Folk Tales

The poor grandpa and the rich grandpa Folk tale of Udehe/(Udihe) by Kanchuga, Zuza Zanzulevna Source

Original Text

омо ҙооӈко мафа, омо баjан мафа бисити

канда мафа, омо ҙооӈко мафа, омо баjан мафа бисити. ҙооӈко мафа, дава аӈи, давава, нэмиктэвэни хэкээк, маалава хэкээк, омо ицаи усисэ хаиктаҙигэвэ хэкээк, комбиово хэкээк, синаданаа ӈэнээни～ ҙооӈко мафааса ӈэнэини таухи, ҙооӈко мафааса ӈэнээни～ синаданаа. ути ҙооӈко мафа～ хаи воохи биини чиндаа. ули киалани кэптэнээни～ хаиктаjи, синаjи утала нэдээк, кэптэнээни. э～ ути кэптэгинээ омо тукца хоӈго хоӈго хоӈго эмээ гунэ. ''эгдэӈкэ～ эи ҙооӈко мафани ими будэнээни оло.'' нихуала киалани будэнээни, ути, ҙооӈко мамакаӈитигини ӈэнээни, эи-тэнэ. ''ҙооӈко мафа～ мамакаӈини～ сии мафаасаӈи тээ нихуала киалани ими будэнээни～ хаигогого,'' гуӈкини. ''сии эси ваа бими нэугиjэ утава.'' ҙамҙалааси.'' ''эсэу ваа буу хаигого.'' ''аjа нэугиjэ хаулиа-да.'' ''эсини будэ бии, ҙамҙалааси нэугиjэ хаулиа суу ҙуктиги минтиги.'' ӈэнээ, ӈэниэни эи-тэнэ, ''аиӈаи тукцани-а～ хаигогого, эмэктэjэвэ～ хаигого, бугаса тукцани～ хаигого эмэктэjэвэ～ хаигого,'' хэутиэни эи-тэнэ. диау тукцавани, jэу тукцавани тэу ӈаугдаани, лиаси хоӈголоко моголиа-да. мугдэини моголиа бэjэни моголиа, диамта диамта бэjэти илиэти, бэjэти диамта диамта-да. гээ, иктэмэлээти тэу илэ-гдэ иктэмээти～ илэ-гдэ гуҙакталани иктэмээти, ''эдэдигэ, оно нихэини,'' аӈмани гэгбэ гэгбэ ''китиэ оно jаҙата китиэ,'' гуҙакталани иктэмэлээму кити бааини, ''оно нихэи. сэунии эи оно аӈмаҙи jэхэ бааини.'' ''элэлэ иктэмэлэму гээ jаӈнами иктэмэлэу утала. аӈмани киалани-на.'' бэjэни моголиа иктэмэлээни, гаҙиати～ ҙамҙалагиати, ҙооӈко мафа ҙуктигини. ҙооӈко мафа эи-тэнэ, ''гээ, ҙамҙалагиафи,'' ''ҙугди дуихини хэбуjэу, эи ҙугди дуихини,'' ҙугди доолони-дэ хэбувэӈкини, хоӈголигда тукца ҙугдини тапчи-да. э～ саӈа ликпилигэ гунэ тэу-дэ jэу, ''экэ кэптэjэ～ диаугу будэвэӈкити магиӈки, экуку бии jэу.'' ''эҙэу баихи ниу.'' саӈа тэу ликписиэни, каваjи саӈавани, тэу-дэ илэ илэ саӈа эи исэптэҙи. ''гээ, тээгиjэ гээ.'' тээгиэни～ коӈкоони утава, хакуи. тэу пукцалаак магиани, тукцаӈи. ''эи, омомо нэдэи бии, когдинэми ваалагаjи. омо сии воономи гэлэгиjэ утава.'' таухи хэтигэнэи эухи хэтигэнэи, тигэ～ саӈњамугу саӈани чуулини хэтигэӈии-лиэ. омо куаини дуэлэни, па'алиги～ чиӈгэдээни. сусагии-лиэ. хуктигиэни～ гээ утава сиисиэк, тэу ааҙи-да, эмусэ сусагиваӈкити, ути, энини, мамакаӈини нэдэвэнээси сусагиваӈкини утава. сусагиванаа, гаҙиати бэjэни ҙуктигини. сиисиэни～ олоктооти, сикиэк, ааҙи сикигээси, ''гээ, энини-э, аӈи, баjан мафа гээнэjэ. гээ, баjан мафава гээнэи дигалагани.'' ''сии гээнэми-дэ jэу～.'' ''бии эҙэӈэи гээнэ, сии гээнэjэ. сии утэ-бэдэ гунэтэиҙэ. бии мафаасаӈи оно-ко вааани тукцава. утава олоктооми. дигавалагами гэлэини' гунэтэиҙэ.'' каиjани, мамакаӈи ӈэнээни～ цэҙэ. каиjаму оно jаҙа эму ӈэнэ. ''гээ, синэвэ гээнээми бии.'' ''иду гээнэу.'' ''бии мафаасаӈи оно-ко вааани тукцава. ути улэвэни олоктооми, дигавалагами гэлэини.'' ''гээ гээ гээ гээ, диганаҙафи, гээ энити.'' гээ утааси эи-тэнэ, гаҙиани, логҙомҙигаи гаҙиани ҙуӈэтивэ-дэ. ''э～ оно вааи, сии эгдилэӈки тукцава.'' ''гээ утэ-бэдэ нихээми бии. тээ～ тоӈофо киалани, нихуала киалани кэптээси, эмэктэвэӈкими тукцава. утигату ҙамҙалагиати минэвэ, эи ҙугди дуихини. ҙугдитиги эмээмэни коӈкосианҙи вааами. гээ, гээ сии-дээ тимаанаӈи минду утэ-бэдэ нихэjэ,'' гуӈкини. гээ, тимаанаӈи эи-тэнэ, бэjэти-дэ. ''гээ бии-дэ,'' маала хэкээ, хаиктава-да хэкээ, комбива хэкээ, синаданаа ӈэнээни, нихуала киалани кэптэнээни эи-тэнэ. нихуала киалани кэптэнээни～ омо тукца хоӈго хоӈго эмээ гунэ～, ''эи баjан мафани ими будээни～ хаигого. баjан мафа мамакаӈини, мамака, сии мафаасаӈи, ими будээни～,'' гунэини. ''суу эсэу ваа-нуу утава?'' ''эсэу эсэу, вээндэкцээти улитиги нихуала киалани кэптэи-бээбу. будээни-бээбу нихуала киалани.'' ''суу эси ваа бими нэугиу утава. ҙамҙалааси.'' эи-тэнэ, ҙамҙалактаати, тэу эмэктээти～ моголиа-да. ҙамҙалалиати～ эи-тэнэ. тээ тээ омо тукца хуктиjэ гунэ, хоӈголии-лиэ-гдэ сиата-да. ''магаӈки-э～ чигдэӈки-э～ будэӈки-э～,'' гунҙи хуктии гунэ, ''эҙэу ҙамҙала～ будэӈки-э, магаӈки-э,'' оно, хоӈголоок экэиjэти-э～ ''утава оно оно, оно.'' ''оно, будэӈки-э, будэӈки, эҙэу, эҙэу ҙамҙала. вээндэjэу тава тоӈофоотиги, улитиги вээндэjэу.'' нихуалатиги путуӈ～ вээндээти, эи-тэнэ. ҙубэ-тэмэ ҙаваани ӈаалалаjи иктэмээмэни-тэнэ-дэ. нихуалатиги вээндэлээти, путук путук агдаак, агдагиани мафааса. ҙубэ-тэ вааани ӈаалалаjи иктэмээмэни-сэнэ-дэ. ''пуиҙаӈалиа тамаа бииди.'' эмэгиэни, утаду. jаухи ӈэнэуҙэ утаухи чаихи.

kanda mafa, omo ǰooŋko mafa, omo bajan mafa bisiti. ǰooŋko mafa, dawa aŋi, dawawa, nəmiktəwəni xəkəək, maalawa xəkəək, omo icai usisə xaiktaǰigəwə xəkəək, kombiowo xəkəək, sinadanaa ŋənəəni～ ǰooŋko mafaasa ŋənəini tauxi, ǰooŋko mafaasa ŋənəəni～ sinadanaa. uti ǰooŋko mafa～ xai wooxi biini čindaa. uli kialani kəptənəəni～ xaiktaji, sinaji utala nədəək, kəptənəəni. ə～ uti kəptəginəə omo tukca xoŋgo xoŋgo xoŋgo əməə gunə. ''əgdəŋkə～ əi ǰooŋko mafani imi budənəəni olo.'' nixuala kialani budənəəni, uti, ǰooŋko mamakaŋitigini ŋənəəni, əi-tənə. ''ǰooŋko mafa～ mamakaŋini～ sii mafaasaŋi təə nixuala kialani imi budənəəni～ xaigogogo,'' guŋkini. ''sii əsi waa bimi nəugijə utawa.'' ǰamǰalaasi.'' ''əsəu waa buu xaigogo.'' ''aja nəugijə xaulia-da.'' ''əsini budə bii, ǰamǰalaasi nəugijə xaulia suu ǰuktigi mintigi.'' ŋənəə, ŋəniəni əi-tənə, ''aiŋai tukcani-a～ xaigogogo, əməktəjəwə～ xaigogo, bugasa tukcani～ xaigogo əməktəjəwə～ xaigogo,'' xəutiəni əi-tənə. diau tukcawani, jəu tukcawani təu ŋaugdaani, liasi xoŋgoloko mogolia-da. mugdəini mogolia bəjəni mogolia, diamta diamta bəjəti iliəti, bəjəti diamta diamta-da. gəə, iktəmələəti təu ilə-gdə iktəməəti～ ilə-gdə guǰaktalani iktəməəti, ''ədədigə, ono nixəini,'' aŋmani gəgbə gəgbə ''kitiə ono jaǰata kitiə,'' guǰaktalani iktəmələəmu kiti baaini, ''ono nixəi. səunii əi ono aŋmaǰi jəxə baaini.'' ''ələlə iktəmələmu gəə jaŋnami iktəmələu utala. aŋmani kialani-na.'' bəjəni mogolia iktəmələəni, gaǰiati～ ǰamǰalagiati, ǰooŋko mafa ǰuktigini. ǰooŋko mafa əi-tənə, ''gəə, ǰamǰalagiafi,'' ''ǰugdi duixini xəbujəu, əi ǰugdi duixini,'' ǰugdi dooloni-də xəbuwəŋkini, xoŋgoligda tukca ǰugdini tapči-da. ə～ saŋa likpiligə gunə təu-də jəu, ''əkə kəptəjə～ diaugu budəwəŋkiti magiŋki, əkuku bii jəu.'' ''əǰəu baixi niu.'' saŋa təu likpisiəni, kawaji saŋawani, təu-də ilə ilə saŋa əi isəptəǰi. ''gəə, təəgijə gəə.'' təəgiəni～ koŋkooni utawa, xakui. təu pukcalaak magiani, tukcaŋi. ''əi, omomo nədəi bii, kogdinəmi waalagaji. omo sii woonomi gələgijə utawa.'' tauxi xətigənəi əuxi xətigənəi, tigə～ saŋňamugu saŋani čuulini xətigəŋii-liə. omo kuaini duələni, pa'aligi～ čiŋgədəəni. susagii-liə. xuktigiəni～ gəə utawa siisiək, təu aaǰi-da, əmusə susagiwaŋkiti, uti, ənini, mamakaŋini nədəwənəəsi susagiwaŋkini utawa. susagiwanaa, gaǰiati bəjəni ǰuktigini. siisiəni～ oloktooti, sikiək, aaǰi sikigəəsi, ''gəə, ənini-ə, aŋi, bajan mafa gəənəjə. gəə, bajan mafawa gəənəi digalagani.'' ''sii gəənəmi-də jəu～.'' ''bii əǰəŋəi gəənə, sii gəənəjə. sii utə-bədə gunətəiǰə. bii mafaasaŋi ono-ko waaani tukcawa. utawa oloktoomi. digawalagami gələini' gunətəiǰə.'' kaijani, mamakaŋi ŋənəəni～ cəǰə. kaijamu ono jaǰa əmu ŋənə. ''gəə, sinəwə gəənəəmi bii.'' ''idu gəənəu.'' ''bii mafaasaŋi ono-ko waaani tukcawa. uti uləwəni oloktoomi, digawalagami gələini.'' ''gəə gəə gəə gəə, diganaǰafi, gəə əniti.'' gəə utaasi əi-tənə, gaǰiani, logǰomǰigai gaǰiani ǰuŋətiwə-də. ''ə～ ono waai, sii əgdiləŋki tukcawa.'' ''gəə utə-bədə nixəəmi bii. təə～ toŋofo kialani, nixuala kialani kəptəəsi, əməktəwəŋkimi tukcawa. utigatu ǰamǰalagiati minəwə, əi ǰugdi duixini. ǰugditigi əməəməni koŋkosianǰi waaami. gəə, gəə sii-dəə timaanaŋi mindu utə-bədə nixəjə,'' guŋkini. gəə, timaanaŋi əi-tənə, bəjəti-də. ''gəə bii-də,'' maala xəkəə, xaiktawa-da xəkəə, kombiwa xəkəə, sinadanaa ŋənəəni, nixuala kialani kəptənəəni əi-tənə. nixuala kialani kəptənəəni～ omo tukca xoŋgo xoŋgo əməə gunə～, ''əi bajan mafani imi budəəni～ xaigogo. bajan mafa mamakaŋini, mamaka, sii mafaasaŋi, imi budəəni～,'' gunəini. ''suu əsəu waa-nuu utawa?'' ''əsəu əsəu, wəəndəkcəəti ulitigi nixuala kialani kəptəi-bəəbu. budəəni-bəəbu nixuala kialani.'' ''suu əsi waa bimi nəugiu utawa. ǰamǰalaasi.'' əi-tənə, ǰamǰalaktaati, təu əməktəəti～ mogolia-da. ǰamǰalaliati～ əi-tənə. təə təə omo tukca xuktijə gunə, xoŋgolii-liə-gdə siata-da. ''magaŋki-ə～ čigdəŋki-ə～ budəŋki-ə～,'' gunǰi xuktii gunə, ''əǰəu ǰamǰala～ budəŋki-ə, magaŋki-ə,'' ono, xoŋgolook əkəijəti-ə～ ''utawa ono ono, ono.'' ''ono, budəŋki-ə, budəŋki, əǰəu, əǰəu ǰamǰala. wəəndəjəu tawa toŋofootigi, ulitigi wəəndəjəu.'' nixualatigi putuŋ～ wəəndəəti, əi-tənə. ǰubə-təmə ǰawaani ŋaalalaji iktəməəməni-tənə-də. nixualatigi wəəndələəti, putuk putuk agdaak, agdagiani mafaasa. ǰubə-tə waaani ŋaalalaji iktəməəməni-sənə-də. ''puiǰaŋalia tamaa biidi.'' əməgiəni, utadu. jauxi ŋənəuǰə utauxi čaixi.

Translation

Japanese / English

The poor grandpa and the rich grandpa

There was a poor grandpa and a rich grandpa. The poor grandpa tied some salmon and grass together and carried them on a rack on his back. As he put this down at the side of a river and lay down, a rabbit came along and mistakenly thought he was dead. When the rabbit went and told grandma about this, the grandma said, ‘If you weren’t the ones who killed grandpa, then bring him back here.’ The rabbit gathered all the other rabbits in the forest, wrapped grandpa’s body up, and tried to carry it by biting at parts of the body. Grandpa felt the pain as he was bitten in the mouth and the beard, but somehow the rabbits managed to bring him home. When they had carried grandpa to the inner parts of the house, the house was full of rabbits. Then grandma sealed all the openings in the house. Then grandpa got up, struck the rabbits, and piled them into a heap. But they put a sign on just one rabbit and let it go. They skinned all the captured rabbits and made them into different dishes. Grandpa had grandma go and call for the rich grandpa. Grandma told the rich grandpa that lots of rabbits had been caught, and so the rich grandpa and rich grandma came to visit. The rich grandpa asked how they caught so many rabbits. The poor grandpa said he was lying down at a place by the river where the ice had melted, and then got the rabbits to carry himself home. Then he captured them by striking down all the ones that had come to his home. The next day, the rich grandpa took along fish and grass and went to the place he was told and lay down. Once again, a rabbit mistakenly thought this grandpa was dead. It went to tell grandma, and once more rabbits were made to carry the body to their home. As they were on their way, one rabbit said, ‘It looks like bad weather ahead. Let’s not go. Let’s just dump him into the whirlpool and go home.’ This was the rabbit that had escaped from the poor grandpa’s house. They threw grandpa into a hole in the ice. Grandpa was only able to get the two rabbits that were biting onto his hands. And so the rich grandpa came home just like that.