|
Seven sisters
Folk tale of Udehe/(Udihe)
by Kanchuga, Zuza Zanzulevna
Source
|
|
нада аҙига
|
гиаӈанаӈи баала хулаафи лоосии ути, (нада аҙига.)
тимаадула чоо ӈичааӈити ӈэнээни～ баихи.
э～ хулаани хэгихи тиӈмээни гунэ～.
тэу бумбилэптээни гунэ.
''эи эхэҙигэ-нуу бии хулааjи тиӈмэисини-дэ, эи-дэ гааги
эи-дэ лоогиду.'' ҙавагими дэулэндээни.
ээ～ гаи доӈдолио тиӈмээ гунэ утадиги.
нуантиги исэсиэ～ хулаатиги исэсиэ гунэ. ҙаваак, хулааҙи тумулэтээси,
гаҙиани ҙугди дуjухини. ''эхэ суу бии хулааjи
тиӈмэисини аали-да эу лооги. эу исэ-нуу, суу
эинэӈи баихи хулиу-буубу, суу.''
''эсини тиӈмэ бисэ, эсини.''
''тиӈмээни буубуи-нэ, хэгилэ гаагиами бии.''
гаҙикцаивати вээндэгиэк ээни тумулэптэми-дэ.
эи～ эи-дэ лооно эдэлиэни～ ҙуба нэӈи омо нэӈи ҙуба нэӈи
гагда нэӈи эини-дэ лооно.
''эинихэ хулааjи ими эини лооно эдээни эи?''
хулаавани ҙавами дэулэндээти гаи доӈдолио тиӈмэлээни.
''сањаӈа хэктиэни,'' гуӈкини, ''гаива этигэнэми ба'ааси,
хулааjи-да эи лооно эдээи,'' и-тэнэ сантуниӈасилаити, эхинэни.
ниӈунтивэ тэу-дэ. ''ӈэнэjэ, сии, кэигэвэ далусиjа,'' гуӈкини.
нуантигини исэсиэ, бэjэнтигини исэсиэ, ээ гунэ.
ии-гэ ии-гэ каптасиак, ваафиланаа, ''гээ ӈэнэjэ!''
њауху ӈэнээни～ гаиӈини диӈдоӈ диӈдоӈ диӈдоӈ гиаӈиани.
бэjэни-тэнэ амиала хулааjи ии ваафиланаа ӈэнээни～,
ӈэнэми～ ӈэнэми иинээни, ҙугдихи～ гунэ,
''гээ оно бааи бии.'' ҙугдихи биини хаиси,
мохони-да биэ гунэ jохони-да биэ гунэ,
ини-дээ хэм биэ гунэ ҙугдила ииисини, таа омо чотоӈолони
биэ гунэ дооӈкуни. утала иигими
утаухи ӈэниэк, утаду доӈдосо～ доогига гунэ
утаухи хэтигэӈисигээси. омо каӈани биэ гунэ
утала экэиjэни бэjэни-тэнэ. хулааjи ии хэбусиэми утаду нэдээни.
бисини～ эи-нэ～ тимаасани,
''эи ҙауӈава-да илэ-дэ бааани-да.''
гаиӈини доӈдоми-ка～ ӈэнээ гунэ.
jэу-кэ-дэ～ бисини～ бисэ～ бисэ～ эмэгигэ гунэ.
нуантиги исэсиэ баихи исэсиэ～ гунэ.
''jэу jаани эи.'' баихи ниувэни
э～ ҙауӈа омо угэҙи иӈкуалагиани гунэ.
''эгдэӈкэ～ оно вааани оно гаҙиани.''
гадааси тэгэсиэни утава улиӈинэми гадаа, тэгэсиэк нэмиктэсиэк
талааӈисиэк, талаа ҙииjэк, сэкувэни хуаинаак хуаинаак,
эи-тэнэ олоктоони～, талаа ҙииjэми буувэни эи-тэнэ.
тэу мэнэ лугбум лугбум ҙогҙоми дигаа гунэ～ тэу-дэ.
утадиги њаа олоктооми уиjэ ''дигаи, маа ава, ҙауӈа
олоктосово.'' дигаа гунэ лугбум лугбум ҙауӈа олоктоомони тэу-дэ.
бисини～ эи-тэнэ,
оно, оно ниинагиванаи бисэи утава а?
омо хокто чуулини хулии гунэ～ jэу-кэ ӈэнээ гунэ,
тэу инэӈи ӈэнээ～ тимадула ӈэнээ～ сикиэ эмэгии гунэ～ тимадула ӈэнээ
сикиэ эмэгии гунэ. ''эи jаухи хулиини эи,''
ӈэнээни～ ӈэнээни хоктовони чуули эи-тэнэ. гаи хоктони
ути чулэ～ ути чуулини пиоло пиоло исэсими ӈэнээни.
э～ омо бау～ моо тэхэдуни биини лоӈгигу～ биэ,
''ими биӈнэи сии, оло.'' эи-дэ диана гунэ.
илигиэ этэӈиэни. э～ суала хоктони киолоноини биини гунэ утала.
''эи ҙали-да биини,'' гунэ, сагди ҙали утала.
''эи нии биу, минду бими,
гаи биини-буубуни эи.'' ҙаваани ути тэкпуни
ниани-сэнэ биини гунэ. гаҙиани утава.
''гаҙиҙами бии, ниинагиамани исэлэгэми.'' ҙавагими гаҙиани～
ниинагиамани исэлэгэми. бисини～ олоктосиани～
аjа ҙэувэ олоктосиани. сикиэ～ кас кас кас эмэгигэ гунэ.
''э～ бэлиэ иду гаҙиаи,'' гуӈкэ,
''бии ниаваjи буугиjэ сии.'' ''бии эҙэӈэи бууги,'' гунэи,
''сии нии бими оно бии минтиги jэу-дэ эи диана,
jэу-дэ эи диана-ҙуӈэ. эҙэӈэи бууги
бии синду буугилэгэми эсими гаҙи.''
''хаулиа хаулиа буугиjэ,'' гуӈкини,
''эсини иинэ,'' гуӈкини, ''бии нии эсигиҙэӈэи элиини.
нии эсигиҙэӈэи элии иигиисини ниинагиҙаӈаи,'' гуӈкини.
''гээ эмэгиjэ аjа,'' гуӈкини.
''оно jаҙа эму эмэги-дэ.'' гэлэгиэми, исэсиэни, илигээси
исэсиэни эҙи иигивэнэ～ маӈга маӈга jэгдигэ гунэ хаку.
тугэлээни миолони иигиэмэни.
''гээ, тээгиjэ!'' тээгивэнэ～ чаjава чудиэк буувэни
умивэӈкини～ чаjава. олоктооми уиjэни дигаваӈкини～ дигаани.
бисини～ э～ эхинэни сааати утава эи-тэнэ
гиаӈанаӈи ча'асиналиати нэӈуфи. элээ аатанаитиги
туу чаасии туу чаасии,
элээ～ гээнҙи эдээни хаиси ути хаиси,
туу чаасии бими бими коӈолиани～ э～,
''элээ ими коӈоои,'' гуӈкини, ''сии. коӈово-до богово-до
вааами буубуи бии сии дигалагаи.''
''эими дига, бии дигами буубу-нэ.''
ҙиасаини эини тэлуӈуси. утэ нихэити～ тэлуӈусиэни,
''элээ～ бии эхинэми минэвэ ваалиити～'' гуӈкини.
''гиаӈанаӈини минэвэ лиаси чаасинаа-да, сии эҙи ӈэнэ эинэӈи.
ути эмэисити коӈкологоми.'' ''аjа аjа,'' њаа ӈэнээни.
хаи эмэгиэти-э чаасиа хаи чаасиа～ утадиги оно нихээ бисэ...
''аjа, бууjэ,'' гуӈкини, ''сии эинэӈэ эмэисити
иду муњалии. эинэӈи эмэгиисити бууjэ,'' гуӈкни,
''аjа. оно jадуҙа утава.''
''иӈкэ, аjа нихэлэгэфи гэлэити,'' гуӈкини,
''бии буулэгэjи утава. аjа нихэлэгэфи эити гэлэ ути.''
э～ чаасии чаасии, ''гээ тээти атуга доолони биэ,'' гунэ,
''jэу сањалани jалагафи гэлэу суу утава.''
гээ тоово илагиини илагиа, гаагиини гаагиа ээти
эи-тэнэ. тоовони ҙэгдилиэни, тоотиги вээндэлээти
ими-гдэ ҙэгдэлиҙэ-тэ ути офокто. таӈдагиани～
офокто куаси куаси ҙэгдээни. гаагиак имоҙи сиӈкиэк ээни.
''оно нихэисии аjа биҙэ ути.''
диилэ киаӈа ваами сиими биини,
тэгэ-дэ ээӈэни ҙэгдэлигэ гунэ, тоо. хэли хэли луктасиани утэмдэ-гдэ.
хэли хэли луктасиак, имааҙи пиомио ӈэниэни～
эли суала дуктэндэгиисини эли ҙэгдээ гунэ, тоо-тоно-до.
иигиэни, ''элээ～. эдээ оно нихээи-э,'' гуӈкини.
''гээ, бууjэ гунэи бисэи,'' гуӈкини, ''аjа jэу.
гээ, утэ-бэдэ нихэлэгэфи гэлэивэти сааами-гиэни бии.
бууjэ гунэи бисэи сии.'' ''аjа,'' гуӈкини.
гээ чаjа умиани, элээ дигандаани њаӈга њаӈга-да.
тоо ҙэгдэи агдаа, jэу сањавани ҙэу ҙэбҙэ-тэ, ути.
''баала тоо илаjа,'' гуӈкини.
илаани тоова. ''элээ будэҙэӈэи,'' гуӈкини, ''бии.''
''аjа, эҙэӈэи будэ,'' гуӈкини,
''хаи ваагиҙаӈаи, бии мэнэ баалаjи симсинэгиҙэӈэи,
багдиами баалаjи симсинэгиҙэӈэи,'' гуӈкини,
''сии эи нэкини гээнҙи jатасиҙаӈаи, баата бааҙаӈаи
ааҙи игисиjэ. илаама аӈани игисиjэ,'' гуӈкини.
''илаама аӈани кэтэ эдэҙэӈэни-гиэни, ситэjи.
ӈиала аана биэ утава аиситаиҙа, утава аисигааси,
оно-гу оно-гу ҙокотаиҙа, ӈиаихи, улитиги.
саӈавани нитоҙаӈаи, нитоҙи. мэиҙэ нитово лиаси гаӈнасааси
саӈавани нитосиани～ сэлэвэ угдисиэни лавами нитосиани.
утадиги-тэнэ ӈиаихи, ҙокоони～
гооӈиҙи гооӈиҙи гаӈҙасиани ҙокоони ӈиаихи, ути.
''аjа, эини мэи.'' ситэjи тэувэни ҙулиэҙэлэ.
соктоувак накта ниани, соктоу соктоувак, ҙэнтувэ нэдээк ээни.
''гээ, тээjэ, оло сии, экуку-дэ.''
jэу jаҙа ути ситэ, илаа сээ ситэ.
экуку～ тээини утаду. бэjэни мэнэ эjэнээни～
аӈасиа тээгиэ њаа аӈасиа тээгиэ эjэнээни～
эjэнэми～ вооко гооко эjэнэми ниилээти～
нии саӈњани дэгдээ гунэ. эjэнээти～ э～ багиаҙала ээлэни
омо ҙугди биэ гунэ. утала агдаати
багиаҙала ээлэни. утала агдаати～ омо мамака～
омо мафааса биити～, ''идиги эмэи-jэ, бэлиэнтэ сии.''
''чумдиги эмээми бии, аанаҙи эjэнээми.''
ситэни ниуи, тукиагусилиани вэмбэлилилили тукиавасии.
''ээ～багиаҙала jэу нии-нэ биити.''
''ути гаанау баа, эҙи ӈэнэвэнэ ситэjи утаухи.
нии ситэвэни аӈи, вааити маӈга утала. њаулава-на исээ вааду.''
илэ-кээ баандаафи аива умии, илэндээти ути. ӈуаани～,
''эҙи ӈэнэ ситэ, багиаҙатиги гаанау баа.''
ситэни мэисиини, ''jэу биини гаанау баа.''
гусими-э гусими-э-дэ, ''эниӈэjи, бии ӈэнэми багиахи.''
эсэ-дэ мэдэ соктоо. ''jэу биини гаанау баа.''
одоко угдавани ҙавами, ҙавами ҙокоони～ даувани ҙокоми.
ути ӈиалати ӈэнээси тукиавасиани～ гиимаа ҙоло бии jаҙата
таухи тукиагиа эухи тукиагиа гусии.
гээ, ути эҙэн мафа исэи-лиэ. ''тээ～ нии ситэни
тукиавасиини ути. гээнэу суу утава.'' ӈэнээти.
хэутиндээти, ''эмэи, баата.'' ӈэнээни-тулу.
ӈаалалани ҙавааси гаҙиани～ ҙугдитиги.
''э～ идиги эмэу баата, суу.''
''чумдиги эмээму буу, эниӈэҙи эjэнээми.''
''эниӈэ илэ биэ?'' ''тээ багиаҙала бии.''
''сии абугахи бисэи?'' ''эими саа бии, эими саа.
абугаи бисэ～-с исэ～-с, бии эниӈэтиги хаундасиу.
бии эсими-дэ багди бисими,'' гунэи бисэ～,
''эниӈэ, абуга будээни гунэи бисэ.''
''ами гэгбини jэу бисэ?'' ''эими саа.''
гусиэни ҙугдитиги, мээн таду бими, ути
''гааки ҙаӈгиа гааки ҙаӈгиа,'' тукиавасиани бисэ-дэ. э～ хаундасиани,
''jэу бисэ～,'' гунҙи-мэли ''амии гэгбини. гээ, утэми,
ҙооӈиани, ҙооӈиани утэми-дэ, элээ миолони кусигэ силэиҙини диӈээни,
ванига соӈоини. оно jаҙата
соӈоини њаула ӈээлэини. ''э～ бии эниӈэjи диаӈка,'' гуӈкини,
''бии хаундасиисии, 'сии абугаи гааки ҙаӈгиа,' гуӈкини,
вээндэлэгиэни кусигэjи тээ～ таухи вээндээни.
ситэjи гаагиак туэлэгиэк нигуасиани.
''эҙи соӈо, эҙи соӈо,'' гуӈкини.
гээ ули угдиэмэти-дэ баня дуjухини тээвэнээк эгбэсивэӈкини～
имэхи хэиги, имэхи тэгэвэ тэтивэӈкини, ботинка тэтивэнээ,
аунани бэjэни дилини ҙээсээ бии кепка тэтивэӈкини.
''илэ биэ эни, нодоо синэвэ, гээ, ӈэниҙэфи.''
даугиати～ багиахи. ӈэниэ, тукиагиа њаухулу-дэ.
''эни галактагии соӈоми синэвэ.''
тукиагиани～ вэмбэлилили-дэ њауху баата, агдаи jаҙа,
амими баагиа, иигиэни, э～ энини соӈоми-а～ биини, хаку.
''сањаӈа хэктиэни～,'' гуӈкини,
''jэу сања тукиаулами минэвэ соӈоусаи-jа,'' гуӈкини, ''сии.''
коӈкокцолиани ситэjи. ииjэни-э амиалани,
''эҙи ваа, сии бии ситэвэjи.'' ситэвэни-дэ туэлэгиэни бэjэвэни.
гээ, утадиги, ''гээ ӈэниҙэфи, тээтиги.
бии оло бими, багиаҙала бими.''
багиаҙатиги даугиати～ багиаҙала ӈэниэк, мамаасаjи сикиjэни
банjалаваӈкини, тэу эгбэсивэӈкини, тэу сикисиэни вэивэни,
ааҙи ааҙи сидими сикиэни вэивэни.
гээ, эи-тэнэ, баагиани мамаасаjи бисини～ эи-тэнэ.
''гээ, бии бифи ӈэниҙэӈэфи, гээ.
эи оду jэу-дэ сањавани эу ваа. jэу улэ-дэ анчи
сугҙа-да анчи. хаи ӈэниҙэӈэфи мэнэ баатигифи.''
мафани, тимаа～са тээгиэк, наала диава ҙэундэк,
оно-ко пиндээк ээни утава.
ҙулэхи ҙокооти～ кололиау-дэ.
эи～ гээ оло jэу биси jэу, тэуктэу тэу-дэ.
э～ вагиа бими-о, накта бими-о муи бими-о,
jаа бими-о, нау бими-о тэуктээти～ jама дуӈсити бими-о
jэу бими-о аакта дуӈсивэ тэу тэуктээти.
гээ, тагихи анаати эи-тэнэ, уунааси.
хоӈковони солоихи хуугивэӈкити. гээ, мафани таалаа гунэ.
баихи ниугэ гунэ～ тэгэjи укиэвэни укаа ука'аси,
таа хоӈко, диа хоӈкотигини ӈэнээ хэутисигэ гунэ～ хааи хааи-да.
кээ～ эи диа мэнэ колондоо гулиӈкэ гунэ.
ӈэнээти～ воогоок диэлиэти утадиги сиата-да.
утэми～ экэиjэ гуӈкэ гунэ. ''гээ, эмэгигэ, сии-нэ оно ӈэнэвэнҙэи
ӈэнэвэнэи гээ, сии-дэ.'' мамасани тэгэjи укиэвэни
ликпа ликпааси ӈэнээни диани хоӈкотигини ӈэнээси
хэутиэни хааи хааи-да. гээ～ эи диани чэӈгэлигдэ
дэгдэми ҙэулиэ. ули чуулини диэлигиэти～
ули хоондилини. ӈэними～ воогок ӈэними, тиӈмэвэнэи-лиэ.
''гээ эими саа бии сии ҙугдиваи, сии. сии укэи
илэ-дэ биивэни эими саа. ӈэнивэнэиҙэ.
сии мэнэ гаҙуи-ҙэ, мэнэ укэтиги.'' ӈэниэти～
утадиги jэу гоо ӈэниэти, даасала иигээси нихээ-ҙэ.
иигиэти утала. гээ, утиду тунзэ нии эгдивэни гаҙиани
оно jаҙа. мамаса-мэи ути, хатала,
ути тунзэлэ бии хаталава мамасалаани.
илаантуӈа ҙаанигааси, солоити эjэихи гиамугасиати～
ҙугди пиокологдо багдиани～ мэнэ-дэ.
э～и муиӈи омоонони-да мэнэ гианаанҙи воооти～
jааӈи омоонони-тэнэ мэнэ гианаанҙи воооти～
науӈинафи омоонони-дэ хаи гианаанҙи воооти. ''гээ, мутуэфи.
гээ нии эгдигэту, эи сагди квартира-тиги ӈэнэтэуҙэ,
нии вацаагату, ицаатиги ӈэнэтэуҙэ, ииктэу мэнэ-дэ.''
jэу биси jэу тэу мэнэ тэу иивэнэктээти утаухи.
''эи-тэнэ эҙэн мафа,'' гуӈкини,
мэнэбэҙи-гдэ вооду ҙугдиӈисии мэнэ ҙугди-дэ мэнэ вооду.
анана эҙэн мафа, мэнэ бэjэ хуаӈнии～ воои,
куаи, мэнэбэҙи вооо бисэ ҙугдинами.
ком, тиӈтолигда нихуактаати ҙугди дуjухини тэу-дэ.
элээ бисити. ситэнэфи-дэ баадуга-ҙа.
Seven sisters
There were seven sisters who hung their own blankets outside to dry everyday. When the youngest sister went to hang her own blanket, she found that only her blanket had fallen to the ground. She thought her sisters had dropped it. As she complained to her sisters while she brushed the dust off her blanket, a crow fell out from the blanket. She went inside the house and complained to her sisters, but her sister said the blanket hadn’t fallen off when they were there. After that, the youngest sister didn’t go out to hang her blanket anymore. The older sisters thought this strange, and when they grabbed the youngest sister’s blanket, a crow came out.. ‘She found a crow and made it her husband, that’s why she hasn’t gone and out and hung her blanket.’ The six of them bashed the youngest sister. The youngest sister tied the crow up with a string and said, ‘Okay, run along now,’ and the crow bounced along and reached a house. There was a place for crows to stay inside the house. There was also a floor heater, so she and the crow decided to live there. One day, as the girl was wondering how she could catch ciscoes, the crow went out somewhere. When he came back, he looked around intermittently at her, and then outside. Then the sister went outside and found that the crow had dragged a fish-catching basket full of ciscoes here. The youngest sister filleted the fish, browned them on the surface only, then cut up the bones finely and also the raw flesh for serving. With his beak, the crow pecked at the food and ate it. He also ate some boiled food. The crow always walked to and fro along the same path, so the youngest sister began to wonder where he always went. She followed his tracks, and found him asleep under a tree. Beyond there was a storage shed, and there were also ski tracks, so she realised that the crow was really a human being. The girl took the crow skin covering and went home. The crow, who was now in human form, begged the girl to return the crow covering, but she would not. The crow had become a very fine-looking young man. The girl had him go out and look for food. One day, the older sisters found out about this, and titillated the younger sister with words and teased her. The man worried that the girl perhaps had turned thin because of teasing from the sisters, but the girl lied about this. After a while, as she revealed the truth about her sisters teasing her, the man said, ‘Just give them the covering, once and for all.’ The girl worried about the consequences, but she ended up telling them where the covering was, because of her sisters’ bullying. The sisters threw the covering into a fire. Then the clothes that the man was wearing started burning. The man went home, but because his clothes were burning he could hardly eat anything. The man said he was going back to his home country to treat his wounds. He instructed his wife to bring up their soon-to-be-born baby boy for three years. After three years, the wife did as her husband had said and fixed the boat, bringing the child with her down the river. She went ot an inhabited place, and berthed next to a house. ‘Where are you from?’ ‘I’ve flowed down the river on a boat.’ According to that person, the other side of the river was the world of the Ganau, and children must not be brought there, because they kill children there. But when the mother and asleep, the child went to the other side of the river on that person’s boat. When the child reached the other side, the master of a house was there and saw him. He brought the child to his house. He asked him where he was from and whose child he was, but the child said he didn’t know anything about his father. When the man put the back of a knife to the child’s throat, the child cried and confessed: ‘My father is the chief of the crows.’ Then the man threw the knife away and embraced the child. He groomed the child and went back to where the mother was. When they had returned, the mother was crying, and was about to scold the child, but the man who had brought the child told her not to hit him. That man was the child’s father. The man crossed the river, bringing his wife and son with him. The man said he would leave that place and return to his own land. He put all kinds of goods in his magic ship and they travelled along the river. When they had returned to their own home, they brought along many people from their village. Then the man took for himself a second wife. As they walked along the river, houses, horse stables, cattle sheds and aviaries began to spring up automatically. The man had the villagers move into their respective new houses. They all lived there. They probably had lots of children as well.