|
Letige
Folk tale of Udehe/(Udihe)
by Kanchuga, Zuza Zanzulevna
Source
|
|
лэтигэ
|
аини вакчанасаа эмэгиэ, олоктогии дигаи, туу
багдилиати～ гусиэ ути, аӈи,
биауjани ситэнэни эмэктээти. ''лэтигэ～ лэтигэ, ааjи～ биэ jэу?
лэтигэ～ лэтигэ, ааjи～ бии...'' ''мииниӈи агаа гиавани ҙулиэлэ
киасулуӈ ӈэнээ киаӈа момовони ваӈнаани～,'' гуӈкини.
эи-тэнэ～ ӈэнээк, чокчолоони ҙаваи jуктасилиати～
нэӈдэлиилилилили сунҙуити утава, ути аҙигава лиаси сунҙуити.
сунҙуисити-э～ омо бэлиэнтэ эмээ гунэ.
доо'о гунэ дактиахи гунэ, ути туу аӈи аӈи, ниинагиа.
таму ҙавааси аактасиани～ биауjа ситэнэвэни коӈкологоми,
''jэу сањавани,'' бооноҙо-дэ, сусакталиа тэу-дэ.
лэтигэӈи гаҙиак диливани ааҙи игдигиэк
кумугэвэни мэлэдээк, ҙугдивани ааҙи акпундаак,
гээ после обеда эдэи-лиэ. олоктоони～ дигалагати, дигалаани олоктоок,
ҙэувэ аадаванак мэнэ дигаак, лэтигэӈи далусиак ээни.
''гээ, лэтигэ сии, агаатиги эҙи тэлуӈуси
эмэгиисини бии, минэвэ. сии минэвэ тэлуӈусиисии
бии тимана атами-да эмэ.'' ''эҙэӈэи эхээ, эҙэӈэи тэлуӈуси, бии.''
гээ ӈэнии-лиэ～ ҙуба нэӈи ҙиасаани, ути, илаинти нэӈини,
''лэтигэ～ лэтигэ, ааjи биэ jэу?''
''анчи анчи киаӈа момовони ваӈнаани-а киасулуӈ ӈэнээ суалаҙи.''
гээ, эи-тэнэ, њаа ӈэнээси сунҙувэти～
утава ути лэтигэвэ jуктаасиити-э～ сунҙуити
биауjа њауланани. гээ, ути бэлиэнтэ њаа эмэгиэни～
таму ҙавааси аактаани тава чиӈгэсикчэи ава чиӈгэдэкчэи
аактаани, эини мутэ-сэнэ. боонооси чиӈгэсиэни.
''jэу сањанани бими сунҙувэ суу гиаӈанаӈи таи таи утава.
ути аҙигава гуҙи бааҙаӈава сунҙувэ
сања хэктиэнэни суу.''
гаҙиани ҙуктиги гаҙиак, аӈивани аӈиак, диливани игдигиэк ааҙи-да.
вэигэвэ акпундагиа дигалаани олоктооси～ ''сии нии
нихээни гунэ, бии нихээми гунтэиҙэ,'' эи-тэнэ.
утадиги-тэнэ ӈэнии-лиэ～ ути бэлиэнтэ. эмэгии-лиэ,
''э～ лэтигэ лэтигэ, нии нихээни сии олоктоои jэу?''
''бии олктооми～.'' ''маӈга маӈга сии хэдигэ
агаава бэлэсилэгэми олоктои.'' гээ эи-тэнэ њаа～ тиманаӈи
хаи утэ-бэдэ ҙиасаи～ тиманаӈи хаи утэ-бэдэ ҙиасаи～.
''элээ тэлуӈусиҙэми бии агаатиги, сафани.''
''лэтигэ～ лэтигэ, ааjи биэ jэу?'' ''мииниӈи агаа гиавани ҙулиэлэ
киасулуӈ ӈэнээ киаӈа момовони ваӈнаани-jа.''
утадиги-тэнэ оно нихээ бисэ-дэ. ''киаӈа момовони ваӈнаани.''
бэлиэӈини эмэгиэ, диливани аjаҙи аисигиа
ҙугдивани аjаҙи аисигиа дигалаани олоктоо,
њаа ӈэнии-лиэ. гээ, бэлиэнтэ ӈэнии-лиэ. эмэгии-лиэ, агаани.
''э～ лэтигэ хаи бади бади аjаҙи аисигиани,'' гуӈкини,
''маӈга маӈга,'' гуӈкини. ''агаа бии эими аисиги утава.''
''ута нии аисигиани, сии эиси аисиги.''
''омо кэту аjа эхэ хулиэ,'' гунэ,
''агаа, сии тимана эҙи ӈэнэ ҙаваjа утава.
эхэнэу ҙаваjа утаду, кэту аjа эхэ буубу.
ути эхэ-мэи аисии, олоктои нихэини,'' гуӈкини.
''гээ, сии ими анана минтиги эи диана.''
''эҙи диана гунэи буубу бэини-нэ.'' гээ, тимадула тээгиэ
олоктоо дигааси мутуэ тэтигиэ,
''гээ гулинэми бии,'' гулинээк,
тээ jохо чаалани дигэнээни. ау кичогуу-да.
''лэтигэ～ лэтигэ, ааjи～ биэ jэу?''
''мииниӈи агаа гиавани ҙулиэлэ киасулуӈ ӈэнээ.''
''ааjи～ ауни кичогу биэ исэптэини.''
''нодоӈпиани биҙэ нодоӈпиани биҙэ,'' гуӈкини.
''сањаӈпиани биҙэ нодоӈпиани биҙэ,'' гуӈкини. ''цэҙэ-дэ биҙэ.''
эи-тэнэ лэтигэвэ њаа сунҙулиэти～ ути бэлиэнтэ њаа эмэгиэни
тава вакцаи ава вакцаи сусактагиа гуӈкини
тэу-дэ. атугаjи ҙавагиак иӈмэвэ сэӈмиэк иӈмэвэ сиэктэ
гулулэни сэӈмиэк, ''гээ, эхэ бии диливаjи кумугэдиjэ.''
кэптээни утааси иӈмэҙи кафуани～
ҙуу тугэвэ омо баатиги. улиэни утава мээн тэгэтиги.
улиэк, аини мэнэ баану аласиини. улими мутуи-лиэ.
''агаа ху！'' хундээни. ''оно нихэи оно лэтигэ.''
''эими саа эхэ бии, ӈуами～ ӈуами хэутиндэми бии.''
''хаи маи-лиа хаи чэмнэини-дэ.''
њаа～ дилинагими кумугэдивэӈкини～ њаа
''агаа ху ху,'' гуӈкини эи-тэнэ. гээ, агаани тэкчи тэкчи тукиагиани,
ҙугди дуихини. ''гэлэ～,'' саӈњамугу чуулини дэгдэгикцээни～
лэтигэ лафуи-лиэ утала.
аи тиӈтооми-да. гээ, гаагиани экэ～
''jаухи сусагикцаи-jа ими ӈээлэи сусагикцаи сии
бии синэвэ оно jаҙами ӈээлэлэгэи.''
''эими чаала нихэмҙэ.'' ''ими эи чаала,'' гуӈки,
''ути аjа минҙуӈэ багдилафи омосиҙафи. мамасамула эдэҙэфи.'' гуӈкини.
гаагиани ааҙи, вэjэвэни тэу дигаванаа,
''гээ эи бии улэвэ ваамаи олктои сии дигалафи.
гээ аjа олоктосиа бии дигалаи хаи эҙэӈэи синэвэ гээ нихэ, бии.''
''кохо-бэдэ чэмнэи минэвэ утава.''
гээ утадиги-тэнэ, экэиjэни～ оно jаҙа, олоктоо гунэ
олоктолиани. дигалаани тимадула тээгиэ олоктои
сикиэ тээгиэ олоктои, ниа ууи jэу-гдэ каии,
уӈтаӈисии дэлувэни билиэни～ эи-тэнэ. утэми утэми
омо баата бааати～. гээ, ситэнэфи-дэ ситэӈисигэфи гунэ.
гээ, эи-тэнэ, гээ ситэнэфи бааати～ игисиэти～ ситэфи.
гээ, оно бисэ-дэ утаду, ситэфи игисиэ,
хаи вакцанаини ути агаани. ''лэтигэ сии баатава валиасии
эинэӈи бии ниава ууҙэми, уӈтанани воологофи, каиҙами..''
баата, ситэми, эинэӈи лэтигэ эмусиисиини лиаси соӈои лиаси-да.
ситэтиги диаӈкини-дэ. хабаусиа
эмугэлэи, чиӈгоогиак ээни.
энини уунээни ууjи ҙаванаа. ҙали хэгилэни куа куа куа
куа куа куа, ''баата～ баата эниӈэ минтиги
бобоонофи-лиэ воологоми-jа～ ниава ууини-э эҙи соӈоо бэ～бэ.''
бади бади бади соӈолии. ''баата баата,
абуга минтиги дигалагафи киаӈа момовони ваӈнаани.''
бади бади соӈоини лиата лиата-да.
''jэу сањавани гэлэми соӈои-jэ～,'' гуӈкини,
''сии, jэу гэлэи эними хуаӈкивани гэлэи jэу,'' гуӈкини.
''хихихахак,'' ињэлиэни сања хэктэини.
''хихихахак,'' ињэлиэни утава.
ууjи вээндэми тукиагиани эи-тэнэ.
''лэтигэ, ути нэӈуjи оно дианаисии ињэини.''
''абуга киаӈа момовони ваӈнаани гунэисии ињэилиэни.''
''эими цэҙэ,'' гуӈкини,
''сии утэ-бэдэ дианаи, бии эси догди-нуу, сии jэхэивэи.''
гээ, оно jаҙа, камаливаjи оно jаҙата.
''эниӈэ хуаӈкивани гэлэми соӈои jэу, гуӈкими,'' гунэини.
''сањаӈа хэктиэни,'' гуӈкини,
''сии минэвэ утэ-бэдэ кэниини валиасига нэӈуми.''
эи-тэнэ ситэjи ниусиэк, утэ-бэдэ утэвэни хоӈтово калагиак
ааҙи бэигиэк, хабаусиак акалаjи синаугиак синаугиак,
дактиаjи хуаӈкини. тэу сулагиани, чобоjи ии тэу сулагиани.
лэмду лэмду лэмду диэвэсиэни ҙугди доонини хорошо.
гээ баихи ниуми, ''гээ, мэнэ багдиҙа, лэтигэ, мэнэ маӈгаjи.''
''эхэ～ бии оно нихээми синэвэ гээҙи,'' гуӈкини,
''эсими-дэ њаугда, ими гэлэми тагдааи-а,'' гуӈкини.
''сии хуаӈкини гэлэми, соӈои jэу,
гунээми-дэ jэу гээни биҙэ, эсими-дэ њаугда. эсими-дэ кэни.''
''гээ гээ, бии хуаӈкиваи, тагдаванами ҙиэлэни
багдиjа эмусэ-дэ, мэнэ-дэ.''
гээ, диэлигии-лиэ～ ситэjи доӈдоноо тоотоноо-да.
э～ мафаjи ээнээ ӈэнээ эитиги-лэ～ диэлигиэни～-э～
киаӈа ваами сиими-э биини гунэ. ''ту～п'' таваjа～, гуӈкини,
''минҙи атигасиҙами мэисии'' туундээни.
''эфэ～jэу тиӈмэини эи, њаму-мэи буубуи.''
уихи этэӈиэни э～ мамасани ситэjи
догболиу аӈи, синэдэгиэк диэлигиини гунэ,
''сањаӈа хэктиэни, оно, оно дэуҙэлэвээнҙи гулиӈиэни
ути сања хэктигисиэни,'' гуӈкини. тамава гакпаани,
''утава хуаӈкини-гда пиоктогими аjа,'' гуӈкини.
тамаjи ситэjи ӈаалани пиоктои гакпаани. гаагиак,
ситэjи ӈаалавани нигуасиак, падуулаjи ааҙи каптак тэугиэк ээни
падууjи доолони. лаамбу лаамбу сииjэни.
пугэ пугэ ӈэниэни～ дуктэмэгиэни.
гулилаи-бэдэ ҙуктиги гаиту-гдэ иигиэни. э～ аӈи,
лэтигэӈи элээ паатанами соӈоини гунэ, лиаси-да.
''эjэ～ оно нихэи-jэ. эхими оно тагдаванааси
ӈэнивэнэи,'' гуӈки, ''эхэ, лэтигэ сии-jэ.''
''агаа～ эсэи-дэ гээ диана, эсэи-дэ њаугда,'' гуӈкини,
''тагдаани ути, баата-гда лиаси соӈоини,'' гуӈкини,
''абуга пауза... киаӈа момовони ваӈнаани гуми-да лиата
лиата соӈои, эниӈэ уӈта бобоонофи воологоми
ниа ууи гуми-да, эли дианаму лиата лиата соӈоини,'' гуӈки,
''баата. утаа-гда эними хуаӈкивани гэлэи гуӈкими,''
гунэи, ''утаду баата-гда хихахак ињэлиэни ути.
ута тагдаани ути оно иини
сањани пусэгээни сањаӈа вооони ути.''
мооӈинами туэлээ улиӈинэми гаӈнаа,
''гээ сии мэнэ тоо илами олоктотоиҙо. бии ӈэнэҙэми, ааҙами.''
аани～ ӈэниэни тэӈ тэӈ дуктэмээни сиата-да. ӈэнэми～
омо ҙугди пуњаала биилэ иинээни. гээ элээ иинэми
дакцалиани. хуаинами бии сакиа мааӈуса, гунэ ути.
гээ, иинээни утаду, укэвэни.
''э～оно нихэми ӈэнивэнэи-э～ ути мамаасаjи-на.''
''бии эими саа, бии вакцанаа бисэи,'' гуӈкини.
''бии эсими ӈэнивэнэ. бии нэӈуми дэудулээни.
лэтигэ нихээни,'' гуӈкини. ''оно нихээни.''
''њаугдаани.'' ''эсини њаугда～, нэӈуми соӈоони,
эними хуаӈкивани гэлэми соӈоо jэу, гуӈкини.
утаа тагдами ӈэниини. сањаӈа хэктиэни,'' гуӈкини,
''нии хуаӈки гунээ-дээ иини гээни,
эсини њаугда-да эсини-дэ jаа.''
гээ чаjава уминдаани утаду. ''гээ ааjа хулибэдэ.
таухи мамакала иинэи ааҙи тауси.''
њаа чаjава умиа гулиӈкини～ гулиалаи-бэдэ дуктэмээни ути сиата-да.
гээ ӈэнэми～ омо ҙугди пуњаа～ла биилэ иинээни,
э～ хуаилаа бии сакиа мааӈуса гунэ ути. гээ, эи-тэнэ иинээни утала.
хоси кас хоси кас ииӈкини.
суалаjи асуктаак тээфинээни. ''гээ, э～ хаулиа эмэигэувэ.''
''оно нихэҙэми,'' гуӈкини, ''ситэjи наантами аами
бии утава. нии баатаӈивани хуктунээ сусагиини
сања хэктэини,'' гуӈкини.
''гээ эи-тэнэ, гээ～ оно ҙавагиҙаӈаи-а сии утава,'' гуӈкини.
''э～и ути тиаӈка, ути намула. анана иинээни. эи-тэнэ иинээни.''
''гээ, оно ӈэнэҙэи сии эинэӈи, тимана ӈэнэҙэӈэи,
оно гаагиҙаӈаи тагила ваjанаивани.'' тимана мамака
вооо, ''эи бии вооо, хэбунээ ӈэнэҙэӈэи сии тимана.''
аӈасиани утаду. тимадула тимаасала тээгиэ олоктосиа дигасиа
гээ, ваними ваними сукиэӈисиэни э～ ваними ванимиҙи.
киаӈава вааак, кофоло сииjэк, сумувэни
аӈи, хукувэ-бэдэ суувэни. гээ эи-тэнэ, хэли хэли
суувэ мутуэ, ҙавами омо мамака бэгдивэни аӈи,
омо аӈи, гаjаӈини бэгдэлэни омо муjэвэни хэкээк,
туэлэми хэбусиини～ утава ули киатигини. гаjа вооони,
мамака воооси, бууэни, гаjава.
''гээ, сии мээми эҙи исэвэнэ,'' гуӈкини,
''сии, дииниги чиндатиҙа мэнээ.
эи хукувэни мэнэ дэпчэлигитэиҙэ,
бэjэни мэнэ эутэҙэ ӈиаихи.''
гээ, диилэ дигэнээни. эувэни～ тагиаихи,
''эхэ эхэ пиоло пиоло эхэ эхэ пиоло,
хэли мама пиоло пиоло, пиоло пиоло баатама пиоло пиоло,
наму омо паи саитигини пиоло пиоло баатама ӈаалани.
эфулэҙэӈэ пиоло пиоло гаjани пиоло пиоло гаҙигиа
киатиги эмэгиjэ,'' гуӈкини. моголиа моголиа ваjамасими
пиоло пиоло ээни эхими моголиа-да. бэjэвэни
моголиа моголиа монтолими пиоло пиоло ээни～ киала-гда～ киала-гда～
ули киалани～ иӈкуалалигиани ули киалани иигиэни.
ули киалани иигими тукиани эи-тэнэ. ҙаваани,
хуаӈкини сањавани, ини сањавани тэу тагдиани лобои лобои-да.
ини дактиавани, ини чобовони, тэу ҙогҙоовони тэу тагдиани лобои лобои-да.
''jэу сањавани баами, сусагиаи,'' гуӈкини,
''оно ини униэ биини,'' гуӈкини,
''сии хуаӈки гунэ-дээ jэу маӈга унии бисэ, сии аилаи,''
гуӈкини. эи-тэнэ, тооjи илаак, тэу токтоони утава,
пили пала токтоони анаак ээни,
коӈкосиак ээни тамуҙи акалани.
ситэjи гаҙинаа ӈэниэни～ туэлэми-дэ. сигди бааи-jаҙата
эини-э нэӈуми эини мутэ имэнээ.
''э～ хаулиа ҙавагии-гау ҙавагии. гээ, ситэjи нэдэми, тээjэ
оду сии.'' ''бии ваӈнаҙами.'' таатила ӈэнэми
огбио, вааани, сииjэк, jуктаасигиак ээни мамака ҙугдитиги, улэвэ.
''асаса, асаса,'' гуӈкини
ути киаӈава-да jэу-гдэ сањавани магими jуктаасиани, паузава-гдэ-дэ.
''гээ, гулиӈиҙэ,'' ''элээ бии нэӈуми будээ,'' гуӈкини,
ути, ''эи-дээ мутэ уливэ гаӈнами-дэ, эи мутэ,
тоо илами-да эи мутэ,'' гулиӈиэни～
гагда мамакаӈини-да хаиси вааани jэу-гдэ jэу-гдэ-дэ.
утаҙи гулиӈиэни～ ситэjи туэлэнээ ӈэниэни,
ҙугдила иигиэни. э～ тоо-да эини пуњаана гунэ,
''оно нихээ эи.'' иигиэни～ лэтигэ, утаду соӈоми
мэӈдээ кагбами лагбанаани гунэ.
jаа иӈамуктаjи лумдэми～-дэ. ''гээ оно нихэуҙэӈэи ава.''
тоо илагиани эи-тэнэ, лоӈкоjи угдисиэни уливэ.
уливэ угдисиэ аивани ивэни эмугдэвэни диливани тэу,
хэкуи улиҙи аӈисиак, таӈасиак, аилани баӈчалаани эи-тэнэ.
''э～агаа jэу ами диалаа,'' гуӈкини,
''э～ мэиби ами диалаа ӈуаии-а,'' гуӈкини,
''сии хакусаҙи. оно jааи сии тоо илами-да эи мутэ-нуу,'' гуӈкини,
мэӈдэ лагбанаи ээхи-бэдэ.
утаа, тоо илагиа, олоктосиа дигалафи дигаа,
утааси-тэнэ багдилиати элээ бисини. тэтэни.
Letige
An older brother and a younger sister were living together. The older brother hunted and cooked when he returned home. The younger sister, calledLetige, was playing, but children from the neighbourhood saw that her older brother wasn’t home, so they came and bullied her. Just as she was being dragged around and bullied, a young woman appeared and helpedLetige. The woman had wings, but she was a human nevertheless. She smacked the children and chased them around. After that, the woman combedLetige’s hair, cleared the hair of lice, then cleaned the house. She also made food forLetige. But the woman said toLetige, ‘Don’t tell your brother about me.’ Then she went away. After three days, the children came again to bullyLetige. The woman came again and helped. Letigekept her promise not to tell her older brother, and said she had prepared the meal herself. She was bullied again, and the woman helped her again. But this timeLetige ended up telling her brother the truth. ‘Then who cleaned the room?’ asked the older brother. ‘It was a wonderful young lady,’ saidLetige. The young sister asked her older brother to capture the woman. The next day, the older brother pretended to go out, but hid behind a pot. The children bulliedLetige again and the woman came. Letige had the woman search for lice on her head. While the woman was sleeping, Letige sewed her clothes and the woman’s clothes together. ThenLetige called out, ‘Hey, bigger brother!’ The woman asked her why she said that.Letigelied and said she had been shouting in her sleep. When she shouted again, the older brother got hold of the woman. The older brother demanded that the woman live with him. The woman realised she had been deceived, and did not consent. But in the end she started making food for him and shaving skin to make shoes. She also gave birth to a child. The older brother went hunting, and the woman askedLetige to baby-sit her child while she went out tanning skin. WhenLetige rocked the cradle, the child kept crying. Letigetold the child that mother was out tanning skin for making shoes. She also said father was out getting red deer meat, but the child would not stop crying. ThenLetige asked whether the child wanted mother to perform a miraculous act, and the child starting laughing. When the woman heard this she ran back. ‘What did you say to make my child laugh?’ WhenLetigetold her that she had asked whether the child wanted to see mother perform a miraculous act, the woman said, ‘o you’ve been insulting me wile babysitting for me.’ She took the child out of the cradle, carried it on her back, put on her wings and went outside. She said farewell toLetige. Letige asked, ‘what is it that I’ve done?’ ‘You made me angry by saying that I could perform miraculous acts,’ she said, and flew off. The woman spat at her husband from the sky, and said, ‘You think you can marry me? You wish!’ The husband took notice and shot an arrow, but it only shot down the child’s small finger. He finished his hunting and quickly went home.Letige still didn’t know what she had done wrong. Then, the older brother chased after his wife. He skied along, and found a house. The old woman in that house said that if he went along there would be another house, and that he should ask the old woman at that house. As she went, he found another house. There was an old woman there. The old woman said the woman had decided to make her dwelling in the sea. The next day, the two went to capture her. They made a long string and tied the old woman’s foot to a duck’s foot. The old woman commanded the man to send the duck off without showing himself. When they went to the seashore and sent off the duck, the duck sang, ‘Fair lady, fair lady, quack, quack, quack. The child’s finger will only get worse. Come back ashore.’ The duck flew all around the woman and pulled the woman back to shore. The husband captured the woman. He ripped off her wings and everything else, and reprimanded the woman. He beat her with a stick and with an axe chopped her wings into pieces, then burned them. He left some elk, reindeer and goats as a thank-you gift for the old woman, then departed for home, because Letige the younger sister was unable to do anything. He also gave a gift to the other old woman, then went home.Letige cried and cried until her tears froze over. The older brother boiled some water, poured some on his younger sisters face and washed it. The younger sister seemed to think it was all a dream. They started living together again. The end.