Folk Tales

Ын?от гамголен. Ытлыгын, ытльа ынкъам экык тэ?уй?э ?онпы этэй?эткэ нытва?энат. Имыми?кыри чейвыткук уй?э нытва?энат, ?онпы ныгытъэт?инэт. На?ам ытри ымы? уй?э э?элвыльыкыльинэт, эмрэгынникуткутэ а??ачормык нытва?энат. Эккэтэ ивнинэт ытлыгын ынкъам ытльа:

?n?ot ?am?olen. ?tl???n, ?tl?a ?nk?am ak?k ta?uj?a qonp? ataj?atka n?twaqanat. im?mi?k?ri sejw?tkuk uj?a n?twaqanat, qonp? n???t?atqinat. naqam ?tri ?m??uj?a a?alw?l??k?l?inat, amra??nnikutkuta a?qasorm?k n?twaqanat. akkata iwninat ?tl???n ?nk?am ?tl?a:

―Опопы гым кита?ун авэтыва?-ым чекайгыпы мэквэтык,

―opop? ??m kitaqun awat?waq-?m sekaj??p? makwat?k,

юрэ? ынкъам ръэнут?эй тъырэтгъэн.

juraq ?nk?am r?anutqaj t??rat??an.

Ытлыгэ ивнин:

?tl??a iwnin:

―Эченур э?ылпэ ?итги, пагче?гыргэгыт.

―asenur aq?lpa qit?i, pa?se???r?a??t.

Экык айгыпы эквэтгъи. ?ынвэрэвыр льунинэт ?ырок ярат. Мэрынрэ ныпкитчы?ив?ин, чама пир?ыгилитэ ныле?ин авытраткэгты. Яатрагъет нытас?эв?эн. Яатрак пыкиргъи, лыгэнэвыр епынмэпы винвырэс?иквъи. Я?ак вальыт эчьыт ымыльо рунинэт. Ын?о тэ?ъэн?эвыплыткук нэмэ епынмэпы ?ытогъэ, вытку ынкы тытлеты рэс?ивыс?иквъи. Тутрэс?ивэ эвын ?эвыс?эт льунин, ныви?ин. ?эвыс?эт ?улильэтгъи:

ak?k aj??p? akwat??i. q?nwaraw?r l?uninat ??rok jarat. mar?nra n?pkits?qiwqin, sama pirq??ilita n?leqin aw?tratka?t?. jaatra??et n?tasqawqan. jaatrak p?kir??i, l??anaw?r jep?nmap? winw?rasqikw?i. ja?ak wal??t as??t ?m?l?o runinat. ?nqo ta??anqaw?pl?tkuk nama jep?nmap? ??to??a, w?tku ?nk? t?tlet? rasqiw?sqikw?i. tutrasqiwa aw?n ?aw?sqat l?unin, n?wiqin. ?aw?sqat qulil?at??i:

―Вынэ вай ынра? мэ??окэн ?лявыл етгъи.

―w?na waj ?nraq ma?qokan qlaw?l jet??i.

Лыгэнэвыр ынпыначгы?ай у’рэквъи ралкойпы, лыгэнэвыр пынлёнэн:

l??anaw?r ?np?nas??qaj u’rakw?i ralkojp?, l??anaw?r p?nlonan:

―Мэ??о етгъи, чама нырэ?игыт ?

―ma?qo jet??i, sama n?raqi??t ?

?лявыля ивнин:

qlaw?la iwnin:

―?ун вай а’тав ны?эвынъюс?ивигым торыкагты.

―qun waj a’taw n??aw?n?usqiwi??m tor?ka?t?.

Ынпыначга ивнин:

?np?nas?a iwnin:

―Ок, а’мын янот опопы ралкогты ?ытлыгэ, ынан-ым рэлку нунтымъэв мынвэтгавмык.

―ok, a’m?n janot opop? ralko?t? q?tl??a, ?nan-?m ralku nunt?m?aw m?nwat?awm?k.

Рылгъэ ?лявыл, лыгэнэвыр иръытвыръугъи. Ын?о иквъи:

r?l??a qlaw?l, l??anaw?r ir??tw?r?u??i. ?nqo ikw?i:

―Ын?атал колё вынэ тыгтыеграквъак, ивкэ миквичиркын.

―?n?atal kolo w?na t??t?je?rakw?ak, iwka mikwisirk?n.

?эвыс?этэ лыгэнэвыр эмчемэнэн. Ын?о ынпыначгы?ай е?айгытко??огъэ: ынра? вэнъым мэ??оры эмчьачокаткэркын рэлкучыкун. ?ынвэрэвыр чичевнин ынпыначгы?ая ?лявыл:

?aw?sqata l??anaw?r amsemanan. ?nqo ?np?nas??qaj jeqaj??tko??o??a: ?nraq wan??m ma?qor? ams?asokatkark?n ralkus?kun. q?nwaraw?r sisewnin ?np?nas??qaja qlaw?l:

―Колё а’мын э’тки гыралы?огыргэгыт, эмчьачокаткэръоркын, опопы ?ынтогэ.

―kolo a’m?n a’tki ??ral??o??r?a??t, ams?asokatkar?ork?n, opop? q?nto?a.

?ытогъэ ?лявыл. Нэмэ вытгытрак епынмэпы винвырэс?иквъи, я?акэн нэмэ мачо рунин. Ын?о вэнвынтогъэ, рэс?ивыс?иквъи тытлеты. Нэмэ тутрэс?ивэ ?ол ?эвыс?эт ныви?ин. ?эвыс?эт ?улильэтгъи:

??to??a qlaw?l. nama w?t??trak jep?nmap? winw?rasqikw?i, ja?akan nama maso runin. ?nqo wanw?nto??a, rasqiw?sqikw?i t?tlet?. nama tutrasqiwa qol ?aw?sqat n?wiqin. ?aw?sqat qulil?at??i:

―?ыгитэ вай мэ?ин, мэ??окэн ?лявыл етгъи.

―q??ita waj ma?in, ma?qokan qlaw?l jet??i.

?ол нэмэ ынпыначгы?ай ралкойпы у’рэквъи. Лыгэнэвыр-ым танытлыгнэн ?лявыл. Рылгъэ авынвэтгавма, нэмэ иквъи ?лявыл:

qol nama ?np?nas??qaj ralkojp? u’rakw?i. l??anaw?r-?m tan?tl??nan qlaw?l. r?l??a aw?nwat?awma, nama ikw?i qlaw?l:

―Колё ын?атал гым тыриквичи?ыркын.

―kolo ?n?atal ??m t?rikwisi??rk?n.

Ынпыначга ?ээкык ивнин:

?np?nas?a ?aak?k iwnin:

―Вынэ ?эмчемэгын рэмкыльын.

―w?na qamsema??n ramk?l??n.

Эквэчема нэмэ ынпыначгы?ай иквъи:

akwasema nama ?np?nas??qaj ikw?i:

―Колё мэ??о эмчьачокаткэркын, алымы? айвэнрэт ванэван эмчьачокаткэн мый?огъан.

―kolo ma?qo ams?asokatkark?n, al?m??ajwanrat wanawan ams?asokatkan m?j?o??an.

Ын?о нэмэ нэннэгъэн, эмчьачокаткэмаро нэтчыгъэн. Лыгэн ?ытона?о ы’ттъыёлрагты ?ытгъи, нэмэ ынкы епынмэпы винвырэс?иквъи, нэмэ мачо рунин. Вытку тэ?ъэн?эвыпчыткук рэс?ивыс?иквъи. Рэс?иквъи, эвын чоттагын о’равэтльакыльэн уй?э, лыгэнэвыр рылгъэ. На?ам ынкэкинэт яракэнат этынвыт ныйыл?эт?инэт, ытлён лё?валёма нэнтыгъэн рытльан, ынкъам ынкы йыл?этгъи. Эргатык кыевык мы?игъэт. Чит ывэ??огъат, ымыльо мачвэт нэгитгынэт, та?ымыльо гэткулинэт, ытръэч эмъыттъымыт гэнрынувлинэт. Эвы??огъат:

?nqo nama nanna??an, ams?asokatkamaro nats???an. l??an ??tona?o ?’tt??jolra?t? q?t??i, nama ?nk? jep?nmap? winw?rasqikw?i, nama maso runin. w?tku ta??anqaw?ps?tkuk rasqiw?sqikw?i. rasqikw?i, aw?n sotta??n o’rawatl?ak?l?an uj?a, l??anaw?r r?l??a. naqam ?nkakinat jarakanat at?nw?t n?j?lqatqinat, ?tlon lo?waloma nant???an r?tl?an, ?nk?am ?nk? j?lqat??i. ar?at?k k?jew?k m??i??at. sit ?wa??o??at, ?m?l?o maswat na?it??nat, ta??m?l?o ?atkulinat, ?tr?as am??tt??m?t ?anr?nuwlinat. aw???o??at:

―Колё ръэнут га?амэтвальатлен, на?ам та?гэмо мытылгыгъэн.

―kolo r?anut ?aqamatwal?atlen, naqam ta??amo m?t?l????an.

На?ам ымы? эмчьачокалгын ванэван нивын: гымнан-ым вай гэнулинэт. Ытлён нытым?этва?эн, нэмы?эй нив?ин:

naqam ?m??ams?asokal??n wanawan niw?n: ??mnan-?m waj ?anulinat. ?tlon n?t?m?atwaqan, nam?qaj niwqin:

―Колё мэ?ин нэнанъым?ычвынав?эн, нэмы?эй роол?ылтэ микынэ руйвынинэт.

―kolo ma?in nanan??m??sw?nawqan, nam?qaj roolq?lta mik?na rujw?ninat.

Вывчелка?лявыл мы?ийгут нэнтыгъэн. Ытлён лыгэнэвыр валёмгъэ. Галгэгаймавлен. Чит нывилийгут нынты?ин, ?ырым эвын нывалёмгъан. ?ынвэрэвыр-ым аркычыткоръо??огъэ чоттагын, кукэт лымынкыри ныкувлитлыръу?инэт, кой?ыткот, ?ынвэрэвыр ымы? ынкы вальыт о’равэтльат лымынкыри ковлетлыръо??огъат, рыпаа?атык нылвав?эн:

w?wselkaqlaw?l m??ij?ut nant???an. ?tlon l??anaw?r walom??a. ?al?a?ajmawlen. sit n?wilij?ut n?nt?qin, q?r?m aw?n n?walom??an. q?nwaraw?r-?m ark?s?tkor?o??o??a sotta??n, kukat l?m?nk?ri n?kuwlitl?r?uqinat, koj??tkot, q?nwaraw?r ?m???nk? wal??t o’rawatl?at l?m?nk?ri kowletl?r?o??o??at, r?paa?at?k n?lwawqan:

―Аны ?ыпаагэ, лым?э ?ырым ильуткуйгут ынан мынынтыгыт.

―an? q?paa?a, l?m?a q?r?m il?utkuj?ut ?nan m?n?nt???t.

Ивнинэт:

iwninat:

―?ырым мыпаагъак, вытку ?эвыс?этэ рэналпынрынтык, ынкы гым трапаагъа ильуткук.

―q?r?m m?paa??ak, w?tku ?aw?sqata ranalp?nr?nt?k, ?nk? ??m trapaa??a il?utkuk.

Нивын ытлён:

niw?n ?tlon:

―Итык гыт эвын лыгэн ?эвыс?этын?эркын.

―it?k ??t aw?n l??an ?aw?sqat?n?ark?n.

Ынкы вытку паагъэ ильуткук. ?эвыс?этэ налпынрыгъан, энмэч эргатык кыевык эквэтгъэт гэтур?эвъэнэ. Тыляма ?эвыс?этэ ивнин:

?nk? w?tku paa??a il?utkuk. ?aw?sqata nalp?nr???an, anmas ar?at?k k?jew?k akwat??at ?atur?aw?ana. t?lama ?aw?sqata iwnin:

―Кита?ун гытгыеквэ мынтамык.

―kitaqun ??t??jekwa m?ntam?k.

Лыгэнэвыр валёмгъэ эмчьачокалгын. Гытгык нэльун нылгинымкы?ин ?этымэмыл. Ымыльо этчаттагнэты имтиткугъэт ?этымэмыля. Ярак пыкиргъэт, ытльа амтэргыръок гэлгиллепээтлин аккагты эмъэтгъутэ. Лыгэнэвыр ывинпыгъэт, ывиплыткук ?амэтвагъат, ын?ор-ым ымыльо йыл?этгъэт. Кыевык ытлыгын чейвыткугъи. Ытлён-ым ?онпы лю?вытрэтэ итгъи, гатым?эвлен, люнльутэ нэнтыгъэн. Ытръэч.

l??anaw?r walom??a ams?asokal??n. ??t??k nal?un n?l?in?mk?qin qat?mam?l. ?m?l?o atsatta?nat? imtitku??at qat?mam?la. jarak p?kir??at, ?tl?a amtar??r?ok ?al?illepaatlin akka?t? am?at??uta. l??anaw?r ?winp???at, ?wipl?tkuk qamatwa??at, ?nqor-?m ?m?l?o j?lqat??at. k?jew?k ?tl???n sejw?tku??i. ?tlon-?m qonp? lu?w?trata it??i, ?at?m?awlen, lunl?uta nant???an. ?tr?as.