|
Folk tale of Chukchi
by Nikolaj Toke
Source
|
|
3-13 Валвиӈын ынкъам рэӄокалгын
|
Ӄол-ым итгъи валвиӈын нутэгчигъи ӄулинымык-ым. Льунин ранмыткынык нывакъотваӄэн лыгивыльиӈкрутӄыльу ӈээккэӄэй. Валвиӈа ивнин:
―Э-эмэй, ынӈатал-ым ӈотӄэн ӈэвысӄэт гымнан тыльугъэн гэмгэнутэйиквик ынанавыльэӈкрокычьэн. Энмэч ынӄэн эӄылпэ ӄырэсӄикви, тэӈэвыльиӈкрукыльыӄэйигыт ӄэвъяӈӈоркын.
Ӈээккэӄэе ынпыӈэвӄэй ивнин:
―Ынӈатал-ым гым валвиӈа энамайӈанъягъэ. Иниквъи: “Ынӈатал-ым ӄэвъяӈӈоркын тэӈэвыльинкрукыльыӄэйигыт, тэгнытэӈӄинэӄэйигыт, эӄылпэ ӄырэсӄикви”.
Ынпыӈэвӄэе ӈээккэӄэй ивнин:
―Ӄытэнрэсӄивӈыгын валвиӈын. Э’тки а’тавлыгэн нанъягыт, еп микынэ лёӈанъята нэнтыгыт.
Ӈээккэӄэе валвиӈын тэнрэсӄивӈынин. Валвиӈын лыгэнэвыр рэсӄиквъи. Ынӄор-ым нанӄамэтвавын. Таӈынанмыӄычьыӄай тыргытъулӄэй пиринин валвиӈа. Турпэглитинэӈу лыгэнэвыр ӈытосӄычатгъэ. Ярагты эквэтгъи. Валвиӈын ярак пыкиргъи. Риӄукэтэ пынлёнэн:
―Ынӈатал-ым колё гыныгмич. Мэӈӄо тэкичгытъулынӈэгъи ?
Валвиӈа ивнин рэӄокалгын:
―Этъопэл ӄэквэтги, митъэлыги рэльуӈын ранмыткынык лыгивыльиӈкруӈээккэӄэй нывакъотваӄэн, ынкъам ынӄэн вэтыӄун тылянво рэлгыӈын, ынкъам лыгэн ынӈот ӄиквын: “Ынӈатал-ым колё мэӈӄокэнайгыт ынангытэӈӈавэгыт, тэӈэвыльиӈкрукыльигыт. Вынэ ынӄэн ӄэвъяӈӈоркын, эӄылпэ ӄырэсӄикви”.
Рэӄокалгын эквэтгъи. Ынӄэн вэтгав ӄонпы лыги нинэлгыӄин, таӈымтыляӈэт нэнатвыӄэн валвиӈэн нинъэйвын. Ӄэглынангэт-ым льунин ранмыткынык нывакъотваӄэн лыгивыльиӈкрутӄыльу ӈээккэӄэй. Йъонэн вакъотвальын ранмыткынык. Ынраӄ-ым гантээватлен ранмыткынык вакъотвальын, чама валвиӈэн нинъэйвын гантээватлен. Ивнин:
―Ынӈатал-ым мэӈӄокэнайгыт? Вэнъым лыгъэткиӈӄэйигыт, лыгивыльиӈӄрутӄыльуӄэйигыт, рапытӄывыльэӈгыпгъа энмэч ынӄэн ӄэвъяӈӈок, опопы ӄырэсӄикви.
Нэмыӄэй ытлён рэсӄиквъи. Нанӄамэтвавын. Тыргытъул пиринин таӈынанмайӈычьын. Винвэ, рэӄокалгын ӄамэтвама, ӈээккэӄэе нэнанымӈылявӄэн ынпыӈэвӄэй: “Иниквъи риӄукэтэ, у-у, опопы ӄырэсӄикви, лыгивыльиӈкрутӄыльуӄэйигыт ӄэвъяӈӈоркын”.
Ӄэмиплыткук рэӄокалгын ӈытогъэ, лыгэнэвыр ярагты эквэтгъи, тыргытъул ынанмайӈычьын рымнин. Ярак пыкиргъи. Эвын ынӄэн тыргытъул кэтэм ытръэч вэлымэл мэйӈэльын, наӄам валвиӈэн нылгэнымайыӈӄэначгын тыргытъул.
Нэмэ валвиӈын чейвыткугъи. Льунин нылгээнанватыльатӄэн ӈэвысӄэт, наӄам ярак ӄача нытваӄэн ӈалвыльиӈын нылгинымкыӄин. Валвиӈа таӈынанмыӄычьыӄай ӄаёолгыӄай чиӈкъэттывэнин. Лыгэнэвыр рагтакватгъэ. Эвын ярак пыкиргъи – нылгинымэйыӈӄин ачьыльиӈын чымӈачгын. Риӄукэтэ пынлёнэн:
―Колё мэй гыныгмич, мэӈӄо вэнъым ачьыӄор рэтгъэн ?
Валвиӈа ивнин:
―Митъэлыги ӈоонко мачыяа рэльуӈын ӈэвысӄэт нылгээнанва-тыльатӄэн, ынкъам таӈынанмыӄычьыӄай ӄылӄыриргын ӄэюуӄэй, ынӄэн ӄычиӈкъэттывэгын, чама, митъэлыги, ӈэлвыл варкын маёлгыӄайык амэчыӈ.
Рэӄокалгын эквэтгъи. Льунин ӈэвысӄэт нэнанватыльатӄэн, ынӄо маёлгын йъонэн. Эвын ынкы амэчыӈ ӈалвыльиӈын нытваӄэн. Вэнлыги таӈынанмайӈычьын ӄэюу чиӈкъэттывэнин. Эвын ярак пыкиргъи– таӈынанмыӄычьыӄай ӄэюуӄэй, наӄам эмъыттъымӄэй.
Нэмэ валвиӈын ӈытогъэ, ынраӄ аӈӄачормэты ӄытгъи. Рыркамкычгын льунин. Йъонэнат, таӈынанмыӄычьыӄай нэмэ чиӈкъэттывэнин. Ярак пыкиргъи – эвын ӄэтваёлгычгын. Нэмэ риӄукэтэ пынлёнэн:
―Колё аны гыныгмич, ӄонпы лыгэн ныкынтатапэчгыӈэгыт, ӄонпы уйӈэ лёӈытвата итыркын.
Валвиӈа ивнин:
―Аӈӄачормыеквэ ӄылеркын, митъэлыги таӈынанмыӄычьын рыркы рэльуӈын, ынӄэн ӄычиӈкъэттывэгын.
Нэмэ таӈынанмайӈычьын рыркачгын чиӈкъэттывэнин. Люур мэмлеты тиӈунин, энмэч рыпылӄэвнин. Ӄонпы люӈвытрэтэ итгъи рэӄокалгын. Ытръэч.
Translation
3-13 Валвиӈын ынкъам рэӄокалгын
Ӄол-ым итгъи валвиӈын нутэгчигъи ӄулинымык-ым. Льунин ранмыткынык нывакъотваӄэн лыгивыльиӈкрутӄыльу ӈээккэӄэй. Валвиӈа ивнин: ―Э-эмэй, ынӈатал-ым ӈотӄэн ӈэвысӄэт гымнан тыльугъэн гэмгэнутэйиквик ынанавыльэӈкрокычьэн. Энмэч ынӄэн эӄылпэ ӄырэсӄикви, тэӈэвыльиӈкрукыльыӄэйигыт ӄэвъяӈӈоркын.
Ӈээккэӄэе ынпыӈэвӄэй ивнин:
―Ынӈатал-ым гым валвиӈа энамайӈанъягъэ. Иниквъи: “Ынӈатал-ым ӄэвъяӈӈоркын тэӈэвыльинкрукыльыӄэйигыт, тэгнытэӈӄинэӄэйигыт, эӄылпэ ӄырэсӄикви”.
Ынпыӈэвӄэе ӈээккэӄэй ивнин:
―Ӄытэнрэсӄивӈыгын валвиӈын. Э’тки а’тавлыгэн нанъягыт, еп микынэ лёӈанъята нэнтыгыт.
Ӈээккэӄэе валвиӈын тэнрэсӄивӈынин. Валвиӈын лыгэнэвыр рэсӄиквъи. Ынӄор-ым нанӄамэтвавын. Таӈынанмыӄычьыӄай тыргытъулӄэй пиринин валвиӈа. Турпэглитинэӈу лыгэнэвыр ӈытосӄычатгъэ. Ярагты эквэтгъи. Валвиӈын ярак пыкиргъи. Риӄукэтэ пынлёнэн:
―Ынӈатал-ым колё гыныгмич. Мэӈӄо тэкичгытъулынӈэгъи ?
Валвиӈа ивнин рэӄокалгын:
―Этъопэл ӄэквэтги, митъэлыги рэльуӈын ранмыткынык лыгивыльиӈкруӈээккэӄэй нывакъотваӄэн, ынкъам ынӄэн вэтыӄун тылянво рэлгыӈын, ынкъам лыгэн ынӈот ӄиквын: “Ынӈатал-ым колё мэӈӄокэнайгыт ынангытэӈӈавэгыт, тэӈэвыльиӈкрукыльигыт. Вынэ ынӄэн ӄэвъяӈӈоркын, эӄылпэ ӄырэсӄикви”.
Рэӄокалгын эквэтгъи. Ынӄэн вэтгав ӄонпы лыги нинэлгыӄин, таӈымтыляӈэт нэнатвыӄэн валвиӈэн нинъэйвын. Ӄэглынангэт-ым льунин ранмыткынык нывакъотваӄэн лыгивыльиӈкрутӄыльу ӈээккэӄэй. Йъонэн вакъотвальын ранмыткынык. Ынраӄ-ым гантээватлен ранмыткынык вакъотвальын, чама валвиӈэн нинъэйвын гантээватлен. Ивнин:
―Ынӈатал-ым мэӈӄокэнайгыт? Вэнъым лыгъэткиӈӄэйигыт, лыгивыльиӈӄрутӄыльуӄэйигыт, рапытӄывыльэӈгыпгъа энмэч ынӄэн ӄэвъяӈӈок, опопы ӄырэсӄикви.
Нэмыӄэй ытлён рэсӄиквъи. Нанӄамэтвавын. Тыргытъул пиринин таӈынанмайӈычьын. Винвэ, рэӄокалгын ӄамэтвама, ӈээккэӄэе нэнанымӈылявӄэн ынпыӈэвӄэй: “Иниквъи риӄукэтэ, у-у, опопы ӄырэсӄикви, лыгивыльиӈкрутӄыльуӄэйигыт ӄэвъяӈӈоркын”.
Ӄэмиплыткук рэӄокалгын ӈытогъэ, лыгэнэвыр ярагты эквэтгъи, тыргытъул ынанмайӈычьын рымнин. Ярак пыкиргъи. Эвын ынӄэн тыргытъул кэтэм ытръэч вэлымэл мэйӈэльын, наӄам валвиӈэн нылгэнымайыӈӄэначгын тыргытъул.
Нэмэ валвиӈын чейвыткугъи. Льунин нылгээнанватыльатӄэн ӈэвысӄэт, наӄам ярак ӄача нытваӄэн ӈалвыльиӈын нылгинымкыӄин. Валвиӈа таӈынанмыӄычьыӄай ӄаёолгыӄай чиӈкъэттывэнин. Лыгэнэвыр рагтакватгъэ. Эвын ярак пыкиргъи – нылгинымэйыӈӄин ачьыльиӈын чымӈачгын. Риӄукэтэ пынлёнэн:
―Колё мэй гыныгмич, мэӈӄо вэнъым ачьыӄор рэтгъэн ?
Валвиӈа ивнин:
―Митъэлыги ӈоонко мачыяа рэльуӈын ӈэвысӄэт нылгээнанва-тыльатӄэн, ынкъам таӈынанмыӄычьыӄай ӄылӄыриргын ӄэюуӄэй, ынӄэн ӄычиӈкъэттывэгын, чама, митъэлыги, ӈэлвыл варкын маёлгыӄайык амэчыӈ.
Рэӄокалгын эквэтгъи. Льунин ӈэвысӄэт нэнанватыльатӄэн, ынӄо маёлгын йъонэн. Эвын ынкы амэчыӈ ӈалвыльиӈын нытваӄэн. Вэнлыги таӈынанмайӈычьын ӄэюу чиӈкъэттывэнин. Эвын ярак пыкиргъи– таӈынанмыӄычьыӄай ӄэюуӄэй, наӄам эмъыттъымӄэй.
Нэмэ валвиӈын ӈытогъэ, ынраӄ аӈӄачормэты ӄытгъи. Рыркамкычгын льунин. Йъонэнат, таӈынанмыӄычьыӄай нэмэ чиӈкъэттывэнин. Ярак пыкиргъи – эвын ӄэтваёлгычгын. Нэмэ риӄукэтэ пынлёнэн:
―Колё аны гыныгмич, ӄонпы лыгэн ныкынтатапэчгыӈэгыт, ӄонпы уйӈэ лёӈытвата итыркын.
Валвиӈа ивнин:
―Аӈӄачормыеквэ ӄылеркын, митъэлыги таӈынанмыӄычьын рыркы рэльуӈын, ынӄэн ӄычиӈкъэттывэгын.
Нэмэ таӈынанмайӈычьын рыркачгын чиӈкъэттывэнин. Люур мэмлеты тиӈунин, энмэч рыпылӄэвнин. Ӄонпы люӈвытрэтэ итгъи рэӄокалгын. Ытръэч.