Folk Tales

Grandpa Kanda Folk tale of Udehe/(Udihe) by Kanchuga, Zuza Zanzulevna Source

Original Text

канда мафа

канда мафа, омо～ баатама ситэҙи биини. канда мафа омото баатаӈиҙи биини. бими～ баатаӈини туу вакцаи вакцаи, буjивэ лиаси вааи туу вааи, туу вааи, амини синадаи, ''энини～ ситэфи вааҙафи～, бии элээ дэугэи～ синадами.'' ''сии эму синада, бимулэ сања вооони.'' вааини ваалиини ситэjи ваалиини, ''сањаӈа хэктиэни～ сии ваалигиҙаӈаи ивэ гуӈкини утава вааи, ивэ сањавани дигаҙаӈаи.'' ''элээ битэҙэ～ эи эгдилэӈкивэни вааани минти будэитигифи-дэ.'' мамаасатиги дианаини мафани, ''элээ энини. дэугэи, бии гиаӈанаӈи улэвэ синадами. ситэфи вааҙафи сафани.'' ''сањаӈа хэктэини сии ваалигиҙаӈаи-ну утава, вааи-на,'' гуӈкини. ''jэу сањавани сањактаҙаӈаи, сии.'' ''ути ути эгдилэӈкини вааани элээ ата биэ минти будэитигифи-дэ.'' ''сања хэктэини,'' гуӈкини, ''сии. ути, утиҙигэи багдиҙаӈаи сии сааи-нуу гунэи, аали-да будэҙэӈэи. сии эи нээ будээ.'' утэми мамасаӈи гунэини. ''оно будэҙэми, эи нээ-нэ эивэни будэптэ.'' гээ, ситэjи вааӈинаини, огдионони вооок, гаҙиак ути, крават' киалани нэдээни, утава огдиовони. ''элээ～ эи абуга～ аванаи иду иду нихэи jэу соондовони воои абуга сии ава.'' ''элээ～ ситэ абуга сикэ биӈэифи утэ биилэ кэптэуи. аӈи, вакцанасаа эмэгиэ маӈга дуэисиjи утэ биилэ кэптэуи, ӈуаи. утэ биилэ кэптээси ӈуаму лиаси ӈуакпа. ути элээ ситэjи ваалагами дэлувэни. ''аjа ситэи утала кэптээси, ӈуаи, гуӈкини ситэjи. гээ амими дианаивани цэҙэ-jаҙата, кэптэи-лиэ утала. ӈуаа～ ӈуаи-лиэ～ эмнэ дуээ лиата ӈуаи-jаҙата ути. кулига～ jэу сањавани jэу, jэу jэу сањавани таиjани, тэкпутиги таиjани, ути дуjухини куӈгэдээни. гроб ӈиаихи иӈкуалаак улилэ эjээк, эjэи-лиэ, ликпигээси. эjэи-лиэ～ улилэ, омо омото ӈиала лэӈгээни. ''jэвэ сањавани гээнэми лэӈгэнээни нии кинугуњаа оло бии ӈиалаи-лиэ.'' ҙокогиани тагихи эjээни～ ута њаа омо бэлиэнтэ киалани... ӈиалани лэӈгээни. элээ～ эи, ути, аӈи, чинҙи биэ. ути-гдэ саувани. диэлиэни. ''бэлиэ бэлиэ, канда мафа, мэнэ ситэjи вааани,'' гуӈкини. ''кэндэгэ воооси эjиjэни,'' гунэ, ''агбугиjа мафанами уисигиjэ сии утава чинчи биа биа чинчи биа биа гуӈкини диаӈкини. тэлуӈусиэни. эувэни～ бэлиэнтэ исэи-дэ лэӈгээни гунэ. ҙаваак диихи таӈдаак, какпалиани. эи～ jэу иjэлэ-гдэ jэу кулига-гда лимбиам дигаити гунэ. утаду. сигилиани тэу анчи～ бэjэни гиамани-да анчи. сигилими～ галактагими～ омо, омо чимча'ава баагиани буубэи гунэи. ута ааҙи сикиак каптаак гаҙиак ээни, ҙуктиги. исаҙи, талуҙи эмугэӈисиэк ээни. эмусиэни～ утава. ''канда мафа ситэвэни～ бэбээгиҙэми～ њањуу бии-лэ бии-лэ～ њањуу мафанами њањуу уисигиҙэми њањуу њањуу валаама ситэjи њањуу вааамани њањуу дигами элэми њањуу вааани-jа њањуу ситэjи-jэ～ њањуу надама догбони њањуу надама нэӈини њањуу бэбээгиҙэми њањуу нии эсигиҙэи сии њањуу аасигиҙаи ваагиҙаи,'' гуӈкини. надама догбони надама нэӈини эмусиэни～ нада инэӈини～ эсигиэни. сокчо сокчо jэгдигэ илигиэни～ хаку. ''элээ～ нии уисиини～ минэвэ. аанта уисиини～ эниӈэ гунҙэми ниинта уисиисини амими гунҙэми.'' ''элээ jэу амивани энивэни дианаи, мафанами уисими бии синэвэ.'' ''ути-дэ аjа,'' гуӈкини, утадиги～ мафалаани～ оно-jаҙата. мафанами уисигиэнҙи иӈгулэ мафалаиҙи. багдими～ jэу гоо багдиҙа гоо ҙогҙодуҙа ситэнэми ҙогҙооти омо баатава. омо баата баа'ани～ ситэнэфи. бими～ ситэни ҙооӈиани. ''элээ～ эи бии эниӈэjи бэдээ-тэ～ jаа-та, бии эниӈэjи гаҙигиҙами. минти ситэвэфи мэнэ валиасиҙа ути. абугаjи-тэ будээ-с биэ-с, эсини будэ, билисини сиктисиҙэӈэи бии абугаjи эҙэӈэи ҙавана минэвэ ваа'ани бии абугаjи. ӈэнээни～ jэу гоо ӈэнэҙэ-тэ ути. хоња гоо эjээни. суалаjи тэтими ӈэнээни～ саӈњамугудиги туктигээси исэсигиини～ э～ уӈтани бисимэни бэjэни уӈтани бисимэни цаани～ сикигээси, хуисиини гунэ, ута-гдэ имоктива аӈманаами, туминээни ''ҙигҙээ～ энини～ валаӈа ситэjи уӈтани～ имосиини～.'' ''саниӈа вооони,'' ӈэнэми сантуани～-кэ, ''энээ～ энээ～ сии воогди минэвэ коӈкои.'' ''сања вооони ваами ими ваӈнаа сањакталагами сања вооони.'' моово ҙавааси чиӈгээни акалани, ''энэ～ энэ.'' коӈкоони соӈоми коӈкоони. тээгиэни～ ''а～ ута бии jэу,'' эугиэк, сэусэ хэбувэни ииjэни, моо jэу сиктии сэусэ биэ гунэ ута укэ киадуни. ута ииjэни гунэ, акалани, сиктиндээни амими логҙоом њохонаатиги-дэ. ''элээ～ идиги эмэгиэи ситэ, нии уисигиивэти-дэ бааи jэу.'' ''э～ эниӈэ ваагиами хаулиа уисигиэти,'' гуӈкини, ''минэвэ. эниӈэи аактани тэгэjи тэтигиjэ тэу-дэ.'' аактава амуjиjи тэгэjи аактава-мэи тэтигээси даампива тэу вээндээ оло. тэу аактавани тэтигиэ гунэ. ааҙи њамаи тэтигивэнээ гаҙиани～ эними. гээ～ ути внучик-нэми баами-тэнэ туэлэси валиасии туу ути. гээ, элээ утаухи биини. мудани нет дальше его.

kanda mafa, omo～ baatama sitəǰi biini. kanda mafa omoto baataŋiǰi biini. bimi～ baataŋini tuu wakcai wakcai, bujiwə liasi waai tuu waai, tuu waai, amini sinadai, ''ənini～ sitəfi waaǰafi～, bii ələə dəugəi～ sinadami.'' ''sii əmu sinada, bimulə saňa woooni.'' waaini waaliini sitəji waaliini, ''saňaŋa xəktiəni～ sii waaligiǰaŋai iwə guŋkini utawa waai, iwə saňawani digaǰaŋai.'' ''ələə bitəǰə～ əi əgdiləŋkiwəni waaani minti budəitigifi-də.'' mamaasatigi dianaini mafani, ''ələə ənini. dəugəi, bii giaŋanaŋi uləwə sinadami. sitəfi waaǰafi safani.'' ''saňaŋa xəktəini sii waaligiǰaŋai-nu utawa, waai-na,'' guŋkini. ''jəu saňawani saňaktaǰaŋai, sii.'' ''uti uti əgdiləŋkini waaani ələə ata biə minti budəitigifi-də.'' ''saňa xəktəini,'' guŋkini, ''sii. uti, utiǰigəi bagdiǰaŋai sii saai-nuu gunəi, aali-da budəǰəŋəi. sii əi nəə budəə.'' utəmi mamasaŋi gunəini. ''ono budəǰəmi, əi nəə-nə əiwəni budəptə.'' gəə, sitəji waaŋinaini, ogdiononi woook, gaǰiak uti, kravat' kialani nədəəni, utawa ogdiowoni. ''ələə～ əi abuga～ awanai idu idu nixəi jəu soondowoni wooi abuga sii awa.'' ''ələə～ sitə abuga sikə biŋəifi utə biilə kəptəui. aŋi, wakcanasaa əməgiə maŋga duəisiji utə biilə kəptəui, ŋuai. utə biilə kəptəəsi ŋuamu liasi ŋuakpa. uti ələə sitəji waalagami dəluwəni. ''aja sitəi utala kəptəəsi, ŋuai, guŋkini sitəji. gəə amimi dianaiwani cəǰə-jaǰata, kəptəi-liə utala. ŋuaa～ ŋuai-liə～ əmnə duəə liata ŋuai-jaǰata uti. kuliga～ jəu saňawani jəu, jəu jəu saňawani taijani, təkputigi taijani, uti dujuxini kuŋgədəəni. grob ŋiaixi iŋkualaak ulilə əjəək, əjəi-liə, likpigəəsi. əjəi-liə～ ulilə, omo omoto ŋiala ləŋgəəni. ''jəwə saňawani gəənəmi ləŋgənəəni nii kinuguňaa olo bii ŋialai-liə.'' ǰokogiani tagixi əjəəni～ uta ňaa omo bəliəntə kialani... ŋialani ləŋgəəni. ələə～ əi, uti, aŋi, činǰi biə. uti-gdə sauwani. diəliəni. ''bəliə bəliə, kanda mafa, mənə sitəji waaani,'' guŋkini. ''kəndəgə wooosi əjijəni,'' gunə, ''agbugija mafanami uisigijə sii utawa činči bia bia činči bia bia guŋkini diaŋkini. təluŋusiəni. əuwəni～ bəliəntə isəi-də ləŋgəəni gunə. ǰawaak diixi taŋdaak, kakpaliani. əi～ jəu ijələ-gdə jəu kuliga-gda limbiam digaiti gunə. utadu. sigiliani təu anči～ bəjəni giamani-da anči. sigilimi～ galaktagimi～ omo, omo čimča'awa baagiani buubəi gunəi. uta aaǰi sikiak kaptaak gaǰiak əəni, ǰuktigi. isaǰi, taluǰi əmugəŋisiək əəni. əmusiəni～ utawa. ''kanda mafa sitəwəni～ bəbəəgiǰəmi～ ňaňuu bii-lə bii-lə～ ňaňuu mafanami ňaňuu uisigiǰəmi ňaňuu ňaňuu walaama sitəji ňaňuu waaamani ňaňuu digami ələmi ňaňuu waaani-ja ňaňuu sitəji-jə～ ňaňuu nadama dogboni ňaňuu nadama nəŋini ňaňuu bəbəəgiǰəmi ňaňuu nii əsigiǰəi sii ňaňuu aasigiǰai waagiǰai,'' guŋkini. nadama dogboni nadama nəŋini əmusiəni～ nada inəŋini～ əsigiəni. sokčo sokčo jəgdigə iligiəni～ xaku. ''ələə～ nii uisiini～ minəwə. aanta uisiini～ əniŋə gunǰəmi niinta uisiisini amimi gunǰəmi.'' ''ələə jəu amiwani əniwəni dianai, mafanami uisimi bii sinəwə.'' ''uti-də aja,'' guŋkini, utadigi～ mafalaani～ ono-jaǰata. mafanami uisigiənǰi iŋgulə mafalaiǰi. bagdimi～ jəu goo bagdiǰa goo ǰogǰoduǰa sitənəmi ǰogǰooti omo baatawa. omo baata baa'ani～ sitənəfi. bimi～ sitəni ǰooŋiani. ''ələə～ əi bii əniŋəji bədəə-tə～ jaa-ta, bii əniŋəji gaǰigiǰami. minti sitəwəfi mənə waliasiǰa uti. abugaji-tə budəə-s biə-s, əsini budə, bilisini siktisiǰəŋəi bii abugaji əǰəŋəi ǰawana minəwə waa'ani bii abugaji. ŋənəəni～ jəu goo ŋənəǰə-tə uti. xoňa goo əjəəni. sualaji tətimi ŋənəəni～ saŋňamugudigi tuktigəəsi isəsigiini～ ə～ uŋtani bisiməni bəjəni uŋtani bisiməni caani～ sikigəəsi, xuisiini gunə, uta-gdə imoktiwa aŋmanaami, tuminəəni ''ǰigǰəə～ ənini～ walaŋa sitəji uŋtani～ imosiini～.'' ''saniŋa woooni,'' ŋənəmi santuani～-kə, ''ənəə～ ənəə～ sii woogdi minəwə koŋkoi.'' ''saňa woooni waami imi waŋnaa saňaktalagami saňa woooni.'' moowo ǰawaasi čiŋgəəni akalani, ''ənə～ ənə.'' koŋkooni soŋomi koŋkooni. təəgiəni～ ''a～ uta bii jəu,'' əugiək, səusə xəbuwəni iijəni, moo jəu siktii səusə biə gunə uta ukə kiaduni. uta iijəni gunə, akalani, siktindəəni amimi logǰoom ňoxonaatigi-də. ''ələə～ idigi əməgiəi sitə, nii uisigiiwəti-də baai jəu.'' ''ə～ əniŋə waagiami xaulia uisigiəti,'' guŋkini, ''minəwə. əniŋəi aaktani təgəji tətigijə təu-də.'' aaktawa amujiji təgəji aaktawa-məi tətigəəsi daampiwa təu wəəndəə olo. təu aaktawani tətigiə gunə. aaǰi ňamai tətigiwənəə gaǰiani～ ənimi. gəə～ uti wnuchiknəmi baami-tənə tuələsi waliasii tuu uti. gəə, ələə utauxi biini. mudani net dal'she ego.

Translation

Japanese / English

Grandpa Kanda

Grandpa Kanda lived with his only son. The son caught man animals, and the father would carry these on his back. So many animals were caught that Grandpa Kanda told his wife he wanted to kill his own son. The wife said if he didn’t want to carry the animals he should just quit. They started quarrelling, and the wife said, ‘What are we going to eat to live?’ Grandpa said, ‘We’ve enough meat from all the hunting to last till the day we die.’ ‘You can talk. You don’t even know how long you’ll live for,’ said the wife. Grandpa brought a coffin to his son’s place. ‘What kind of a godforsaken thing are you doing?’ asked the son. Grandpa answered, ‘When I was young, I used to sleep in one of these whenever I grew tired from hunting. I slept very well in these.’ And so Grandpa tricked his son, and the son believed in the father’s words and lay down in the coffin. There and then Grandpa threw in snakes and bugs. Then he floated the coffin down the river.
The coffin reached a particular riverbank. Those that lived the home complained about the coffin and pushed it back into the river. The coffin again reached a riverbank. A small bird flew off and told a woman by the river. ‘The son that Grandpa Kanda killed has drifted ashore. Go and resurrect your husband.’ The woman went to the riverbank and opened the coffin, but most of it had already been devoured by snakes and the such; there was almost nothing left. However, she did find a small finger, and put it into a cradle made of white birch, leaving it for seven days. She sang as she continued to rock the cradle: ‘Grandpa Kanda grew tired of eating meat, and killed his son the brilliant hunter. But after seven days he will turn back into the form of a man. He will be healthy again.’ On the seventh day, the young man stood up. They got married. They had a baby boy. One day, the young man remembered his mother, and said, ‘If she is still alive, I’ll ask her to baby-sit my child. If my father is still alive, I will hackle him with an axe.’ The coffin had not flowed very far, and soon he reached home. When he peeked into the house, he saw his father boiling the fat out of the son’s boots and drinking the soup. The mother was angry and was hitting the father. The son went inside the house and struck down on the father’s back with an axe. The son gave his mother nice clothing to wear, and then brought her home. The mother saw her grandchild and loved him dearly. The end.