄитувъиткулинэт.
Таӈымыльо эрэтыткугъэт.
Пляк.
2-01 Ememkut
Ememkut was lying all the time in the corner of the sleeping chamber.His wife couldn’t rouse him.
He was lying so long that one side of his body grew moldy.
One day a sister of Ememkut and his wife went to draw water.
The wife of Ememkut was looking at the birds flying away.
The sister said to her:
― Don’t look at the birds flying away!
But she couldn’t help staring at them.
When flying over a lake, the geese seized Ememkut’s wife.
They carried away the disobedient woman to the end of the skies.
The sister went home alone.
She said to her brother:
― While you were lying here, your wife was carried away by the birds.
Ememkut immediately started preparing for the road.
He went in the direction of the sea.
Having arrived (there), he saw an old man.
The old man told him:
― Pick up a dry leaf, put it on the sea and get into it.
Ememkut did just as he was told and went by sea.
Having reached the end of the skies, he saw his wife sitting on a nest.
He sat down.
As soon as his wife left the nest, he fixed a loop of rope in place.
He went again to his former place.
When his wife sat down on the nest, she saw her husband’s lasso and recognized [it].
She said:
― This is Ememkut’s lasso!
When his wife started up, Ememkut pulled lasso and drew her out.
The wife said to him:
― Let me go to the children!
Ememkut said to her:
― But they are not children, they are just eggs!
This woman was born from a bird and was hatching the eggs.
Ememkut had to tie her up and carry her home.
On the way back they met the old man again.
He said to Ememkut:
― You should know that the birds are planning a raid.
When you come to your yaranga , slaughter two reindeer – a gray-white doe with a brown mark on her eye who didn’t produce a calf and a gray-white breeding reindeer also with a mark on [his] eye.
It was summer, but suddenly all around it became dark.
It turned out that a huge flock of birds had come to fight with Ememkut.
Suddenly a strong frost came and the birds froze to death.
Why was that? Following the old man’s advice, Ememkut called forth a hard frost and all the birds froze to death.
One and all fell down.
The end.