Folk Tales

Тэӈӄугликнымэ, уйӈэ энаальыка, А’ноквын нынымытваӄэн, наӄам эмнуӈкы ытръэч гэӈэвъэнэ. Наӄам ӄонпы А’ноквын ныпэчгарэрӄэн, кымиӈыт амранӄамэтвавӈа. А’ноквынэн-ым ӈэвъэнин нынны Эмгэч. Ӄынвэр, эмуйӈэ вата амноӈгыпы гынникгилик, ӈанӄэн аӈӄачормыгэлегъэ. Аӈӄачормык ынраӄ галгоратвален. А’ноквынэн ӈэвъэн ярак амынан галгоратвален. Ӄынвэрэвыр ӈэвъэн такэрӈыӈӈогъэ. Кымиӈэ пынлёнэн ытльа:

tæŋquɣliknəmæ, ujŋæ ænaalʔəka, a’nokwən nənəmətwaqæn, naqam æmnuŋkə ətrʔæs ɣæŋæwʔænæ. naqam qonpə a’nokwən nəpæsɣarærqæn, kəmiŋət amranqamætwawŋa. a’nokwənæn-əm ŋæwʔænin nənnə æmɣæs. qənwær, æmujŋæ wata amnoŋɣəpə ɣənnikɣilik, ŋanqæn aŋqasorməɣæleɣʔæ. aŋqasormək ənraq ɣalɣoratwalen. a’nokwənæn ŋæwʔæn jarak amənan ɣalɣoratwalen. qənwæræwər ŋæwʔæn takærŋəŋŋoɣʔæ. kəmiŋæ pənlonæn ətlʔa:

―Ытлён микын кэркэр тэйкыркын ?

―ətlon mikən kærkær tæjkərkən ?

Ытльата ивнин:

ətlʔata iwnin:

―Энмэн ытлён гымнин.

―ænmæn ətlon ɣəmnin.

Ынӄо Эмгэчынэ кэркэр плыткунин, лыгэнэвыр йымнэн, ынӄор-ым ӈаргыногты ӈытогъэ. Эмгэч вытрынтэтгъи рагролмык ярак, ынраӄ-ым ытлён кэльэну нъэлгъи. Вулӄытвик рэсӄиквъи чоттагнэты, лыгэнэвыр ралкогты рылгъэ. Ивнин ӄол кмиӈын:

ənqo æmɣæsənæ kærkær plətkunin, ləɣænæwər jəmnæn, ənqor-əm ŋarɣənoɣtə ŋətoɣʔæ. æmɣæs wətrəntætɣʔi raɣrolmək jarak, ənraq-əm ətlon kælʔænu nʔælɣʔi. wulqətwik ræsqikwʔi sottaɣnætə, ləɣænæwər ralkoɣtə rəlɣʔæ. iwnin qol kmiŋən:

―Кита А’ноквынэн нэнэны ӄол мыйӈогъан.

―kita a’nokwənæn nænænə qol məjŋoɣʔan.

Нэйылгъэн айылга ынанмыӄычьыӄай нэнэны, лыгэнэвыр йылинэӈу рунин. Нэнэны руплыткук эквэтгъи. Нэмэ эргатык вулӄытвик ӄытгъи ярагты, эвын гатчьатленат кымиӈыт ымыльо. Ынӄо рэсӄиквъи. Нэмэ ванлягъэ:

næjəlɣʔæn ajəlɣa ənanməqəsʔəqaj nænænə, ləɣænæwər jəlinæŋu runin. nænænə ruplətkuk ækwætɣʔi. næmæ ærɣatək wulqətwik qətɣʔi jaraɣtə, æwən ɣatsʔatlenat kəmiŋət əməlʔo. ənqo ræsqikwʔi. næmæ wanlaɣʔæ:

―Китаӄун А’но-о-оквынэн нэнэны мыйӈогъан.

―kitaqun a’no-o-okwənæn nænænə məjŋoɣʔan.

Люнйыле нэнтыгъэн нэнэны. Ытръэч ӈытогты иквъи:

lunjəle næntəɣʔæn nænænə. ətrʔæs ŋətoɣtə ikwʔi:

―Ӄырым игыр лымӈэ уйӈэ мытвагъак. Эвын лыгэн эргатык трэетгъэ.

―qərəm iɣər ləmŋæ ujŋæ mətwaɣʔak. æwən ləɣæn ærɣatək træjetɣʔæ.

Ӄынвэр ынкэкин ӈавъыттъиӈын чемгъотвагъэ. Ивнинэт:

qənwær ənkækin ŋawʔəttʔiŋən semɣʔotwaɣʔæ. iwninæt:

―Ӄынвэр како а’мын нэткуркынитык, ӈавэтынвыӄагторэ, гымык энанӄамэтвавыльыӄагторэ, наӄам вай А’ноквын э’ми еп эпкиркэ варкын.

―qənwær kako a’mən nætkurkənitək, ŋawætənwəqaɣtoræ, ɣəmək ænanqamætwawəlʔəqaɣtoræ, naqam waj a’nokwən æ’mi jep æpkirkæ warkən.

Ӈавъыттъиӈа ивнинэт этынвыӄагтэ:

ŋawʔəttʔiŋa iwninæt ætənwəqaɣtæ:

―Опопы миӈкри мынэквэтэвтык, ытръэч наӄам кэтэм ӈирэтури гынутык.

―opopə miŋkri mənækwætæwtək, ətrʔæs naqam kætæm ŋiræturi ɣənutək.

Ӈавъыттъиӈын нилгэтгъэн. Ивнинэт ӈавъыттъиӈа:

ŋawʔəttʔiŋən nilɣætɣʔæn. iwninæt ŋawʔəttʔiŋa:

―Опопы ынӈэ инилгэткэ, ынан а’тав миӈкри трэнтынтык. Эймэвийгут рыннинэт ӈинӄэгти, ынӄо лыгэнэвыр ымыльо титӄэннинэт.

―opopə ənŋæ inilɣætkæ, ənan a’taw miŋkri træntəntək. æjmæwijɣut rənninæt ŋinqæɣti, ənqo ləɣænæwər əməlʔo titqænninæt.

Эквэтгъи ӈавъыттъиӈын. Ымыльо нанӄычыко рэквэтэвнинэт. Ынӄо ӄулинымык ӈавъыттъиӈын пыкиргъи. Иквъэт нымнымкинэт о’равэтльат:

ækwætɣʔi ŋawʔəttʔiŋən. əməlʔo nanqəsəko rækwætæwninæt. ənqo qulinəmək ŋawʔəttʔiŋən pəkirɣʔi. ikwʔæt nəmnəmkinæt o’rawætlʔat:

―Колёмэй миӈкэкин ӈавъыттъиӈын нылеӄин, амнанӄыпыгта рэӄэ рыпэт нанӄъамата нылеӄин.

―kolomæj miŋkækin ŋawʔəttʔiŋən nəleqin, amnanqəpəɣta ræqæ rəpæt nanqʔamata nəleqin.

Ырык ӄача ӈавъыттъиӈын ныкоргавыльатӄэн. Ӄынвэрэвыр нэчичевын, эвыӈӈогъат:

ərək qasa ŋawʔəttʔiŋən nəkorɣawəlʔatqæn. qənwæræwər næsisewən, æwəŋŋoɣʔat:

―А’мын вай ипэӄун аны А’ноквыргэн четлёӈавъыттъиӈын.

―a’mən waj ipæqun anə a’nokwərɣæn setloŋawʔəttʔiŋən.

Ӄол ынпыначгыӄай нивӄин:

qol ənpənasɣəqaj niwqin:

―Ӄэйӈун вынэ ӄырым амтымӈэ морыкайпы нылейвыгъэн, наӄам майӈынанӄыльын.

―qæjŋun wənæ qərəm amtəmŋæ morəkajpə nəlejwəɣʔæn, naqam majŋənanqəlʔən.

Ӄынвэрэвыр о’равэтльак рыягнавкы гырэлгъи ӈавъыттъиӈын. О’равэтльаӄагтэ пинтыӄэтгъэт, ӄытлыги А’ноквынэн нэнэнэт. Ӄытлыги тэӈуйӈэ ӈавъыттъиӈын ананӄыка нъэлгъи.

qənwæræwər o’rawætlʔak rəjaɣnawkə ɣərælɣʔi ŋawʔəttʔiŋən. o’rawætlʔaqaɣtæ pintəqætɣʔæt, qətləɣi a’nokwənæn nænænæt. qətləɣi tæŋujŋæ ŋawʔəttʔiŋən ananqəka nʔælɣʔi.

Вулӄытвик-ым А’ноквынэн ӈэвъэн амрак пэляёк рэсӄиквъи:

wulqətwik-əm a’nokwənæn ŋæwʔæn amrak pælaok ræsqikwʔi:

―Кита аны А’ноквынэн нэнэны мыйӈогъан, эвын наӄам-ым ӄырым уйӈэ мытвагъак.

―kita anə a’nokwənæn nænænə məjŋoɣʔan, æwən naqam-əm qərəm ujŋæ mətwaɣʔak.

Икутъэче ныӄулильэтӄин, э’ми уйӈэ, очыткокыльэнат. Ӄынвэр амтъымӈычвына очыткока вальэты рылысӄычатгъэ ралкогты. Эвын ынӄэн таӈамӄачгып рэлкун. Ёроӈы рырайвынэн валята. Нивӄин:

ikutʔæse nəqulilʔætqin, æ’mi ujŋæ, osətkokəlʔænat. qənwær amtʔəmŋəswəna osətkoka walʔætə rələsqəsatɣʔæ ralkoɣtə. æwən ənqæn taŋamqasɣəp rælkun. joroŋə rərajwənæn walata. niwqin:

―Эви ӄатчытватык, аалёмка ӄытватык, игыт-ым ынӈатал тытаӈымыльоркынэтык.

―æwi qatsətwatək, aalomka qətwatək, iɣət-əm ənŋatal tətaŋəməlʔorkənætək.

Уйӈэ ваплыткок колё вэнвэты гэнарэрлен, ытръэч винвыт ӈавъыттъиӈэн льунинэт, ы’лыткыната вальыт, нанӄыкэн ымы а’матръэт льунин.

ujŋæ waplətkok kolo wænwætə ɣænarærlen, ətrʔæs winwət ŋawʔəttʔiŋæn lʔuninæt, ə’lətkənata walʔət, nanqəkæn əmə a’matrʔæt lʔunin.

Ынӄо-ым А’ноквын ярак пыкиргъи. Рэсӄиквъи:

ənqo-əm a’nokwən jarak pəkirɣʔi. ræsqikwʔi:

―Э’митлёнаторэ, ӄыгъеквытык. Гэтэкичгырэтигым чама колё гэмытӄырэтигым.

―æ’mitlonatoræ, qəɣʔekwətək. ɣætækisɣərætiɣəm sama kolo ɣæmətqərætiɣəm.

Ытръэч кэльэну нъэлльэн ӈэвъэн коргавыӈӈогъэ:

ətrʔæs kælʔænu nʔællʔæn ŋæwʔæn korɣawəŋŋoɣʔæ:

―Ко-олё, ынӈатал вэлынкыӄунэйгыт, гэтэкичгынӈэйгыт чама гэмытӄынӈэйгыт. Вэлер-ым отчой пыкиргъи.

―ko-olo, ənŋatal wælənkəqunæjɣət, ɣætækisɣənŋæjɣət sama ɣæmətqənŋæjɣət. wæler-əm otsoj pəkirɣʔi.

Ӄынвэр А’ноквын, йимгымгэ, гынтэквъи магляльын. Колё ӈэвъэн гэвэлеркылелин магляльэты. Ӄынвэр магляльын танйъонэн, лыгэнэвыр пыкиринэӈу орвык яалеӈӄач инэнрэтгъи. А’ноквына-ым, орвык инэнрэтыльин, валята ӄол рылгылгын чывинин. Панэна нинэнрэтӄин. Ӄынвэр ымыльо рылгыт чывиткунинэт. Ынраӄ-ым орвык лыгэтымлыйготкогъэ. Орвык ёоткотвальын а’лыгатгамнэн, левыт таӈынэчгэтавнэн, аймак пэлятгъэ, ынӄор-ым въигъи, лымӈэ люӈэютэ итгъи.

qənwær a’nokwən, jimɣəmɣæ, ɣəntækwʔi maɣlalʔən. kolo ŋæwʔæn ɣæwælerkəlelin maɣlalʔætə. qənwær maɣlalʔən tanjʔonæn, ləɣænæwər pəkirinæŋu orwək jaaleŋqas inænrætɣʔi. a’nokwəna-əm, orwək inænrætəlʔin, walata qol rəlɣəlɣən səwinin. panæna ninænrætqin. qənwær əməlʔo rəlɣət səwitkuninæt. ənraq-əm orwək ləɣætəmləjɣotkoɣʔæ. orwək jootkotwalʔən a’ləɣatɣamnæn, lewət taŋənæsɣætawnæn, ajmak pælatɣʔæ, ənqor-əm wʔiɣʔi, ləmŋæ luŋæjutæ itɣʔi.

А’ноквын эмчимгъутэ нивӄин:

a’nokwən æmsimɣʔutæ niwqin:

―Како-ым ӈан ӄырым вынэ ымыльо нэнэнэт ныткунинэт, амъатав нывэлеркылегъэн, а’тав мэнарэрык кмэӈэты.

―kako-əm ŋan qərəm wənæ əməlʔo nænænæt nətkuninæt, amʔataw nəwælerkəleɣʔæn, a’taw mænarærək kmæŋætə.

Эквэтгъи А’ноквын. Нымнымык пыкиргъи. Люур кымиӈыӄэгти ӈытогъат, лыгэнэвыр А’ноквына элкылнинэт. Ымыӈ кымиӈэ А’ноквын нэлкылын, накытгынтыпэнрыгъан, амкоргава кымиӈыт тэргатгъат. Ивнинэт А’ноквына кымиӈыт:

ækwætɣʔi a’nokwən. nəmnəmək pəkirɣʔi. luur kəmiŋəqæɣti ŋətoɣʔat, ləɣænæwər a’nokwəna ælkəlninæt. əməŋkəmiŋæ a’nokwən nælkələn, nakətɣəntəpænrəɣʔan, amkorɣawa kəmiŋət tærɣatɣʔat. iwninæt a’nokwəna kəmiŋət:

―Э’ми ыммэмы ?

―æ’mi əmmæmə ?

Кымиӈэ нивын:

kəmiŋæ niwən:

―Э’тки энмэч ӄутти ынан гэнулинэт, йичьэмиттумгыт мургинэт, ытлён кэльэну гэнъэллин.

―æ’tki ænmæs qutti ənan ɣænulinæt, jisʔæmittumɣət murɣinæt, ətlon kælʔænu ɣænʔællin.

А’ноквына кымиӈыт ивнинэт:

a’nokwəna kəmiŋət iwninæt:

―Игыт лымӈэ ынӈэ айылгавка, гымнан ытлён ганмылен. Ытръэч.

―iɣət ləmŋæ ənŋæ ajəlɣawka, ɣəmnan ətlon ɣanməlen. ətrʔæs.