|
2-18 Nuteneut—the Fox
Folk tale of Chukchi
by Kerginto, Alla
Source
|
|
2-18 Рэӄокалгын нутэӈэвыт
|
Энмэн, чавчыват нъанэлёӄэнат.
Ныннульэтӄинэт.
Ынныт ынкы нымайӄэнат.
ӄол итык риӄукэтэ йъонэн ыннэн магны ныкитэ, титэ ӈан чавчыват рагтыгъат.
Наӄам-ым таӈванэван нъанэлёгъан.
Рэӄокал- гын ӄонпы ныӄамэтвальтӄэн ынкы.
Вай-ым ӄол рыннин йъонэн и’гэ.
Ивнин:
― Вынэ вай гыт нъанэлёйгыт?
― Вынэ аръаля.
Ивкэӄун ӄыгитэгын:
ӈаан ыннымагны колё.
― Эмкынтэтэ ынӄэн магны мэйӈэтгъи?
― И-и.
Ытръэч ӈаргынэн чьачаӈанма эмныкитэ нъанэлёйгым.
Иа’м э’птэё а’нэлёка?
― Э-эй, вынэ аръаля.
Опопы э’птэ мъанэлёгъак, вэчьым нэмыӄэй тъыннугъэк.
― И-и.
Вулӄытвигъи.
―Ынан тэӈвулӄытвик ӄъанэлёгэ.
Вай-ым льэлеӈкин аймынвык налгыӈойӈын нэнаёйгым.
Ынӄоры-ым тотъынток вытку нэнагтойгым.
Ныгтэтчатӄэн ыннэ.
Эвыр э’птэ ӄъанэлёгэ.
Вай-ым тутъэвтылеркын.
ӄынпылӄэквын налгыӈойӈын аймын- вычыкогты.
Ынӈатал о’тчой равакъотвагъа.
Тъылёръок ӄыгтогын налгыӈойӈын.
Вай-ым виин мычейвыткугъэк эвычагты.
Ынан етык мывинрэтгыт, ӄэлюӄ-ым нылгинитчыӄинэт ынныт.
Эвычагты чейвыткугъи.
А’мын-ым эргыръок эргатык рэӄокалгын ръилепкиргъи.
ӄолентогъэ:
―Эӄылпэ мыныгтогъан налгыӈойӈын.
Ынӄэн-ым читэвын лыгиннульэтгъи.
Рай наӄам мэлгарльайӈын тылеркын.
Опопы мынгынтэвмык, эвнэннимтикэ...
Чит-ым ыннымагны пэченэвнаркынэн и’гэ.
Нинэгыттэӄин ынӄэн риӄукэтэ.
Ныкитэ гэчьэчеӈэтлин, налгы’нойӈын гэӄитылин ӄуйвик.
Натэӈоӈӈогъан.
ӄэлюӄ-ым налгыӈойӈын пэлятгъэ.
Колё нымуллытъыльэтӄин гынтавма.
ӄынвэр тылевъитэ итгъи и’ны.
Рэӄокалгын пичыкэквъи ынкъам ляйвыӈӈогъэ нотайпы.
Лыгъоравэтльаӄай льунин.
ӈээккэӄэй.
Пынлёнэн риӄукэтэ:
― Нырэӄигыт?
―Вай кэйӈэ гинэпирилин эмрэнуӈэ.
Нинэнгынкэвэтӄин.
Игыр-ым ытлён ныроолӄылгэчеӄэн гымыкагты.
Трэчьэтгъэ-ым ринэнугъэ.
― А’мын яйвачгыргэгыт.
Ев-ев, аныӄун....
ӄол ритгъэ рэлеръугъэ, оттыраӄаеты ӄылӄытгытык.
Ынкы-ым лыгэн ӄырэӄыркын.
ӈаанрэлы тынопэты тырэлӄыты.
Трамӈылёгыт.
Элеръук кэйӈын ынкъам ӈээккэӄэй эквэтгъэт оттыраӄаеты.
Риӄукэтэ э’йӈэвнинэт:
― Э-эй, э-эй!
― Го-ой.
Кэйӈын иквъи ӈааккаӄаеты:
― ӄымӈылёгын:
“Нырэӄигыт?”
ӈээккэӄэй:
― Нырэӄигыт?
Рэӄокалгын иквъи:
― Вай-ым ныкайӈырэрэгым.
Ынӄэн гынык ӄача ръэнут?
Кэйӈын гэчеӈыттэтлин.
Нинивӄин ӈээккэӄэй:
ӄиквын – лявтот- тылгын.
ӈээккэӄэй:
― Лявтоттылгын.
Рэӄокалгын иквъи:
― Китаӄун-ым ӄъэлыпгын.
Кэйӈын иквъи ӈааккаӄаеты:
― Китаӄун-ым ӄинъэлыпги, аны ытръэч мэчмэрынрэ.
Гъалыгатгаплен.
ӄэлюӄ-ым, рымутлытъыльэвнин.
Кэйӈын иквъи:
ӄъэйӈэквыын рэӄокалгын, ӄиквын, энмэн гымнин тумгытум гатъылыӈолен.
Рэӄокалгын пынлёгъэ:
― Э’ми-ым?
― ӈоот.
Кэйӈын иквъи:
― Вынэ вай кэнолгын нымутлытъыльэтӄин.
Ивкэ ӄинэнмэлевэтгги.
― Э-эй.
Этъопэл мыпэнъёлгынынлявык.
Пэнъёлгын тэйкынин, ынӄоры выквыт рытрилнинэт пиӈчыку, рытгылевнинэт.
Йытонэнат ынкъам ёнэнат атынвычыко.
Кэйӈын ныӄынӈэтӄин.
Рэӄокалгын иквъи:
― Ынан рэмэлеквъэ.
ӄээӄын вак эткэйкэ нъэлгъи кэйӈин увик.
Эвыӈогъэ:
― Гынмылкинэк этъылкэ тынъэлык.
Рэӄокалгын:
― Ынӄэн мэлевыркын.
ӈэвысӄэтӄэй нинивӄин риӄукэтэ:
“Мытрэкэйӈытъулюгъэ”.
Ынӄэн ыӈин тымнэн кэйӈын риӄукэтэ.
ӈэвысӄэтӄэй ивнин:
― ӄырагтыгэ.
Гым ӈутку тыранымытваркын.
Ынкы нымытваӈӈогъэ.
Кунин кэйӈын.
Ынӄо нэмэ рэӄокалгын ляйвыткоӈӈогъэ.
Кэльэтэ гэгичилинэт ӈээккэӄэгти уунъыгичильыт.
Эръыкыргы- чыко гаёльатленат.
Оттылгын ивнин кэльэтэ:
― Уттуут, уттуут, ӄыкэӈэт-ым!
Уттуут, уттуут, ӄыкэӈэт-ым!
Каӈатычгатгъэ.
Ынкы вырыткынык йымэнэн эръыкыргын гэӈээккэӄэе.
Нэмэ-ым:
― Уттуут, ӄывэтгатгэ!
Вэтгатгъэ оттылгын.
Тэӈимыръэнут ныгаляӄэн.
ӈээккэӄэйым- кыт нивӄинэт ырыкагты:
вай-ым ынӈин ӄивыркынитык:
― Уттуут, уттуут, ӄыкэӈэт-ым, уттуут, уттуут, ӄыкэӈэт-ым!
Таӈылвава нитӄинэт...
пипиӄылгын, кэйӈын, мэлёталгын.
Ымыльо нылвавӄэнат уттынкэӈэвкы.
Ынанъяачы рэӄокалгын ныгаляӄэн.
ӈээккэӄэйымкэ никвъэн:
― Нутэӈэв, ӄывинрэтыткуги.
Оттылгын ӄиквын:
― Уттуут, ӄыкэӈэт-ым.
Лыгэн ынӈин иквъи рэӄокалгын, кэӈэтгъи уттуут.
Рывиривнинэт ӈээккэӄэгти.
Ынӄо ивнинэт ытри:
― Эӄылпэ ӄыкэнъугичигытык.
Эръыкыргиӈын нэнатыёйвыгъан кэнъутэ.
― ӄырагтытык, – риӄукэтэ ивнинэт ӈээккэӄэгти.
Энатыёп- лыткок йымэнэн эръыкыргын.
Ивнин оттылгын:
― Уттуут, ӄывэтгатгэ.
Уттуут, ӄывэтгатгэ.
Вэтгатгъэ оттылгын.
Рагтыгъэ рэӄокалгын.
Энмычормык вальын ынин яраӈы.
Пыкиринэӈу вирымныльэтгъи.
Кальайӈын ӄытгъи оттэты.
Рывиривнин эръыкыргын.
Гитэнин.
Эвын кэнъутэ гэйыръэтлин.
ӄолентогъэ:
― Вэчыръогыргын.
Этааны Нутэӈэвытынэ-э-э...
Нинэркылеӄинэт винвыт Нутэӈэвытын.
Яраӄайык ытлён рэсӄик-въи, ваӈэйпыръогъэ:
― А’мын, нэнэнэт гымнинэт гынан рывиривынэт?
Нутэӈэвытынэ ивнин:
― Гымнан ратгэмавӈэн.
ӄун-ым раӄылӄылтэ тумгинэт нэнэнэт.
Энмэч вай тумгэ ванэван ымы э’чуулгын ныннэнин.
Китаӄун, эпэӄэй, ӄыннэгын.
Льэлеӈит тынанӄытъылык.
ӄинэвинрэтги ынкъам ӄэйвэ ӄырагтыгэ.
Кэлы иквъи:
― Э-эй.
Вынэ мыннэгъэн!
Йылнин э’чуулгын.
Ивнин:
― Гыт ӄилкымъетги.
ӈутку ӄывэӄэтги илкэ.
Ынан тыриквыт, титэ рэтлепгъэ.
Эчги вэӄэтгъи тытлык, упынъылинин.
Ковлыткотыляма кэлы ныӄулильэтӄин:
― О’-ой, о’-ой чимиръэтыркыт нэнэнэт:
гыткаӄагтэ, мынгыӄагтэ, пыткынтэтыркыт лылеӄэгти.
ӄытлыги ынин увик нычимиръэтӄин.
2-18 Nuteneut—the Fox
The reindeer herder people were fishing.They were catching a lot of fish.
They piled the fish nearby.
One night when they had left, a fox Nuteneut came to that place.
She had never caught a fish herself.
She got used to coming everyday and eating till she was full.
Once a wolf came up to her.
He said to her:
― Are you fishing?
― As you see.
Look how much fish I’ve got.
― You are a lucky one; it’s a big heap!?
― The only thing is, I have to go fishing at night because of the frost.
Why don’t you try yourself?
― Well, maybe I am also going to be lucky.
― I put my tail down at night and pull it out at sunrise.
Oh, it becomes so heavy!?
It grew dark.
― Put the tail down, – said the fox.
― You must stay here a long time.
I’ll come to assist you; you won’t be able to pull it out yourself.
Nuteneut went alone down the river.
In the morning, the fox came back to the wolf and screamed:
― Let’s pull it out quickly!?
You’ve caught a lot of fish.
The only problem is that a hunter with a gun is coming.
We have to run away; let’s leave the fish.
Even the day before, the fox had realized that the wolf wanted to take the catch piled by the fishermen away from her.
It was freezing at night:
the wolf’s tail got stuck in the ice.
They started to pull it out.
The tail tore off.
It was bleeding the whole time they were running.
The wolf died of bleeding.
Nuteneut got used to leading this life style and began roaming around the tundra.
Once she met a girl and asked her:
― What are you doing?
― I was carried away by a bear who is going to eat me.
He gives me a lot of food.
Once more he has gone to get some booty.
When I become fat, he will eat me.
― I feel sorry for you.
Wait, I am going to tell you something.
This coming summer, go to the wooden dwelling and start doing something there.
I’ll stay on that hill and inquire about you.
The summer came.
The bear with the girl went to the wooden dwelling.
The fox called to them:
― Hey!?
Hey!?
― Oh, Oh!?
The bear said to the girl:
― Ask her what she wants.
The girl asked her.
The fox replied:
― I am looking for the bear.
Who is there, near you?
The bear got frightened.
He said to the girl:
― Tell her it’s a stump.
The girl said:
― Yes, it’s a stump.
The fox said to her:
― Then strike it with an axe.
The bear said to the girl:
―Okay, strike me with an axe lightly.
The girl struck him vigorously and the blood flew.
The bear said to her:
― Call the fox and tell her, “My friend is sick.
”Nuteneut asked:
― Where is he?
― Here he is.
The bear said:
― My wounds are bleeding.
Cure me.
― Okay, – answered the fox, but first I have to light a fire.
She lit a fire and put stones into the flame, making them red hot.
She took them out and put them inside of the wound.
The bear was moaning and the fox said to him:
― Your pain will be gone; you’ll recover.
After a while the bear’s body got numb.
He said:
― It’s getting better.
The fox said:
― It means you are already recovering.
The fox said to the girl:
― We are going to eat bear meat soon.
That’s how Nuteneut destroyed the bear.
She said to the girl:
― Go to your place; I’ll live here now.
She lived there.
She ate all the bear’s carcass and started roaming again.
Once a devil gathered the girls who were gathering berries and put them into a summer fur coat.
He brought them to a tree and said:
― Tree, tree, bend!?
The tree bent and he hung the fur coat full of girls.
Then he said:
― Tree, tree, become straight!?
The tree became straight.
Various animals passed by the tree, and the girls asked them:
― Tell the tree to bend.
Nobody could help them.
A mouse, a bear, and a hare passed by.
The last one to pass by was a fox, Nuteneut.
The girls said to her:
― Nuteneut, help us!?
Tell the tree:
“Tree, tree, bend!?
”As soon as she said that, the tree bent.
She untied the fur coat and said to them:
― Pick up the grass quickly and stuff the fur coat with it.
When the girls had stuffed the fur coat with grass, Nuteneut let them go home and hung the fur coat on the branches saying:
― Tree, become straight!?
The tree became straight and the fox went to the cliffs above the sea where she had a house.
Having come home, she shaved some alder bark.
Alder bark soaked in urine or water is used for dyeing clothing hides.
After that it becomes bright red.
The devil approached the tree.
He took the fur coat off the tree, examined it and saw that it was full of grass instead of girls.
He said:
― It looks strange.
It must be Nuteneut...He followed her tracks.
Coming up to Nuteneut, he shouted:
― Did you untie my children?
― I know nothing, I don’t need somebody else’s children.
I feel bad, no one even takes my chamber-pot outside.
She poured a red alder solution into the pot.
Help me to take it outside.
I have been having stomach problems all winter long.
Help me, then go home.
The devil agreed.
Nuteneut passed him the chamber-pot and said:
― Close your eyes.
Step over here with your eyes closed.
I’ll tell you when you may open them.
As soon as the devil had crossed the entrance, the fox pushed him down off the cliff into the sea.
The devil tumbled head over heels, screaming:
― Oh, oh, my children are getting smashed – [my] legs and arms; [my] eyes are bursting.
It turned out that his body had fallen into pieces.
The end