Tsougubiatu
Folk tale of Udehe/(Udihe)
by Kanchuga, Zuza Zanzulevna
Source
|
чоугубиату
|
омо науҙака эхимулэ биити. эхимулэ бими~
ума'асинами ӈэнээти~ ума'асиати~ догбогиитиги-да.
''гээ, оно ӈэниҙэфи гээ, нэхусэ, ӈэниҙэфи гээ.''
''гээ, ӈэниҙэфи.'' ӈэниэти~ ҙугдилафи иигиэти,
ҙугдила иигиэси, ҙугди дуjухини иикчэми ӈээлэлиэти,
ҙугди доони паали паали биэ гунэ, jэу-кэ-дэ. jэу-кэ бии-бэдэ,
биэ гунэ, ҙугди доони паали паали-да.
''гээ, нэхусэ сии бааҙагала хулими, сии иигиjэ њауху.''
''эхэ, бии сии тэгэлэи тиак тиак ҙаваҙами.
эхэ сии, сии баа суувэни баа наава сии њауху исэи
сии њауху иигиjэ.'' эи-гдэ оно нихэҙэ, эхини,
''гээ ҙаваjа, сии бии тэгэлэjи тиак тиак-да.''
тиак тиак ҙаваани, тэгэлэни тиак тиак ҙаваани,
баила баила. ҙугдила иигими-дэ
э~ нугдигдээ дуjухини таӈдаи-лиэ jэу-кэ-дэ.
эхини нодоптои-лиэ. э~ ҙугдиду паалим
соктоулиjи, или галактагиани, нет эхини.
соӈоми-дулэ~ ӈуаани мэнэ хулаатигиjи кэптэгиэк-дэ.
тимаа тээгиэни~, анчи эхини, илэ-дэ анчи,
хоктони-да анчи jэу-дэ анчи. бисини~ туу ӈиаихи хулии~
э~ ҙауӈава уласа биэ гунэ~ угэдиэ
улаати гунэ. агбуми гаҙиак, тэгэсиэк олоктоок
дигаани~ утава. туу ӈиаихи хулии~ туу хулии
jэу-гдэ jэу-гдэ нэдээду гунэ, ута ӈиала.
ҙавагими гаҙими дигаи утава. jэу нэдэисити jэу-дэ.
ута бисини ути эмнэӈини эувэни њаа.
э~ угда биэ гунэ. уунаани утала, хаи гаухи~ сэухи биэ гунэ.
солоихи сэудэкцээни маӈаи, эини-дэ ӈэнэ гунэ,
эjэихи хуугими-э эjэихи сэудээни~ эjэнээни~
доӈдолиу-дэ. эмусэ ҙуба тиоӈо эjэнээни.
эи~ омо ҙугди пуњааллл биэ гунэ. утала иинэи
ӈиала иинэисини э~ нуани эхини ути, ҙали хэгиэдуни ниава
ууми~ биини гунэ. гээ, ''э~ эхэ оло эмээи jэу, сии-jэ.''
''э~ хаулиа нии бии-jэ нэхусэ,'' гуӈкини,
''сии. сии оно jалагами эмэи-тэ.
бии амба бууфуи ӈааладуни бими,'' гуӈкини.
''маӈаи мафа ӈааладуни бими бии. синэвэ ата ваа ути.''
''ваамутэҙэ аjа. эими ӈээлэ.'' эи-тэнэ сагди~ конҙо доолони ҙиаани.
конҙо доолони тэувэни. ''бии ҙиаҙами. эхэ, синэвэ ҙиаҙами.''
''оно эими багди оно биҙэми,'' гуӈкини.
''ҙиалагаи эхэ сии минэвэ.''
''аjа, оно нихэҙэми ҙиаҙами.'' тэувэни ути доолони.
бисэ~си бисэси эмэгигэ гунэ доӈдо доӈдо-да.
''энини~ идиги бэнэ эмэи бэнэ эмэи бэнэ эмэи,'' гуӈкини.
''jэу бэнэвэни бааи, сии бэнэхивэ
гаҙигаи минэвэ. бэнэхилэ гадаи, илэ бисэ бэнэjи.''
''анчи~ бэнэ-мэи бэнэ-мэи бэнэ хуни баапта.''
галакталиа эи-тэнэ конҙо доолони ниэнтилээни баагиани утава
бугҙагу тээивэни. ''ивэ бэнэ сии дигээи сии-jэ.''
''бии эими нихэ эхэ ҙиаани минэвэ.''
''оно jаҙами бии ҙиалагаи сии утава.
бии оно-до эҙэӈэи jаа утава.'' багдиати~
тээсиити~ бисини~ дэувэни эмнэӈи инэсиэни. тиманаӈи,
''эхэ, ауи-а~ jэу, jэу-дэ эсэу баа jэу,'' гуӈкини,
''суу.'' ''баа бисэу, буу аҙигава, баа бисэу ситэнэфи.
чоугубиату тииjэни~,'' гуӈкини,
''ӈээлэми ӈээлэми буувэми,'' гуӈкини.
''чоугубиату ӈээлэми бууэму
элээ минэвэ ваакцаисини ӈээлэми буувэму. буувэми,'' гуӈкини.
''минэвэ ваамуисини буувэми,'' гуӈкини.
''мэнҙи ситэҙи, тамаҙи ваjагиами,
бими бими~ тагдаани эи-тэнэ.
боӈњом тагдаани науҙака боӈњоовони.
тимадула тээгиэ дигалагани сиусими-дээ эсини тээги
тагдаани туу туу-дэ. ''тауси-а ауси-а њаалунда
jэу бааа бисэу, њаалунда ситэнэфи њаалунда,''
гуӈкини. ''бэнэ бэнэ~ аҙигава бааа бисэу
чоугубиату тиигэ буувэу, чоугубиату элээ ваалиани
буугэи бии.'' ''бии-нэ чоугубиатудиги гээ биҙэми jэу,'' гуӈкини.
хоогдоjи ҙавами тэгэни тэгэдэвэни лэмбэлэ гидаани эи-тэнэ.
''элээ~ бэнэ бэнэ бии тэгэвэjи иду хаии,
бии jэу тэисэлэгэи,'' гуӈкини. гээ утадиги,
бэнэвэjи аӈивани тэгэдэвэни гидаа гидаа гулинээни~
тэгэни падуни бими-э~ ини-э хэгдэлэ татамасиати,
ӈэнээни, хокто чуули гулиӈкини~ хэ~ багиаҙала биэ гунэ,
дауӈкухи~. ''э~ инаса дауӈку ҙокоjо,'' гуӈкини.
ӈэнээси ҙокоони дауӈкува. дауӈку ҙокоок, даусаани~ таалаани.
''эjэ~ госо~ оно илагами эмээи,'' гуми,
''бии амбаа ӈааладуни багдими,'' гуӈкини.
''аjа,'' гуӈкини. тээсиини~ олоктоо
jэу-кэ олоктоони, дигаваӈкини. чаjа аӈиивани
умии~, тээсиини~, ''гээ госо элээ эмэгилии гээ ӈэниjэ.''
''аjа эҙэӈэи ӈэни. кумугэдиjэ госо диливаи.''
гээ, бохоосолини токтондоони дили нэдээси, кумугэдиэни~
jэу-дэ анчи буубу, кумугэ. кумугэдиэни~,
''эмэгиини элээ эмэгиини, элээ иигилиини госо тээгиjэ.''
''эҙэӈэи аjа.'' тээ~ илактаӈка гунэ монтолиа-да. илактаӈими
исээ гунэ. ''гээ~ jэу чикчигэни, ээ~ њаалунда,
мааптани њаалунда миниӈи мамаса њаалунда
бэгэндулэни њаалунда.''
кэптэнээни доӈдоноони тээгиэни эи-тэнэ.
''гээ, гээ аӈи, тиӈэjи илэмуи,'' гуӈкини,
''бии синду мэнэ гуэҙэӈэи бууҙэми.'' ''гээ бууи-ҙэ гээ.''
jама ицаи чигэҙигэjи пиндагу илэмуэни эи-тэнэ.
гакпаа гунэ хаку, тадаjи. тээ~ тэҙэлэи эмээ гунэ.
уилэми ҙаваани тадавани. ''jэу њаа биэ jэу,'' гуӈкини.
''биэ!'' ''гээ њаа бууjэ.'' њаа гагдавани гакпаани
њаа уилэми ҙаваани. ''њаа биэ jэу?'' ''анчи, анчи.''
''гээ, бии сии гуэҙэӈэ бууи-дэ сии-дэ тиӈэjи илэмуjэ,
бии-бэдээси.'' бэjэни цэҙэ тиӈэjи нэптээсэ илэмуэни.
биага~-да. гээ, эи-тэнэ бэjэни-тулэ тадаҙини гакпагиани тиӈэтигини.
''тиӈэ писигдэ ӈэнэҙэи,'' гуӈкини, ''тада.''
гакпагиани хаку. ''ээнэ~,'' кэтигэ кэтигэ тиӈмэлээни.
кэти кэти тиӈмэлээси илигиэни хаку, гээ.
''гээ гагдавани њаа буугиҙэми. сии минду бууи эи биэ
сии гуэҙэӈэвэи буугиҙэми бии.''
њаа илэмуэни. утадиги-тэнэ туӈчилээни~
њуханаи-лиэ будэи-лиэ. оно нихээ-дэ.
ӈэнээк сэусэjи хэбуэк ӈэнээ сиктисиэни дилилани.
jаавани чокиндаак ниӈмээк ҙуӈэти jаавани чокиндаа ниӈмээни.
утавани-даа тэу хуаиндаа ниӈмээни.
''гээ, ӈэниҙэфи инаса.'' гаҙиивани оно jаҙа эмэӈэни.
аисии аисии гулиӈиэти~ ии-гу ии-гу ҙавагиани
иӈмэгдугуjи ии-гуму. ӈэниэни~ гаҙиани.
''эдэдэ~ бэнэ бэнэ~ иду гаҙии jэу-гдэ jэу-гдэ
амбаа сањани ӈаалалани биивэни~.''
''аjа, jэу-дэ ӈаалалани биҙэӈэни аjа.''
''сэунии сэунии хэлибэ-дэ нэугиjэ, хэлибэ нэугиjэ. сэунии,''
гуӈкини. ''хэлибэ нэугиjэ~ хэлибэ нэугиjэ.''
''эҙэӈэи нэуги.'' ӈэнэми jактаани
эи-тэнэ утава ниӈмэлиэми, тэу бугдаалими-да.
''аjа~, амбаа сии-лэ,'' гуӈкини, ''амбаа бии-jэ сии.
энини~ хэлибэ улитиги вээсинэjэ, сэунии-дэ нихэини эи-тэнэ,''
гуӈкини, ''эи нихэи. сэунии амбаа бии-jэ сии-jэ,''
гуӈкини, ''ицаиҙига бими-дэ эи гунэ.'' эи-тэнэ гуаӈцау гаагиаси
вээндэнэсээни улитиги, эхини.
''гээ, оно нихэҙэ эмнэ тэу нихээи, гаҙитаиҙа.''
нэӈуми гаҙиак ӈэнии.
''чэукээ, амбаа ӈааладуни биси jэу аjа биҙэ,'' гунэи.
''надама мамуга мамугалааси, нада мамуга агдалини тээвэнээси,
хуктиэни тафак какталитаиҙа,'' гуӈкини.
''омо коктоуни па'алиги, омо коктоуни чаалиги биҙэ,
чаалиги ээвэни ҙавагиjа, паалиги ээвэни наму тагиатигини симундэтэиҙэ,
улитиги. элэгэни амбактаги.'' тади~ надама мамуга вооок,
мамуга вооок, утала тээвэнээк, хуктиэни тафак какталиани.
цэҙэ омо коктоуни паали паали биэ гунэ.
паалиги ээвэни сэудээни~ наму тагиатигини.
нада хулааҙи даиjани, нада сэхиҙи даиjани хулааҙи.
хулааӈисиак, сэхиҙи даисиами надама сэхиҙи.
''омо догбони омо, надама догбони надама нэӈини биҙэӈэи
сии, ути сэхиҙи. омо догбони ӈуаа омова гаагиjа,
омо догбони ӈуаа омова гаагиjа этэиҙэ,
даиjами хулааjи.'' эи~ бисини~
омо догбони ӈуаа~ гаагии, омо догбо ӈуаа~ гаагии,
ҙуу догбо илаа догбо, дии догбо, туӈаа догбо, њуӈу догбони, надаа догбони.
надаи догбони, утала чаӈа~ чаӈа~ ээ гунэ.
ути, хулаа даиjандилани.
ниэнтилээни ути хулааjи. надантивани, тэксэлигэ тээгиэни, ути аҙига.
''элээ~ оно уисигиэи,'' гуӈкини, ''сии минэвэ.''
''тээгивэнэлээми уисиэми-ҙэнэ синэвэ
оно нихэҙэми.''
гээ, эмнэ ваагиа оно jаҙа багдилигии-jаҙата.
утадиги мамасалагиак багдидуга-ҙэнэ элээ.
баатава-да баадуга-ҙа. аҙигава-да баадуга-ҙа. тэтэни.
Tsougubiatu
A boy lived with his older sister. While they were fishing together, night fell. When they arrived home someone seemed to be lurking in the dark. They were both frightened, but in the end the sister went inside the house first. Then, the sister was captured by someone. The younger brother cried himself to sleep. The next day he woke up and went to the riverbank. There he found quite a few ciscoes set aside, marinated. Every time he went to the riverbank there was always something placed there, and he would bring these home and eat them. One day there was a boat at that place, when he had gone further there were poles and oars, so he went downstream. As he flowed downstream, there was a house, and his older sister was there. ‘You’re here!’ ‘Yes, and I’m still human. Why did you come here? Did you know I’m in the hands of things like evil beings?’ ‘I’m not afraid.’ Nevertheless, the older sister hid her younger brother in a box. After a while the being came back. The being detected the smell of the younger brother and opened the box. But he wasn’t going to do anything to him. And so all three of them lived together. One day, the younger brother asked the older sister whether she had given birth to children. The older sister said she had given birth to a baby girl, but becauseTsaugubiatu was about to kill her, so she ended up giving the baby to him. The younger brother was angry and refused to say a word. The next day, the younger brother scolded her older sister. The two pierced the helms of each other’s garments with spears. After that, the younger brother went out to search for his niece. As he went along, he found his niece on the other side of the river. He built a bridge and crossed the river. The niece said, ‘Why did you come? You know I am living under the control of an evil being.’ The niece was afraid that the evil being would come back, but the boy just lay himself down and had her pick out lice from his head. Just then the evil being came back and asked who this was. The boy got up. The evil being said, ‘Open up your chest, I’ll give you a toy.’ As the evil being said this he shot arrows at the boy, but the boy managed to jump and catch both arrows in his hand. ‘Okay, pay-back time!’ said the boy, and shot the arrow back at the evil being, who had his chest exposed. The evil being managed to survive the first arrow, but fell forward when pierced with the second, then died. The boy smashed the head with an axe, swallowed the eyes, and swallowed the chopped up pieces of the body as well. Then he brought his niece back to his older sister. There he spat out all he had swallowed. The older sister became scared, because she thought her younger brother was just like an evil being. The older sister threw into the river the pieces he had spat out. She made seven meatballs and sat them among the meatballs. She struck down from the top of the head with an axe, and commanded that of the two pieces, the black piece should be thrown away while the white piece should be kept. And so she did so and wrapped the white piece with seven pieces of cloth.. And after each night’s sleep she would remove one piece of cloth. After several days, a small voice was heard from the covered spot. And it got up. After it came back to life, they lived together, and probably had children. That’s the end.