Folk Tales

Тэленъеп энмэн, чит ӈаргынэн вусӄымчыку вальын. Ымыӈ ӄун а’ӄачайвыткоӈ вусӄымчыку. Ӄынвэр о’равэтльата нивын ыргин рэмкыльын валвиӈын:

tælenʔep ænmæn, sit ŋarɣənæn wusqəmsəku walʔən. əməŋqun a’qasajwətkoŋwusqəmsəku. qənwær o’rawætlʔata niwən ərɣin ræmkəlʔən walwiŋən:

―Эты вай ынӈин ӄонпы мытратваркын, а’ӄаляйвыӈ лымынкыри.

―ætə waj ənŋin qonpə mətratwarkən, a’qalajwəŋləmənkəri.

Валвиӈын иквъи:

walwiŋən ikwʔi:

―Ако вынэ микырык-ым ынӈин нэнъиквым? А’тав вынэ мытантэнмыӈатык, у’рэмиӈкыри мэквэтык.

―ako wənæ mikərək-əm ənŋin nænʔikwəm? a’taw wənæ mətantænməŋatək, u’ræmiŋkəri mækwætək.

Валвиӈын тымӈэвэтгыры эквэтгъи о’равэтльаваратэты-ым эмъейвэче. Люур аӈарӄэргыӄай авынтыляма льунин. Ытръэч эӈэрӄэгти ӄэргыӄавӄаё нитӄинэт тыляма. Вэты лыгэн аӈарӄэргыӄайыгъет нылеӄин. Ӄынвэрэвыр-ым кальаран льунин. Ӈэнри пыкитчыӄиквъи. Рэсӄивинэӈу ытръэч иквъи:

walwiŋən təmŋæwætɣərə ækwætɣʔi o’rawætlʔawaratætə-əm æmʔejwæse. luur aŋarqærɣəqaj awəntəlama lʔunin. ətrʔæs æŋærqæɣti qærɣəqawqajo nitqinæt təlama. wætə ləɣæn aŋarqærɣəqajəɣʔet nəleqin. qənwæræwər-əm kalʔaran lʔunin. ŋænri pəkitsəqikwʔi. ræsqiwinæŋu ətrʔæs ikwʔi:

―Ээй, рэӄулымӈэ-ым. Ӄынвэр гымоӄай маленарагчельэгым. Лымӈэвыр этыӄун аны тырэтыляркын.

―ææj, ræquləmŋæ-əm. qənwær ɣəmoqaj malenaraɣselʔæɣəm. ləmŋæwər ætəqun anə tərætəlarkən.

Люур вай кэльэнпыӈэвӄэе гитэнин ынкъам ивнин:

luur waj kælʔænpəŋæwqæje ɣitænin ənkʔam iwnin:

―Ако мэӈӄокэнайгыт ? Лымӈъэмӈот гымыкы лейвыгъи.

―ako mæŋqokænajɣət ? ləmŋʔæmŋot ɣəməkə lejwəɣʔi.

Вэлвэ ивнин:

wælwæ iwnin:

―Ако вынэ вай лыгэн чымчекинэйгым. Вай гыныкӄачакэнайгым. Энмэч опопы ӈирэмури мынылгитумгэвмык.

―ako wənæ waj ləɣæn səmsekinæjɣəm. waj ɣənəkqasakænajɣəm. ænmæs opopə ŋiræmuri mənəlɣitumɣæwmək.

Эмчимгъутэ нивӄин валвиӈын:

æmsimɣʔutæ niwqin walwiŋən:

―Ынӈъэмӈот лыгиӄулинутэкинэйгым.

―ənŋʔæmŋot ləɣiqulinutækinæjɣəm.

Эвын ынӄэн кэльэнпыӈэвӄэе ӄэплю нинэлгыӄинэт тиркытир ынкъам йъилгын. Ымыльо ӄэргэнаӈат ганатчыӈатленат. Нэмэ кэльэнпыӈэвӄэе пынлёнэн:

æwən ənqæn kælʔænpəŋæwqæje qæplu ninælɣəqinæt tirkətir ənkʔam jʔilɣən. əməlʔo qærɣænaŋat ɣanatsəŋatlenat. næmæ kælʔænpəŋæwqæje pənlonæn:

―Элымӈэ вай гымык ӄэйвэ ытлён лыгичымче вальэгыт?

―æləmŋæ waj ɣəmək qæjwæ ətlon ləɣisəmse walʔæɣət?

Валвиӈа ивнин:

walwiŋa iwnin:

―Аны вай лыгичымче вальэгым, ытръэч вай аръаля ыллён тэӈвытку гым тылейвык гыныкагты. Итык чит нырэенӈигым ӄонпы, ытръэч амваӈэлтатык.

―anə waj ləɣisəmse walʔæɣəm, ətrʔæs waj arʔala əllon tæŋwətku ɣəm təlejwək ɣənəkaɣtə. itək sit nəræjenŋiɣəm qonpə, ətrʔæs amwaŋæltatək.

Ынӄоры валвиӈа ивнин:

ənqorə walwiŋa iwnin:

―Энмэсӄун эвын рэмкыльигым нъинэнӄэплювичвэвыркын вай ӄутыргу.

―ænmæsqun æwən ræmkəlʔiɣəm nʔinænqæpluwiswæwərkən waj qutərɣu.

Кэльэнпыӈэвэ ивнин:

kælʔænpəŋæwæ iwnin:

―Ытръэч-ым лыгэнитык мэлтэӈэйгулеткыльигыт, лыгэнитык ынкъам атаӈычьыкэгыргэгыт.

―ətrʔæs-əm ləɣænitək mæltæŋæjɣuletkəlʔiɣət, ləɣænitək ənkʔam ataŋəsʔəkæɣərɣæɣət.

Лыгэн амынан ныӄэплювичвэтӄин кэльэнпыӈэвӄэй. Валвиӈа ивнин:

ləɣæn amənan nəqæpluwiswætqin kælʔænpəŋæwqæj. walwiŋa iwnin:

―А’мын кынмал мынӄэплювичвэтыркын. Мытив-ым чеӈэт гачымченаальа мынъытэӈычьэтыркын.

―a’mən kənmal mənqæpluwiswætərkən. mətiw-əm seŋæt ɣasəmsenaalʔa mənʔətæŋəsʔætərkən.

Чама валвиӈа нинивӄин:

sama walwiŋa niniwqin:

― Ынӈатал-ым ӄытлыги гыт ынантаӈынпыӈавӄаегыт. Кынмал мытъяаркынат ӄэпылти. Чит-ым ынӈин гатвата гачымченаальа.

― ənŋatal-əm qətləɣi ɣət ənantaŋənpəŋawqajeɣət. kənmal mətʔaarkənat qæpəlti. sit-əm ənŋin ɣatwata ɣasəmsenaalʔa.

Наӄам кэльэнпыӈэвӄэй ӄэплютэ ныӄэплювичвэтӄин. Валвиӈа нинивӄин:

naqam kælʔænpəŋæwqæj qæplutæ nəqæpluwiswætqin. walwiŋa niniwqin:

―Колё а’мын китаӄун аны гымраӄ мыӄэплюгъэн. Эвын лыгэн гынык алягтэӈ вальэгым.

―kolo a’mən kitaqun anə ɣəmraq məqæpluɣʔæn. æwən ləɣæn ɣənək alaɣtæŋ walʔæɣəm.

Ынраӄ-ым аны кэльэнпыӈэвӄэе гыто нинэлгыӄинэт ӄэпылти, тиркытир ынкъам йъилгын. Нэмэ кэльэнпыӈэвӄэе ӄэплюнин ӄэпыл–тиркытир. Валвиӈа танӈавэты нинивӄин, анъяӈӈонэн чама:

ənraq-əm anə kælʔænpəŋæwqæje ɣəto ninælɣəqinæt qæpəlti, tirkətir ənkʔam jʔilɣən. næmæ kælʔænpəŋæwqæje qæplunin qæpəl–tirkətir. walwiŋa tanŋawætə niniwqin, anʔaŋŋonæn sama:

―Ако эвын чеӈэр нылгиӄэплюйгыт, колё а’мын гымнан итык чамъам трэӄэплюӈын.

―ako æwən seŋær nəlɣiqæplujɣət, kolo a’mən ɣəmnan itək samʔam træqæpluŋən.

Ӄынвэр-ым кэльэнпыӈэвӄэе ӄэплюнин ӄэпыл–тиркытир о’равалвиӈэтыӈ. Валвиӈа ивнин:

qənwær-əm kælʔænpəŋæwqæje qæplunin qæpəl–tirkətir o’rawalwiŋætəŋ. walwiŋa iwnin:

―Китаӄун-ым ынраӄ о’рагыныкы а’тав мытантэнмыӈгъан.

―kitaqun-əm ənraq o’raɣənəkə a’taw mətantænməŋɣʔan.

Ынӄор-ым валвиӈа ӄэплюнин, люур рыногыргэпы тиркытир рынтоӈаннэн. Кэльэнпыӈэвӄэе ивнин:

ənqor-əm walwiŋa qæplunin, luur rənoɣərɣæpə tirkətir rəntoŋannæn. kælʔænpəŋæwqæje iwnin:

―Оой, иа’м ынраӄ гырголягты ӄэплюгъэн? Нэмыӄэй гымнин увичвинэӈ ынӄэн ӄэпыл.

―ooj, ia’m ənraq ɣərɣolaɣtə qæpluɣʔæn? næməqæj ɣəmnin uwiswinæŋ ənqæn qæpəl.

Валвиӈа ивнин:

walwiŋa iwnin:

―Ик, ынанъаёк трэрэнӈын ынӄэн, итык гымыграк иргъи, наӄам гымнин яраӈы лыгичымчеӄэй варкын.

―ik, ənanʔajok trærænŋən ənqæn, itək ɣəməɣrak irɣʔi, naqam ɣəmnin jaraŋə ləɣisəmseqæj warkən.

Нэмэ валвиӈа ивнин:

næmæ walwiŋa iwnin:

―Китаӄун аны гынраӄ йъилгын ӄыӄэплюгын, гыт-ым чеӈэт ныйъэӄэплюйгыт, ынпыӈэвӄэйигыт, чама таӈтъымгыргыльэгыт колё ынӄэн.

―kitaqun anə ɣənraq jʔilɣən qəqæpluɣən, ɣət-əm seŋæt nəjʔæqæplujɣət, ənpəŋæwqæjiɣət, sama taŋtʔəmɣərɣəlʔæɣət kolo ənqæn.

Кэльэнпыӈэвӄэе ӄэплюнин йъилгын. Люур вай нэмыӄэй рыногыргэпы рынтоӈаннэн. Валвиӈа ивнин:

kælʔænpəŋæwqæje qæplunin jʔilɣən. luur waj næməqæj rənoɣərɣæpə rəntoŋannæn. walwiŋa iwnin:

―Колё а’мын пытӄы гыт йъарат ныйъэӄэплюйгыт, гымык ӄаплёк майӈэтчыӈ вальын рынтоӈатын.

―kolo a’mən pətqə ɣət jʔarat nəjʔæqæplujɣət, ɣəmək qaplok majŋætsəŋ walʔən rəntoŋatən.

Нэмэ валвиӈа ивнин:

næmæ walwiŋa iwnin:

―Колё мыттэӈычьэнмык увичвэтык. Китаӄун чеӈэт лымӈэ мынӈирэӄэвмык ӄэплювичвэтык, мыгтынат ӄэпылти.

―kolo məttæŋəsʔænmək uwiswætək. kitaqun seŋæt ləmŋæ mənŋiræqæwmək qæpluwiswætək, məɣtənat qæpəlti.

Кэльэнпыӈэвӄэе ивнин:

kælʔænpəŋæwqæje iwnin:

―Эченур ӄылгэгагчаквэ, ытлён вай лыгэн-ым тръатчаркынэгыт.

―æsenur qəlɣæɣaɣsakwæ, ətlon waj ləɣæn-əm trʔatsarkənæɣət.

Валвиӈа ивнин:

walwiŋa iwnin:

―Ии, лыгэн пэтлеӄэй трэетгъэ. Эвын рэмкын ныплювичвэтӄин, ӄырым вай эеткэ митык, ыпыльигым увичвытумгигым.

―ii, ləɣæn pætleqæj træjetɣʔæ. æwən ræmkən nəpluwiswætqin, qərəm waj æjetkæ mitək, əpəlʔiɣəm uwiswətumɣiɣəm.

Валвиӈын ӈытогъэ. Люур вай ытръэч рагролмык льунинэт тиркытир ынкъам йъилгын. Лыгэнэвыр тиркытир ӄэплюнин гырголягты. Люур-ым вай тиркыръугъи. Энмэч лыгэнэвыр э’ӄэгниръугъи. Ынӄор-ым йъилгын ӄэплюнин гырголягты. Люур-ым нэмыӄэй эргыпйъэлгыръогъэ. Аны гэриӈэмъетлин валвиӈын. Ӄытлыги ынин лыгэчекыяа вальын яраӈы. Ытръэч тыляма танӈавэты нытипъэйӈэӄин:

walwiŋən ŋətoɣʔæ. luur waj ətrʔæs raɣrolmək lʔuninæt tirkətir ənkʔam jʔilɣən. ləɣænæwər tirkətir qæplunin ɣərɣolaɣtə. luur-əm waj tirkərʔuɣʔi. ænmæs ləɣænæwər æ’qæɣnirʔuɣʔi. ənqor-əm jʔilɣən qæplunin ɣərɣolaɣtə. luur-əm næməqæj ærɣəpjʔælɣərʔoɣʔæ. anə ɣæriŋæmʔetlin walwiŋən. qətləɣi ənin ləɣæsekəjaa walʔən jaraŋə. ətrʔæs təlama tanŋawætə nətipʔæjŋæqin:

А’мо-он томгачгын,

a’mo-on tomɣasɣən,

Кунапат ӄъитыри,

kunapat qʔitəri,

Митиӄэй кунапат

mitiqæj kunapat

Таӈӄэргэты нылеӄин.

taŋqærɣætə nəleqin.

Таӈэръыӈавъёлгын,

taŋærʔəŋawʔolɣən,

Таӈпэлгыӈавъёлгын,

taŋpælɣəŋawʔolɣən,

Чит-ым итык гымоӄай

sit-əm itək ɣəmoqaj

Гэӄэплювичвэтлин.

ɣæqæpluwiswætlin.

Микынэ вэчьым лыги

mikənæ wæsʔəm ləɣi

Гым увъэлиръыльигым,

ɣəm uwʔælirʔəlʔiɣəm,

Ытръэч нарантээватгым

ətrʔæs narantææwatɣəm

Турмэйӈэтыльырык.

turmæjŋætəlʔərək.

Галгаёк ынанвытко

ɣalɣajok ənanwətko

Тылейвыгъэк рамкэты.

təlejwəɣʔæk ramkætə.

Варатэты ейвэче,

waratætə jejwæse,

Иӈӄун мынтэӈычьэтыркын.

iŋqun məntæŋəsʔætərkən.

Ӄынвэрэвыр валвиӈын пыкиргъи. Нивын о’равэтльата:

qənwæræwər walwiŋən pəkirɣʔi. niwən o’rawætlʔata:

―Колё а’мын ынӈатал мэӈӄо етгъи, тытэӈэтигыт? Тэнйылгымиӈкыри мытрэнтыгыт?

―kolo a’mən ənŋatal mæŋqo jetɣʔi, tətæŋætiɣət? tænjəlɣəmiŋkəri mətræntəɣət?

Валвиӈа ивнинэт:

walwiŋa iwninæt:

―А’мын-ым мытив-ым эвын рэмкын ныплывинрэтӄин. Итык-ым ынӈатал э’тки чекыяайпы тыетык.

―a’mən-əm mətiw-əm æwən ræmkən nəpləwinrætqin. itək-əm ənŋatal æ’tki sekəjaajpə təjetək.

Нивын валвиӈын:

niwən walwiŋən:

―Колё ипэ рэӄэ мынмынгыквыгыт? Ытръэч вэчьым э’нӄу рэлгыӈын йильэльуӈэлвыл ?

―kolo ipæ ræqæ mənmənɣəkwəɣət? ətrʔæs wæsʔəm æ’nqu rælɣəŋən jilʔælʔuŋælwəl ?

Валвиӈа ивнинэт:

walwiŋa iwninæt:

―Ок, а’мын-ым э’тки нэмыӄэй вынэ тургин, итык-ым лыгэн аръальам таӈванэван гымнан э’нӄу мылгыгъэн.

―ok, a’mən-əm æ’tki næməqæj wənæ turɣin, itək-əm ləɣæn arʔalʔam taŋwanæwan ɣəmnan æ’nqu məlɣəɣʔæn.

Ӄээӄын валвиӈын чемгъотвагъэ. Ӄынвэр иквъи:

qææqən walwiŋən semɣʔotwaɣʔæ. qənwær ikwʔi:

―Опопы-ым ынӄэн мачынан мыпиригъэн, наӄам-ым эвын рэркурӈыркыниткы. Итык-ым эвын рэмкын ныплывинрэтӄин.

―opopə-əm ənqæn masənan məpiriɣʔæn, naqam-əm æwən rærkurŋərkənitkə. itək-əm æwən ræmkən nəpləwinrætqin.

О’равэтльата нивын:

o’rawætlʔata niwən:

―Ынӈатал-ым вэлынкыӄунэйгыт. Итык вай эммурыку тэӈвусӄымчыку мынъытваркын.

―ənŋatal-əm wælənkəqunæjɣət. itək waj æmmurəku tæŋwusqəmsəku mənʔətwarkən.

Лыгэтанъельальоӈалвыльычгын валвиӈэты нэйылгъэн. Валвиӈын амкоргава рыпэт гэвучвыпиӈкуткулин.

ləɣætanʔelʔalʔoŋalwəlʔəsɣən walwiŋætə næjəlɣʔæn. walwiŋən amkorɣawa rəpæt ɣæwuswəpiŋkutkulin.

Ытръэч лымӈыл.

ətrʔæs ləmŋəl.