|
2-16 Beetle—the Creator of Diseases
Folk tale of Chukchi
by Kerginto, Alla
Source
|
|
2-16 Тыӄиӈэвыт тэнантомгытъычгыӈ
|
ӄол итгъэт ы’вэӄуч гэӈэвъэнэ гэкэӈэ нырагтытыляӄэнат.
Ръэтгыпы рыров нэльун ыннэн мъалыгэраӄай.
ӈэвъэнэ ивнин ы’вэӄуч:
― Ынръам аны колё тыйигрэвык, кита мылӄытык лыгэрагты.
Ы’вэӄуч-ым татлыӈыткой:
― А’м вынэ ынан ярак ӄиквичиги, мынгагчавыркын, наӄам вай ымы яраӈы ӄонӄал варкын.
ӈэвъэн-ым вэнлыги ныӄраӄатӄэн.
Ы’вэӄуч авынкавтычгогты ӈавъанэты вэнлыги эквэтгъи лыгэрагты.
Рэсӄивкы лыгэрак ынан льунин ӈэвысӄэт, микынэ эвырӄэй пиринин.
Эӄылпэ кэттыванэн, кынмэк ёрочыко кылтычирнин ӈилгэ ынкъам энаръэйвынэн нэлгэ.
Ынӄэн ӄытлыги Тыӄиӈэвыт – тэнантомгытъычгыӈ.
(Лыгъора- вэтльат нивӄинэт, энмэн тымык тыӄиӈэвыт нытайыӈӄэн)―А’мын аны ымычьычоӈэт вагъэ, алымы гынан лыги, гагчавыльылӄылморэ.
ӈэвъэн татлыӈыткогъэ:
― Нылгэныпычвэтгавӄэн ӈавэтын, чама ӄээӄын вайгот нинэнтыӄин.
Ынӈин Тыӄиӈэвытэ тэмъюгнин ӄлявыл.
Пыкиргъэт ярак, ӄэлюӄ-ым ытлён таӈванэван еп нычичевын.
ӄол рыннин ы’вэӄучитэ ивнин “ӈэвъэн”.
― Китъам ӄырэтгын магчыкойпы мэмычечгын.
“ӈэвъэн-ым”пынлёгъэ:
― Миӈкы-ым магны ынкъам ръамэмычечгын?
Ы’вэӄуч ниничгытэтӄин:
― Ынӈатал ынръам миӈкри итгъи, рытгэватын, миӈкы варкын магны ынкъам рэӄу нъитын пысӄонмэмычечгын?
ӈэвъэнйыръэ-тыӄиӈэвытэ ӄырэрыӈӈонэн магны.
Аны тэгмэт- киит льунин.
ӄол итгъэт-ым ӄаматыӈӈогъат.
Тыӄиӈэвытэ йытонэнат рорат, вытвытӄорат.
Ымыльо чывиткунинэт, чеэкэй ёнэнат энагнэнтытко- ёлгык ынкъам йылнинэт ы’ваӄочегты.
Ы’вэӄучитэ чаӈыттатэты пынлёнэн ӈэвъэн:
― Ынраӄ иа’м ымыльо рэнтыткоёлӄылтэ ыннэнлеӈкы рытынэт, алымы ӈан кытур амъянра нинэчвиткуйгыт?
“ӈэвъэнэ”ӄынур рытыяатык ивнин ы’вэӄуч:
―ӄун аны ынръам гамачынтыгэватлен, ӄулитгивик ынан мынтэӈынлен.
ӄынвэр-ым ы’вэӄуч чичеквъи:
ӄырымэн ынӄэн ынин ӈэвъэн, эплытэӈчимгъукэ гыпильэтыркын.
Эргатык ы’вэӄуч уӈэлгъи, нымкыӄин уӈинэӈ рэннин.
Пэнъёлгычгын тэйкынин ӈаргын ынкъам ивнин “ӈэвъэн”:
―Таӈымыльо ы’ттъымыт ӄорэн ӄырэтгынэт пэнъёлгэты, мынынлывэтынэт.
Рылывэтыплыткук ымыльо ы’ттъымыт, ӄлявыля упынъылинин“ӈэвъэн”йынйынэты.
Ытлён эрэтгъи пэнъёлгэты вытрыӈ.
А’мын-ым янот гъэтйивчитлин о’равэтльамэл, ынӄоры йиле кээрэчьин:
― Мачынан ымыльэты варат нъэӄэчитыркын, нытъылыркынэт ынкъам нувъиркынэт.
Э’тйивчитыплыткульын ӄлявыля тиӈунин пэнъёлгэпы ынкъам рытрилнин апаӄатлы.
Люур-ым льунин гылгын тыӄиӈэвытын, ынкы энмэч гапаален вэтгавкы.
Пиӈкунэӈу пэнъёлгын, ӄлявыля кылгэннинэт ӄаат ынкъам йъэчычегъи ӄолерагты.
Пыкиринэӈу эвырӄэй валятконэн расӄэвъян ынкъам чьогыргын ёрокэн.
(Лыгъоравэтльат нивӄинэт, энмэн этлы тытлепы эрэсӄивыкыльинэт атайыӈкыльэн нымытварак).
Ынан льунин кынмэк ёрочыко кылтычеръё у’мӈилгэ ӈэвъэн, наӄам гэлгиӄупӄынтэтлин.
Лыгэӄылпэ равэръэпаннэн ынкъам ръилемъетгъэт ченэтрагты.
Ынкатагнэпы о’равэтльат тъылтывигъэт ынкъам въэӈӈогъат, эвыр а’ӄачетыӈогъат.
Ытръэч.
-
-
-
-
-
-
-
-
2-16 Beetle—the Creator of Diseases
Once a husband with a wife were going home by reindeer sled.They saw a small yaranga beside of the road.
The wife said to the husband:
― I am so thirsty.
I’ll go to the yaranga.
The husband replied:
― You’ll drink at home, we have to hurry; the yaranga is far away.
But the wife still persisted.
Although the husband was trying to talk her out [of going], the wife went to the yaranga.
Having entered the dwelling, she saw a woman who immediately grasped her.
The woman took off all her clothes and tied her tightly with ropes [putting] her in the corner of sleeping chamber and covering her with hides.
She put on the wife’s clothes and went to the reindeer harness.
This was Tukinevut, a beetle who brings diseases.
According to a popular belief of the Chukchi, to crush this insect, even unintentionally, is a sin.
When she finally came, the husband said to her:
― You stayed a long time, even though you know we have to hurry.
The “wife” replied:
― The hostess was too talkative.
She didn’t let me go.
That’s how Tukinevut deceived the man.
Having come home, he still didn’t realize anything was wrong.
One day the husband said to the “wife”:
― Go and bring me a memuchechgun from the magnu .
The “wife” said:
― Where is the magnu and what’s a memuchechgun?
The husband was surprised:
― How could you forget where the warehouse for [storing] clothes is and what our only memuchechgun is like?
The beetle-woman started to look for the magnu.
She could hardly find it.
Once during the rite [of thanksgiving to the Spirits] Tukinevut took out the fat sausage and vutvutqorat .
She chopped all these on a single plate and gave them to the husband.
The frightened husband asked the “wife”:
Why have you chopped everything together?
Last year you did it separately.
The “wife” answered as if she forgot:
― Really?
I don’t remember.
Next time we’ll make it as always.
Finally, the husband realized that she was not his wife:
she did everything wrong.
The next day, the husband brought a lot of firewood.
He lit a big fire outside and said to his wife:
― Bring all the reindeer bones we have.
Let’s burn them up.
When she brought the bones and they had burned them up, he pushed the “wife” into the fire.
She fell into the fire with her back down.
First, she cursed in the human language, then in the language of insects:
― I want all the people to quarrel with each other, get sick, and die!?
When she had finished cursing, the man took her out of the fire and placed her belly down.
At that time he saw the beetle’s skin, and she stopped talking.
As soon as the fire had gone out, the man harnessed the reindeer and rushed to that other yaranga.
Having approached the yaranga, he cut an outer entrance with his knife and then at an entrance to be sleeping chamber .
In the corner of the sleeping chamber, he saw his wife bound with tough ropes.
She was very thin.
He quickly dressed her and rushed to his own yaranga.
From that time on the people started to get sick, die, and quarrel with each other.
The end.