|
The firestone from the sun
Folk tale of Udehe/(Udihe)
by Kanchuga, Zuza Zanzulevna
Source
|
|
суу сасигани
|
омо～то jэгдигэ биини. ути омото jэгдигэ бими～ бими,
''эи～ сундулэ кэси гээнэини.'' утава, jэгдигэвэ, дигалаами.
''бии-лэ бии-лэ～ сундулэ бэсэ～ бии-лэ бии-лэ～ сундулэ бэсэ～
бого～ бого сундулэ бэсэ～ jэгдигэвэ～ сундулэ бэсэ～
гаҙииҙами сундулэ бусэ～ гээнэҙэми сундулэ бэсэ～
ситэнэми сундулэ бэсэ～,'' агалаини
''ситэнэми гээнэми-э～,'' гунэини.
''ситэнэми сундулэ бэсэ～, гээнэҙэми сундулэ бэсэ～,
бии-тэнэ сундулэ бэсэ～, ситэлэ анчи бими сундулэ бэсэ～,'' эмээ,
чэӈгэми-э-гдэ сэудээни-э～ jэгдигэ ӈиалани-гда-даа. гээ,
jэу-гдэ jэу-гдэ ''сундулэ бэсэ, бии синэвэ гээнэми～,'' гуӈкини,
''ситэлэгэми ситэнэми, пауза ваамаи,
зауӈа ваамаи дигалагами.
бии ситэлэ анчи бими, синэвэ гээнэми ситэнэми.''
гээ, тадаjи ҙавами～ уунанаани, угдани амиалани. сэудэгиэни～ гээ,
''бии-лэ～ бии-лэ～ сундулэ бэсэ～, бого бого jэгдигэвэ сундулэ бэсэ～,
гаҙиҙами～ сундулэ бэсэ～, ҙугдилаjи сундулэ бэсэ～,
иигиэси сундулэ бэсэ～, талаасиҙами сундулэ бэсэ～.''
сањаа вооони талаасилагами гаҙиини. ''э～ ицаа дэувэ
тагили тагили, сундулэ бэсэ～,'' сэудэгиэни～,
''гээ, эи одо'о сагди дэу киали-э～ ӈэниjэ, эҙи тагили ӈэнэ.''
киали～ ули киалини сэудэгиэни～ эи-тэнэ.
мэимэjи ҙавагиа jооктосиа jооктосиа, илигэ～ тиӈ ту～
хэтигэнээни диихи. ниинтава мафа'асани таӈдаа.
амбаа, нии дигалагами гаҙиини утава, ситэнэми гаҙими
чэмнэини. диихи хэтигэнээк, мэнэ чэӈгэми
сэудэгиэни～ таа тила ӈэнээк
огбио сигисаавани вааак, дулугаафа хуаиjак
гаҙиак ээни ули киатигини. даудаӈалагиани.
ули киатигини ӈэнээ ҙоӈчиломи мэнэ
ҙоӈчиломи иинэҙэӈэи-дэ даудаӈалагиани утаухи.
''гээ, jэу-гдэ, jэу-гдэ мамаса～
мамаса～сундулэ бэсэ～, эмэгиэми сундулэ бэсэ～,
бого бого сунднлэ бэсэ～, ситэнэми гаҙиами-а гунэи
jэгдигэ бого бого jэгдигэвэ.'' сања хэктиэни.
эвээни-э мамаасани, ''эмэи-э～ эмэи-э сундулэ бэсэ～,''
мулэхи хэбунээ, эмээни, иинээни, ''илэ бии илэ.''
''амиаҙала бии бисэ.'' бэjэни дилилани тэӈ～ чиӈгэдээ,
''энэ～ оно халугасилии бии дилилаи-на jаӈнами, утала бисэ,
амиаҙала уунаи бисэ.'' ''илэ биини илэ.''
''утала бии бисэ амиаҙала.'' њаа тэӈчик халугандаини.
њаа бэjэни дилилани халугандаа, ''анчи-а～ илэ биини,
илэ нодоктоони.'' ''тээ～ сагди дуэлэни эмэгидэхи бисээ.''
ӈэниэни～ амаихи чэӈгэми～, ''jэу-гдэ jэу-гдэ сундулэ бэсэ～,
илэ～ илэ сундулэ бэсэ～, нодопти-jа,''
сэудэгими ӈэниэни～ утала иигиэни эи-тэнэ,
''оло нодоптооми, одоо, элээ чакталианҙи хэтигэнээми бии.''
''гээ, уунагиҙа.'' ''эҙэӈэи би, синду тэгэjи вээндэгиҙэӈэи
аӈмаjи туаjа. бии тэгэjи вээндэгиэ,
амиалани-тэнэ бии мэнэбэҙи эмэгиҙэӈэи, синтиги, сии
хаиси амиани чуули эмэгиҙэӈэи, ӈэнҙэӈэи, бии,
эҙэӈэи элээти ӈэнэ.'' гээ, аӈмаjи куэсэ～ туаани,
огбиоӈи ҙулиэвэни каӈдугувани ҙулиэвэни каӈдугувани,
''сэӈгэли-лиэ ӈэнэҙэи, эмугдэни дуjухини. гээ, бии
амиаҙавани вээндэгии-тэнэ, ҙулиэҙэ каӈдугувани баагиак,
лагбаӈиак, эмугдэ сукундэгиэк эмугдэвэни кактаи
сукундэгиэк этэиҙэ,'' гунэини, ''ваагиак этэиҙэ,''
огбиотиги диаӈкини. гээ, гээ аӈмаjи туаани
эи-тэнэ, э～ ҙоӈчилоони ҙулиэҙэ каӈдугувани.
чилэнинини... хаулиа хугэливэӈкини～ эмугдэни дуjухини.
гээ њаа гагда бии њаа эи-тэнэ бэjэҙи бэjэлэгиҙэми
''њаа туагиjа, њаа њаа туагиани～ эи-тэнэ туагиисини,
гээ, гээ бии ҙоӈчилогиҙами, гээ, луктагиҙаӈаи бии синтиги.
гээ, огбио амиаҙа каӈдугуни, огбио амиаҙа каӈдугуни-даа.
ҙулиэҙэ каӈдугу баагими, сиагиак,
эмугдэи кактаи сукундэгитэиҙэ,'' гуӈкини, ҙоӈчилоани
амиаҙа каӈдугувани. ҙоӈчилои бади аjа чифунэини
эи jаҙата ути. амиаҙа каӈдугувани баагиак, лагбаӈиак
сусаани～ jэгдигэ-тэнэ, диихи тукиани～ вадига
омо уэвэ туктиэни, вэилэ тэээни-э, цааҙавани туктиэни～
хоондила иинээни, пуэ～кчи кактага гунэ. сукундэгиэ
эмугдэни, кактаи сукундэгиэни огбио, ваагиак ээни
огбио, огбио каӈдулиани, ҙоӈчилоо эсигиэни.
ути, эмугдэни доолони нэдээк эмугдэвэни кактаи сукундэгиэк
ваагиак ээни киаӈа, огбио ситэни. сусаи-лиэ～
бэjэни мэнэ утаду будэи-лиэ всё ути. сусаани～
омо уэвэни туктиэни～ цааҙавани вэилэ тэээни,
э～ чинда'аҙи ҙаҙаҙаҙа...
''оно нихэу суу-а?'' ''ваалиму буу эиму биэ,
омо иӈи тикчэити эи. тиитэ нуани эмээни,
эи-тэ нуани эмээни. нихэити гунэ, ''э～ jэу имовони ба'ами
титимэсиу суу утава.'' воокто гадааси,
воокто доолони кигаа кигаа тала пиоӈгололо оло пиоӈгололо,
''гээ суу оло мэнэ мэнэ багдиу ивэ ваалигасиу суу.
ути омоо баи силаа вооу-ну суу?
оно оно нихэҙэӈэ, кэсэми кэсэми биу эи биэ.
гээ, оло багдиу, мэнэ мэнэ оло оло багдиу.''
лиаси воосиани омооноти. утадиги оно бисэ утадиги, њаа ӈэнээни,
ӈэнээни～ э～ киаӈа, киаӈа иjэни тээ～ти аӈитиги,
њаӈњатиги уэӈтигэнэ багдиани гэдум.
''jугди-э～ элээ лалими тиилиэми, минэвэ хаулиа уисигиэ.''
''оно уисиҙэми бии.'' ''хаулиа хаулиа уисиjэ минэвэ,
элээ лалими тиилиэми бии, ути эи-тэнэ бии иjэjи, њаӈњатиги
тэгдэнэ багдиани, оно багдиани бии эими саа.
эими мутэ маӈга, оно-до икцэми эими мутэ. эими мутэ.''
илэ-кэ ҙуивэ бааани～ лааани～ ута гэгбэи.
''гээ, диганаиҙа. диганаиҙа гээ.''
''асаса, асаса, гээ jэу-дэ маӈга баалисии сии-тэнэ минэвэ
гэлэгитэиҙэ,'' гуӈкини, ''иӈкэ,'' гуӈкини.
утадиги ӈэнээни～ ӈэнэми ӈэнэми, омо одоко, омо мамака
биилэтиги ииӈкини, омо хаталаӈити. ''э～ идиги эмэи-э～ jэгди.''
''гоо гоо гоо хулими эмээми иинээми бии.''
''гээ, эҙи ӈэнэ, jаухи-даа буу хаталаӈива мамасалаи сии,
бии омото аҙигаӈи-сэнэ биини ситэи. сии утава мамасалаи.''
''бууисии jаҙата,'' гуӈкини.
утааси эи-тэнэ, мамаасалаани～ бисини.
эи～ оњомо тэгэвэ, оњомо пумпувэ, оњомо богдово вооони～
мамасани, тэгэнэни тэу оњо ҙаилами вооони,
эи-тэнэ ваиптини бими-у, тэгэни ауни бими-у, ии бими-у,
гээ, гээ, утаати, ''коду коду～ нада сулаи игивэни
токтондоноjо～, бии соктоунои-а, амаа сагдаӈиами, акаи
силосими соктоуноjи, токтондоноjо,'' гунэи, ''эjэ～ илэ
токтондоноҙоми бии, илэ бааҙами бии, ути сулаива.''
''э～ биэ биэ, хоктоӈисиити биэ. утала илинэjэ.''
ӈэнээни～ цэҙэ-дэ киолоноини хоктоӈисиити гунээ.
утаду илии-лиэ～ утаду илиисини-э～
омо сулаи ҙаанҙа ҙаанҙа～
''jэумэли, коо мугдасани, коо илинээни,
коо кутэмэли, коо улигдига, коо исэсиму, коо
улигдига, коо исэсиму, коо эли исэсимули, коо улигдига,
коо jэумули, коо мугдасани, коо илинээни коо,''
гуӈкини эи-тэнэ. ''оно исэсиму коо оно исэсиму коо,
сэуниэ сэуниэ коо,'' гунҙимули jаӈҙалаани утаду.
хуктиэни～ киали сэусэу киагиа-даа, эсини-дэ токтондо,
ути омото иги, дулэнэвэӈкини бими～ њаа-на
илактаӈка гунээ, э～ утигату ҙуба иги гунээ,
''jэугдэӈкэ коо, идиги коо, эмээни коо, jэумули коо,
мугдасани коо, илинээни коо, оњомули коо,
ҙаилиму коо улигдига коо, исэсиму коо, исэсиму
коо, улигдига улигдига коо, оно исэсиму коо, сэуниэ коо,''
гунҙимули jаӈҙалалиини утаду, илигэсии-дээ.
''коо коо,'' хуктиэни～ игивэни хуаиjани пиоктои-гдэ,
ҙэӈгэмдэ. пиоӈдои пиоӈдои игигааси хуктиэни～.
нада игивэ токтоони ути.
нада игивэ токтоок, гаҙиак, сииjэк, сииjэк
тэлээк, вагисиак, мамаасани эилиэк, адасиани～ утава.
''гээ маа абуга соктоутаиҙа, jэу-гдэ jэувэни, тэу наӈдау
суу.'' ''маӈга маӈга～ одоо кодунами баами
маӈга маӈга,'' гуӈкини. утадиги оно бисэ оӈмооми.
''гээ～ коду коду～ суу сасигавани гээнэjэ,
амаа сагдаӈими бими утаду дамисии даи таигусилагаи.''
''эjэ～ оно гаӈнаҙами, ама, бии утава.''
''аjа ӈэнэjэ, хаулиа хаулиа-да.''
ута-гда～ ӈэнээни～ мэнэ эмээми хоктоjи чуули ӈэниэни,
''гээ, минэвэ бэлэҙэӈэ бисэу суу,
бэлэнэу гээ минэвэ. гээ, гээ аӈи, киаӈа, эмэгиjэ,
сии. бии њаӈњатиги туктилэгэи сии иjэлии гаалини-да.''
эмэгии-лиэ киаӈаӈини ута чугагиани.
ути аӈи, хуаиjами чуули чугагиани.
утали туктиани～ тии омо гаалани ҙавами, эи омо гаалани ҙавами
туктиэни. њаӈња киалани-тэнэ, ''элээ jэгдигэ,
jаухи эмэи-jэ,'' гуӈкини, ''ҙэгдэнэми эмэи сии?''
''э～ хаулиа эҙи ҙэгдэвэнэ,'' гуӈкини,
''минэвэ. оно jаҙами, бии амаи каjаини,'' гуӈкини.
''гээ, утаду аласиjа, эҙи эмэ, эухи.''
тала баа, тээ тала тээ'эси аласиани～ каптаами чаалани каптаи,
хэкээми чаалани хэкэи, каптаами чаалани каптаи,
хэкээми чаалани хэкэи, ааҙи ааҙи каптаати,
''гээ, наа, сии эҙи какпали ава.
сии какпалиа тэу ҙэгдэҙэи сии.
бэjэндуни буи-лиэ гулинэҙэфи ҙээсэ бууjэ,
суу сусаи њауху мамаасамула. тэу jэуфи jэуфи
даудаӈаjау багиаихи. суу тэу ҙэгдэҙэу багиаихи дауjау
суу, нэхуjэ дуӈсифи тэу даудаӈаjау багиаихи,
эҙи хэлинэми буу, ӈэними эҙи буу.
тэу мэнэ багиаихи сусааси, утаа-тэнэ бууjэ сусааси,
буувэк ээси сусаjау суу, мамасаамула багиаихи дауjау.
суу утаду билиэ, суу тэу ҙэгдэҙэӈэу.''
гээ, уунагии, даудаӈаани～ ӈэниэнҙи, хулаафи, соктоуфи, ҙэуӈифи, jохофи,
мохофи, тэу багиаихи нэхулиэти. гээ, гээ, тэу даудаӈаани,
тэу jэу jэу jэувэни. тэу ему надо тэу-дэ,
сэусэjи, ҙиӈкуjи, мохофи, тэу jохофи тэу даудаӈаани.
''гээ, эи-тэнэ минтиҙуӈэ сусаҙаӈафи.
дуӈсифи тэу даудаӈаа багиаихи. гээ эи-тэнэ минти ӈэнэҙэӈэфи,
гээ, маа, суу сасигани.''
мамаасаjи ӈаалалани ҙавами иӈкуалаани～ ӈиаихи, угда, тиауми,
даувати～ багиаихи сиата тугэ сэудээти. сиата тугэ-дээ～
наму гиамаалани-гдэ сэудээти. утала-гда. диихи танаак ээти, угдафи.
гээ оду тэээси исэсиҙэфи оно нихэити-э,'' гуми. гээ,
''хэкэси хэкэси хэкэси хэкэси,'' какпалилиати.
''хэкэси хэкэси хэкэси хэкэси, какпалилиати.
''хэкэ хэкэ хэкэ, энини маӈга хэкэ,''
''утэми jаанами гэлэи утаа-на хэкэ, какпалиjа, гээ,
дами сањакталагами.'' ''хэкэчигэ хэкэ, хэкэчигэ хэкэ, хэкэчигэ хэкэ,''
какпалиами-да～ тэу ҙэгдээни～
jэу мамакаӈини, jэу мафаасаӈини, тэу ҙэгдээти, утаду,
тэу гиамати-да эсини хулэктэ,
ицаи-даа эсини хулэктэ, тэу ҙэгдээти, афу афу-даа.
утадиги-тэнэ мэнэ багдиу баалани багдинагиати.
ути мамаасаҙи багдилиани утаду оно jаҙа.
гээ, элээ мутугэи, тэтэни элээ.
The firestone from the sun
There was a young man. An evil being came to eat him. The evil being tried to trick him by saying, ‘My young man, I’d like to bring you away in order to adopt you as my son.’ The evil being rowed his boat with his oars and came up to the shore next to the house. ‘I don’t have any children, and I’ve wanted an adopted son who would hunt goats and catch ciscoes for me,’ he said. The young man rode at the back of the boat. The evil being said as he rowed the boat forward, ’I’m going to take the young man back home and make a dish of raw meat out of him. I will go by the middle of the small river.’ ‘Grandpa, go along the shore of the big river,’ said the young man. The boat went by the edge of the river. The young man grabbed his harpoon, stood up and jumped over to the riverbank. The evil being did not notice this, and kept rowing ahead with his oars. The young man caught a baby elk, cut it down the middle into two halves and brought them to the riverbank. ‘I’m home. I said I’d adopt him. It’s a fattened young man all right!’ said the evil being. Grandma evil being said, ‘He’s back, he’s back,’ and brought along a plate. ‘Where is he?’ ‘At the back.’ Grandma hit grandpa on the head. ‘Ouch! Why did you hit me on the head? I said he’s at the back.’ ‘Where?’ ‘At the back!’ She hit his head again and said, ‘He’s not here. Where did you drop him?’ ‘He was there when we came to the big river.’ Grandpa went back to where he had been. ‘I think I’ve dropped him.’ He rowed back, and reached the previous place. The young man was there. ‘I got lost here. I wanted to go the toilet and jumped over,’ said the young man. ‘I see. Well, come back on board.’ ‘I’m not getting on. I’ll throw you some clothes. Open your mouth. Once I’ve thrown you your clothes I’ll walk there.’ The evil being opened up his mouth. First of all he young man threw the front half of the elk’s flesh, saying, ‘When I throw the back half, get stuck to it inside the stomach, then kick your feet, stretch it out so that his stomach explodes into pieces.’ The elk goes into the being’s mouth, The evil being somehow managed to swallow it deep into his stomach. There was the other half left. ‘Okay, I’m throwing this when you open your mouth. Watch out for the timing,’ he said, and threw it over. Inside the stomach the two halves of the elk stuck together. The young man ran toward the mountains. He climbed to the top of one, and ran up a second one. When he reached the top, he heard the evil being’s stomach burst with a pop. The baby elk came back to life again, bursting the stomach by stretching. The young man escaped. As he was sitting on top of a mountain, many small birds were making a big noise. ‘What are you doing?’ asked the young man. ‘We’re quarrelling,’ answered the birds. The birds had been fighting over a few nests when the young man arrived. ‘What on earth are you fighting over?’ said the young man, then went and cut a lot of grass and brought it to them. ‘Okay, all of you. Live in these, in each in its own place.’ He made them a great many nests. The young man went on. There he found a red deer that had stuck its horns into the sky. ‘Young man, I’m so starved I’m about to faint. Help me, please!’ ‘How can I possibly help you?’ ‘Just try, please. My horns have grown so much that they’re stuck in the sky. I just don’t know what to do. They just won’t come lose.’ The young man found a saw, and cut the horns for the red deer. The horns remained stuck in the sky. ‘You can go and eat something now.’ ‘Thank you. If you ever need help, just call for me,’ said the red deer.
The man went on, and arrived at the place where an old man and an old woman were. They had a daughter. ‘Where have you come from?’ ‘I’ve walked around a long way, and ended up here.’ ‘Please take our daughter as your wife. Don’t leave us.’ ‘If you’re really offering her to me, I don’t mind marrying her,’ said the young man, then married the girl. They began living together. His wife made him clothes, and for all of them she made matching patterns from top to bottom. She also made matching trousers, tops and hats for him. Her parents said, ‘Our son-in-law, please cut off seven foxtails and bring them to us. It’s for warming our backs when we lie down.’ ‘Okay, I’ll go get them. Where can I find foxes?’ asked the young man. ‘They leave tracks, so just go over and stand there.’ Sure enough, when the young man went to the road, he found tracks there. A fox was going his way. ‘Yelp. Someone’s standing there. A beautiful young man has come, standing over there,’ said the fox. ‘He looks pretty fierce, whichever way you look at it. Yelp.’ The fox came very close, but the young man did not cut off its tail. As the young man stayed there, another fox appeared. This one had two tails. ‘I don’t know where he comes from, but there’s a young man standing there. The matching pattern right down to the bottom looks nice, but he looks fierce, whichever way you look at it.’ It shook its head as it approached. The young man cut off the fox’s tail. The fox ran off, ‘boing-boing’, springing without its tail.
The young man collected seven such tails. He beat the tails, then brought them home, skinned them, stretched them onto a rack, and dried them. The wife softened the tails by tanning. ‘My father-in-law, please lay this down and use it. Everything has been done as you requested.’ ‘Great job! I’m so glad an old man like me has gained a son-in-law like you’.
Next, the old man asked, ‘My son-in-law, please go and get a firestone from the sun for me. I want to use it to light my tobacco pipe.’ ‘How am I going to get that?’ ‘Just go and think of something!’ said the old man. The young man went straight along the road he had come on. ‘Hey, you said you’d help me!’ As the young man said this, the red deer came. ‘I want to go on your horns to reach the sky.’ The red deer went back to the previous spot, and re-linked the horns. The young man climbed up onto these, and went up grabbing onto the branch corners. He was about to reach the edge of the sky. ‘Just where do you think you’re going?’ a voice said. ‘Have you come to be roasted?’ ‘Please don’t burn me up. I’ve been sent by my father-in-law,’ said the young man. ‘Wait there. Don’t come any closer.’ The young man sat there and waited. They wrapped up something for him, layer after layer, tying it up again and again and wrapping it very tightly. ‘There. Don’t you open it up yourself. If you do, everything will go up in flames. When you’ve made all preparations to leave, take this to your father-in-law. Move everything you have to the other side of the river, and run away with your wife. Make sure you don’t rush anything. Only give this to him when you’ve made all preparations for escape to the other side.’ When the young man got home, he brought everything to the other side of the river: blankets, mattresses, food, pots and crockery. He brought everything he would need: axes, chopping boards, pots, everything. ‘Come on, let’s run away. All our things are now on the other side of the river. Here you are, this is the firestone from the sun.’ Then he took his wife by the hand, went to the riverside, pushed the boat out and rowed to the other side. ‘Ouch! Darling, this is really hot.’ ‘Why did you ever ask for such a thing? Well, come on. Open it. You want to smoke your pipe, don’t you?’ ‘Ouch, ouch! Ow! Ow! Ow!’ When the old man opened the package, everything went up in flames. Both the old man and the old woman were burnt up. Not even their bones remained. The young couple went back to their own place and started their life together again. Then what happened? That’s it. That’s the end.